Лит
Лайф
Жанры
Авторы
Книги
Серии
Форум
Подборки
Sienkiewicz Henryk
Книга "Krzyżacy, tom drugi"
Оглавление
Главы
2386
Вложения
1
Ключевые слова
Henryk Sienkiewicz Krzyżacy [1]
Rozdział pierwszy Jurand, znalazłszy si...
Rozdział pierwszy Jurand, znalazłszy się na po...
Rozdział pierwszy
Rozdział drugi W tej samej sali wieczorem sied...
Rozdział drugi
Rozdział trzeci Wieść o zajściu w Szczytnie pr...
Rozdział trzeci
Rozdział czwarty O Zbyszka niepokój był na cał...
Rozdział czwarty
Rozdział piąty Książę [116]nie sprz...
Rozdział piąty
Rozdział szósty Książę [164]pierwsz...
Rozdział szósty
Rozdział siódmy Zygfryd de Löwe miał właśnie w...
Rozdział siódmy
Rozdział ósmy Jakkolwiek Głowaczowi pilno było...
Rozdział ósmy
Rozdział dziewiąty Maćko gotował [3...
Rozdział dziewiąty
Rozdział dziesiąty Jakkolwiek po zniszczeniu, ...
Rozdział dziesiąty
Rozdział jedenasty Nazajutrz po nocy mglistej,...
Rozdział jedenasty
Rozdział dwunasty Jurand rozbudził się z długi...
Rozdział dwunasty
Rozdział trzynasty Jagienka dowiedziawszy się,...
Rozdział trzynasty
Rozdział czternasty Ale ona obtarła łzy i zabr...
Rozdział czternasty
Rozdział piętnasty Książę Janusz [7...
Rozdział piętnasty
Rozdział szesnasty W lasach o milę na wschód z...
Rozdział szesnasty
Rozdział siedemnasty Dla Maćka i dla Zbyszka, ...
Rozdział siedemnasty
Rozdział osiemnasty Doszli rankiem do Niewiaży...
Rozdział osiemnasty
Rozdział dziewiętnasty Zbyszko począł wypytywa...
Rozdział dziewiętnasty
Rozdział dwudziesty Zbyszko kazał go włożyć na...
Rozdział dwudziesty
Rozdział dwudziesty pierwszy Pachołkowie rozwi...
Rozdział dwudziesty pierwszy
Rozdział dwudziesty drugi Do pobojowiska, na k...
Rozdział dwudziesty drugi
Rozdział dwudziesty trzeci Nie pomogły łagodne...
Rozdział dwudziesty trzeci
Rozdział dwudziesty czwarty Rycerz Arnold, dow...
Rozdział dwudziesty czwarty
Rozdział dwudziesty piąty Zbyszko nie mógł zgo...
Rozdział dwudziesty piąty
Rozdział dwudziesty szósty Dwaj jeźdźcy zdążal...
Rozdział dwudziesty szósty
Rozdział dwudziesty siódmy Dopiero w dni dziew...
Rozdział dwudziesty siódmy
Rozdział dwudziesty ósmy Przyszli na koniec ze...
Rozdział dwudziesty ósmy
Rozdział dwudziesty dziewiąty Po pogrzebie Dan...
Rozdział dwudziesty dziewiąty
Rozdział trzydziesty Zbyszko wyrzucał sobie w ...
Rozdział trzydziesty
Rozdział trzydziesty pierwszy Zbyszko podjął p...
Rozdział trzydziesty pierwszy
Rozdział trzydziesty drugi Zjazd na wyspie wiś...
Rozdział trzydziesty drugi
Rozdział trzydziesty trzeci Jechali suchą drog...
Rozdział trzydziesty trzeci
Rozdział trzydziesty czwarty Maćko i Zbyszko d...
Rozdział trzydziesty czwarty
Rozdział trzydziesty piąty Obiecywali sobie Ma...
Rozdział trzydziesty piąty
Rozdział trzydziesty szósty W Płocku Zbyszko i...
Rozdział trzydziesty szósty
Rozdział trzydziesty siódmy Jurand umarł w kil...
Rozdział trzydziesty siódmy
Rozdział trzydziesty ósmy Stary rycerz pragnął...
Rozdział trzydziesty ósmy
Rozdział trzydziesty dziewiąty Nazajutrz nades...
Rozdział trzydziesty dziewiąty
Rozdział czterdziesty Zabawili czas jakiś w Pł...
Rozdział czterdziesty
Rozdział czterdziesty pierwszy W Krakowie nied...
Rozdział czterdziesty pierwszy
Rozdział czterdziesty drugi Jednakże wojna o Ż...
Rozdział czterdziesty drugi
Rozdział czterdziesty trzeci Stary Maćko odgad...
Rozdział czterdziesty trzeci
Rozdział czterdziesty czwarty Zbyszko nie speł...
Rozdział czterdziesty czwarty
Rozdział czterdziesty piąty Oni mieszkali w Mo...
Rozdział czterdziesty piąty
Rozdział czterdziesty szósty Dożył Maćko szczę...
Rozdział czterdziesty szósty
Rozdział czterdziesty siódmy Jednakże w piątym...
Rozdział czterdziesty siódmy
Rozdział czterdziesty ósmy Mistrz Konrad ...
Rozdział czterdziesty ósmy
Rozdział czterdziesty dziewiąty I wojna wybuch...
Rozdział czterdziesty dziewiąty
Rozdział pięćdziesiąty Nad ranem wichura nie t...
Rozdział pięćdziesiąty
Rozdział pięćdziesiąty pierwszy Już właśnie ks...
Rozdział pięćdziesiąty pierwszy
Rozdział pięćdziesiąty drugi Maćko i Zbyszko w...
Rozdział pięćdziesiąty drugi
Krzyżacy— Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie...
Krzyżacy— Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, zał...
zrazu(daw.) — z początku. ...
knecht(daw.) — żołnierz piechoty niemieckiej. ...
blanki— zwieńczenie muru obronnego. ...
wygolona głowa— mowa o tzw. tonsurze; tonsura, stosowana od roku 633 do 1972, b...
suknia— szata, ubiór. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
Szomberg— nazwisko to, jako zabójcy dzieci księcia Witolda, pojawia się w tekstach pis...
Markwart von Salzbach— komtur krzyżacki, ścięty przez wielkiego księcia Witolda po bit...
terminy(daw.) — wydarzenia, zwł. niepomyślne. ...
łupki— odłupane kawałki drewna, często wykorzystywane jako prowizoryczne usztywnienie ...
na współkę— dziś popr. wspólnie bądź na spółkę. ...
zgrzebny— utkany z grubego, szorstkiego płótna. ...
zapieniony— piana toczona z pyska psa jest objawem wścieklizny. ...
przeto(daw.) — więc, zatem, toteż. ...
graf—tytuł szlachecki w dawnych Niemczech i w krajach od nich zależnych. ...
skomorocha— wędrowny śpiewak a. aktor, zwł. słowiański. ...
rad(daw.) — zadowolony. ...
pleczysty(daw.) — o szerokich plecach, silny. ...
grochowiny(daw.) — słoma z wymłóconego grochu. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
tedy(daw.) — więc, zatem. ...
kęs czasu(daw.) — długo. ...
lubo(daw.) — chociaż. ...
niedojda— tu: niedorozwinięta. ...
nie masz(daw.) — nie ma. ...
bękart— dziecko poczęte poza małżeństwem. ...
buhaj— byk. ...
ciżba(daw.) — tłum. ...
posoka— krew. ...
kierz(daw.) — krzak. ...
odyniec— samiec dzika. ...
razić(daw.) — uderzać. ...
między Krzyżaki— dziś popr.: między Krzyżakami. ...
kuna— tu: obręcz. ...
ćmić— zaćmiewać, zasłaniać. ...
nowicjusz— osoba przygotowująca się do wstąpienia do zakonu. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
tu czuć siarkę— zapach siarki symbolizował piekło. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
knecht(daw.) — żołnierz piechoty niemieckiej. ...
niepodobna(daw.) — niemożliwe, nie da się. ...
snadnie(daw.) — łatwo. ...
rad(daw.) — chętnie. ...
zali(daw.) — czy. ...
niski(daw.) — zły, podły, nie zasługujący na szacunek. ...
walny— mający decydujące znaczenie. ...
nieodzowny— niezastąpiony. ...
tedy(daw.) — więc, zatem, wówczas. ...
zasie— dizś popr.: zaś. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
żywo(daw.) — szybko. ...
popoić(daw.) — upić. ...
niedojda— niedorozwinięta. ...
wielki szpitalnik— urzędnik zarządzający krzyżackimi szpitalami, a jednocześnie komtur...
na karb(daw.) — na odpowiedzialność. ...
kapituła— rada sprawująca władzę w zakonie. ...
folgować(daw.) — traktować łagodniej. ...
chuć(daw.) — żądza. ...
Duch Światłości— być może Sienkiewicz czyni tu aluzję do imienia Lucyfera, pochodząceg...
wielki szpitalnik— urzędnik zarządzający krzyżackimi szpitalami, a jednocześnie komtur...
Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława J...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
warchoł— siejący zamieszanie hulaka a. przestępca. ...
przechodzić(daw.) — przekraczać. ...
Ziemowit IV— (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczn...
samosześć(daw.) — w sześciu ludzi. ...
Ziemowit IV— (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczn...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
rad(daw.) — zadowolony. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
stropić się— wpaść w zakłopotanie, stracić pewność siebie. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
odjąć(daw.) — zabrać. ...
knecht(daw.) — żołnierz piechoty niemieckiej. ...
rozgłośny(daw.) — głośny, znany. ...
poczytać(daw.) — uznać. ...
zali(daw.) — czy. ...
karmia— dziś popr.: karma. ...
kasztel(daw.) — zameczek, niewielka twierdza. ...
piędź— dawna miara długości, ok. 18–22 cm. ...
wżdy(daw.) — przecież. ...
wiano(daw.) — posag. ...
tedy(daw.) — zatem. ...
onego(daw.) — tego. ...
przeto(daw.) — więc, zatem, toteż. ...
szranki— ogrodzenie placu na turnieju rycerskim. ...
rękojmia(daw.) — poręczenie, gwarancja. ...
szranki— drewniane ogrodzenie placu turniejowego a. miejsca pojedynku. ...
wprzód(daw.) — wcześniej, dawniej. ...
możny(daw.) — potężny. ...
mizerykordia— (od łac. misericordiaczyli miłosierdzie), krótki, wąski sztylet d...
odjąć się— tu: uratować się. ...
gonić na ostre— pojedynkować się konno na ostre, nie zaś stępione kopie a. włócznie. ...
Zawisza Czarny z Garbowa— (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie ...
ułomek(daw.) — słabeusz. ...
jakośwa(daw.) — jak żeśmy. ...
godnie(daw.) — porządnie, solidnie. ...
w wigilię(daw.) — w przeddzień. ...
włodyka— rycerz, zwł. biedny lub bez pełni praw stanowych. ...
chramać(daw.) — kuleć, przen. nie radzić sobie. ...
boisko— tu: plac boju. ...
Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława J...
Anna Danuta— (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia maz...
chycić— dziś popr.: chwycić. ...
zali(daw.) — czy. ...
tedy(daw.) — więc, zatem. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
uradzać(daw.) — radzić, rozmawiać. ...
onej(daw.) — tej. ...
truchła(daw.) — trumna. ...
kasztel(daw.) — zameczek, niewielka twierdza. ...
zadżgali— dziś popr.: zadźgali. ...
wolej(daw.) — lepiej. ...
pątlik— siatka do podtrzymywania włosów. ...
Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława J...
wedle(daw.) — według. ...
nie był w możności(daw.) — nie miał władzy. ...
pierwej(daw.) — wcześniej. ...
kajać się— tu: wyrażać żal za grzechy. ...
Anna Danuta— (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia maz...
krużganek— zadaszenie z kolumnadą obiegające budynek bądź jego wewnętrzny dziedziniec....
czeladź(daw.) — służba. ...
wykusz— część budynku wystająca z fasady a zaczynająca się na pewnej wysokości nad zie...
potnieć— dziś: pocić się. ...
ozwać się(daw.) — odezwać się. ...
szranki— ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej rycerski a. pojedynek. ...
jagody(daw.) — policzki. ...
szmelcowanie— metoda konserwacji metalu, polega na kilkakrotnym pokryciu go olejem jad...
Fryza. Fryzyjczyk— mieszkaniec Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie sta...
skórznie(daw.) — wysokie, skórzane buty. ...
zadni(daw.) — tylny. ...
tępa podkowa— autentyczny herb: złoty krzyż pod białą podkową na niebieskim tle. ...
toporzysko— drewniana rękojeść topora a. siekiery. ...
następować(daw.) — atakować. ...
nasamprzóda. najsamprzód(daw.) — najpierw. ...
paliców— dziś popr.: palców. ...
zdarzyć— tu: obdarzyć. ...
chmyz(daw.) — słabeusz (często stosowane do zwierząt). ...
żywo(daw.) — szybko. ...
czeladź(daw.) — służba. ...
puklerz— okrągła, wypukła tarcza. ...
dosięże— dziś: dosięgnie. ...
bark— ramię. ...
trójgrany(daw.) — o trójkątnym przekroju. ...
mizerykordia— (od łac. misericordiaczyli miłosierdzie), krótki, wąski sztylet d...
krzepkość(daw.) — siła. ...
fechtunek(z niem.) — szermierka. ...
sztych— pchnięcie. ...
lubo(daw.) — chociaż. ...
zapamiętać się(daw.) — zamyślić się a. zająć jedną rzeczą, nie zwracając uwagi na nic ...
raz(daw.) — cios. ...
wraz(daw.) — zaraz, jednocześnie. ...
pomiarkować(daw.) — zorientować się, zauważyć. ...
opona(daw.) — zasłona. ...
tercja— jedna z godzin liturgicznych, sygnalizowanych kościelnymi dzwonami, ok. 9.00 r...
wota— tu: śluby, ślubowania. ...
wydążyć(daw.) — zdążyć, nadążyć. ...
godniej— tu: lepiej. ...
odjąć(daw.) — zabrać. ...
szkarłatny— ciemnoczerwony. ...
łacniej(daw.) — łatwiej. ...
próżno(daw.) — bezskutecznie. ...
Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława J...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
zaprzeć się— zaprzeczyć, nie przyznać się. ...
rozjuszyć(daw.) — rozwścieczyć. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
nierad(daw.) — niechętny. ...
tedy(daw.) — więc, zatem. ...
odstąpić— odejść od kogoś. ...
zadżgał— dziś popr.: zadźgał. ...
pewnikiem(daw.) — na pewno. ...
onę(daw.) — tę. ...
nuż(daw.) — szybko i gwałtownie (wykrzyknienie). ...
bogdaj(daw.) — chociaż. ...
bez przestanku(daw.) — bez przerwy. ...
samowtór(daw.) — tylko we dwóch. ...
tęższy(daw.) — silniejszy. ...
głową nałożyć— zginąć. ...
żywie(daw.) — żyje. ...
wszędy(daw.) — wszędzie. ...
kasztel(daw.) — zameczek, niewielka twierdza. ...
wieczerza(daw.) — kolacja. ...
roków(gw.) — lat. ...
wedle(daw.) — według. ...
prawo kanoniczne— prawo kościelne. ...
starszy(daw.) — tu: przełożony. ...
dziedzina(daw.) — ziemia, gospodarstwo, dziedzictwo, coś, co się dziedziczy. ...
po próżnicy— na darmo. ...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
hoży— zdrowo wyglądający, urodziwy. ...
rozpatrzyć się(daw.) — rozeznać się. ...
rad(daw.) — zadowolony. ...
włość(daw.) — posiadłość. ...
mozoł— trud, wysiłek. ...
spłonąć(daw.) — zaczerwienić się. ...
żeniaty— dziś popr.: żonaty. ...
wprzód(daw.) — najpierw, wcześniej. ...
dla— tu: ze względu na. ...
wprzódy(daw.) — wcześniej. ...
kaleta— noszony przy pasie skórzany woreczek na pieniądze lub inne drobiazgi. ...
szelma— osoba sprytna a nieuczciwa. ...
odrwić(daw.) — oszukać. ...
maństwo(daw.) — posiadłość, zarząd; od man– lennik, hołdownik. ...
prawy(daw.) — prawdziwy. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
kapituła— rada sprawująca władzę w zakonie. ...
na stronie— obok, tu w sensie: neutralni. ...
rojny(daw.) — liczny. ...
niepośledni(daw.) — nie byle jaki. ...
Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława J...
Anna Danuta— (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia maz...
Ziemowit IV— (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczn...
Aleksandra Olgierdówna— (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siost...
zali(daw). — czy. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
niechybnie(daw.) — na pewno. ...
odwłoka(daw.) — zwłoka. ...
wszak(daw.) — przecież. ...
na współkę— dziś popr. wspólnie bądź na spółkę. ...
niezwalczony— niepokonany. ...
Spytko z Melsztyna— (1364–1399), wojewoda krakowski, poległ w bitwie z Tatarami nad Wo...
wodzić(daw.) — prowadzić. ...
knecht(daw.) — żołnierz piechoty niemieckiej. ...
kociełek— dziś popr.: kociołek. ...
gorzeć(daw.) — palić się. ...
wedle(daw.) — obok. ...
zawdziać(daw.) — przywdziać, ubrać. ...
prawy(daw.) — prawdziwy. ...
kabłączasty(daw.) — krzywy, wygięty w kabłąk. ...
niewyprawny(daw.) — z niewyprawionej skóry. ...
skończyć— tu: umrzeć. ...
zmóc(daw.) — pokonać. ...
sadźa. szadź— biały osad powstały z zamarzniętej mgły. ...
niemocen(daw.) — słaby, chory, pozbawiony sił. ...
płowy(daw.) — o włosach: jasny. ...
gardlany— dziś popr.: gardłowy. ...
wzwyczaić się(daw.) — przyzwyczaić się. ...
matactwo— oszustwo, kłamstwo, wybieg. ...
Jan Luksemburski— (1296-1346), król Czech od 1310, zginął w bitwie pod Crécy. Źródła p...
rad(daw.) — zadowolony. ...
blanki— zwieńczenie muru obronnego. ...
cekhauz(z niem.) — arsenał, zbrojownia. ...
począć(daw.) — zacząć. ...
halebardą— dziś popr.: halabardą. ...
mór(daw.) — zaraza. ...
Herr Jesus!(niem.) — Panie Jezu ...
bywaj(daw.) — okrzyk żądający przybycia, zwł. w chwili niebezpieczeństwa. ...
luty(daw.) — groźny, srogi. ...
któren— dziś popr.: który. ...
rad(daw.) — zadowolony. ...
rybitwa(daw.) — rybak. ...
grobla— wał ziemny przecinający jezioro bądź bagno, usypany w celach komunikacyjnych. ...
okrąglak— okorowany pień drzewa. ...
młakach— teren podmokły. ...
niepodobny(daw.) — niemożliwy. ...
przeto(daw.) — więc, zatem, toteż. ...
bawić(daw.) — przebywać. ...
o ziem— dziś popr.: na ziemię. ...
prawić(daw.) — mówić, opowiadać. ...
poczesny— tu: szanowny. ...
zdrożyć się— zmęczyć się drogą. ...
cięgiem(daw.) — ciągle. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
Anna Danuta— (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia maz...
dwie połowie— dziś popr.: dwie połowy (pozostałość tzw. liczby podwójnej). ...
niepośledni(daw.) — nie byle jaki. ...
Fryza. Fryzyjczyk— mieszkaniec Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie sta...
udać się(daw.) — spodobać się. ...
łgać(daw.) — kłamać. ...
tur— wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
wiano— posag. ...
komes— tu: wyższy urzędnik. ...
chudopachołek(daw.) — niezamożny szlachcic. ...
kasztelan— średniowieczny urzędnik, odpowiedzialny za ściąganie podatków, obronę i sąd...
szczebrzuch— słowniki podają znaczenie: wiano panny młodej. Sienkiewicz prawdop. skont...
zali(daw.) — czy. ...
pofolgować(daw.) — potraktować łagodniej. ...
nie stanie(daw.) — nie będzie więcej. ...
bez pochyby(daw.) — niechybnie, na pewno. ...
krzypota(daw.) — kaszel, u Sienkiewicza konsekwentnie: choroba. ...
ostali(daw.) — zostali. ...
wonczas(daw.) — wówczas, w tym czasie. ...
nad raniem— dziś popr.: nad ranem. ...
wedle(daw.) — według. ...
rozjadło(daw.) — rozjuszyło, wprawiło we wściekłość. ...
kniaź— książę. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
któren— dziś popr.: który. ...
naleźć— dziś popr.: znaleźć. ...
by— tu: choćby. ...
nastawać(daw.) — upierać się przy czymś, domagać sie czegoś. ...
cnić się(daw.) — tęsknić za czymś, martwić się, nudzić. ...
tedy(daw.) — więc, zatem. ...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
Przemysław Oświęcimski— (ok. 1365–1406), książę cieszyński, zginął zamordowany w podró...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
laga— laska, kij. ...
Przemysław I Noszak— (ok. 1336–1410), książę cieszyński, bytomski i siewierski. ...
Jan II Raciborski, zwany Żelaznym— (ok. 1365–1424), książę raciborski od ok. 1380. ...
Jerzy Chrzan— morderca księcia Przemysława Oświęcimskiego, stracony w publicznej egzek...
nasadzić(daw.) — nasłać. ...
niedziela(daw.) — tydzień. ...
nieprzezpieczno(daw.) — niebezpiecznie. ...
godnie(daw.) — porządnie, solidnie. ...
kasztel(daw.) — zameczek, niewielka twierdza. ...
następować(daw.) — atakować. ...
zatraceny(z czes.) — zatraceni, skazani na potępienie (przekleństwo). ...
proga— dziś popr.: progu. ...
ćwiek— gwóźdź. ...
wadzić(daw.) — przeszkadzać. ...
łacniej(daw.) — łatwiej. ...
zlisić(daw.) — zrazić, zniechęcić. ...
w rzeczy(daw.) — w rzeczywistości. ...
inak(daw.) — inaczej. ...
jagody(daw.) — policzki. ...
nierad(daw.) — niechętnie. ...
światami chodzić(daw.) — daleko podróżować. ...
tyny(daw.) — ogrodzenie, tu: mur. ...
powsinoga(daw.) — włóczęga. ...
jucha(daw.) — krew, tu jako przekleństwo. ...
zyszczeć(daw.) — zyskać. ...
siła(daw.) — wielu. ...
chwacki(daw.) — śmiały, dzielny. ...
bogdaj— oby (od: Boże, daj). ...
widny(daw.) — tu: widoczny. ...
razić(daw.) — uderzać. ...
mowny(daw.) — gadatliwy. ...
zabaczyć(daw.) — zapomnieć. ...
krzynę(daw.) — trochę. ...
ugwarzyć(daw.) — porozmawiać. ...
gotować się(daw.) — przygotowywać się. ...
drzewiej(daw.) — dawniej. ...
statut— dokument spisujący prawa. ...
wżdy(daw.) — przecież. ...
następować(daw.) — atakować. ...
przygodzić się(daw.) — przydarzyć się. ...
buława(daw.) — broń o kulistej głowicy. ...
czeladź(daw.) — służba. ...
starunek(daw.) — staranie, opieka. ...
przezpiecznie(daw.) — bezpiecznie. ...
zahaczyć— tu: skreślić, zrezygnować z niego. ...
szpylman(z niem.) — grajek. ...
pewnikiem(daw.) — na pewno. ...
dziać(daw.) — strzelać z łuku bądź z kuszy. ...
pątlik— siatka do podtrzymywania włosów. ...
kordzika. kord— krótki miecz. ...
okulbaczyć(daw.) — osiodłać. ...
przodowa izba(daw.) — pomieszczenie od frontu. ...
kord— krótki miecz. ...
somsiedzkum— dziś popr.: po sąsiedzkum. ...
mir(daw.) — pokój. ...
rychło(daw.) — wkrótce. ...
pierwej(daw.) — najpierw. ...
drzewiej(daw.) — dawniej. ...
chudoba— skromny dobytek. ...
odmówić(daw.) — namówić do porzucenia dotychczasowego miejsca pracy a. przebywania. ...
niepomiernie(daw.) — bardzo. ...
wiano(daw.) — posag. ...
somsiedzi— dziś popr.: sąsiedzi. ...
paliwoda(daw.) — człowiek gwałtowny i/lub lekkomyślny. ...
krzynę(daw.) — trochę. ...
każden— dziś popr.: każdy. ...
zdzierżyć(daw.) — dotrzymać. ...
zmóc(daw.) — pokonać. ...
kamień— dawna jednostka wagi, nazwa pochodzi od kamieni będących częścią żaren. ...
obora— dawniej także: dziedziniec. ...
rzechoczesz— dziś popr.: rechoczesz. ...
czysty— prawdziwy (por. „czysty zysk”). ...
zapusty(daw.) — karnawał, przebierańce. ...
opatrzyć się(daw.) — zorientować się. ...
począć(daw.) — zacząć. ...
śwarny(daw.) — ładny. ...
przychówek— potomstwo. ...
warować się(daw.) — strzec się, chronić się, pilnować się. ...
przygrażać— dziś popr.: wygrażać. ...
pątlik— siatka do podtrzymywania włosów. ...
buchasty(daw.) — bufiasty, szeroki. ...
k'sobie(daw.) — do siebie. ...
na hak przywieść(daw.) — złapać, poskromić, jak psa łańcuchowego. ...
miarkować(daw.) — myśleć. ...
modry(daw.) — niebieski. ...
boćkać(daw.) — całować. ...
do dnia(daw.) — rano. ...
alkierz(daw.) — izba narożna, często reprezentacyjna. ...
pożoga(daw.) — pożar. ...
wyprawić(daw.) — urządzić. ...
Kazimierz Wielki— (1310–1370), ostatni król Polski z dynastii Piastów (od 1333), znacz...
rezolutny(daw.) — śmiały, zaradny. ...
głownia— palący się lub spalony kawałek drewna, tu: pochodnia. ...
przeor— przełożony domu zakonnego lub wyższy duchowny. ...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
Jan II Raciborski, zwany Żelaznym— (ok. 1365–1424), książę raciborski od ok. 1380. ...
wagant— śrdw. kleryk lub żak, żyjący w sposób prowokacyjnie swobodny, często zajmujący...
mdły(daw.) — słaby. ...
szpylman(z niem.) — grajek, aktor. ...
przygodzić się(daw.) — przydarzyć się. ...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
zali(daw.) — czy. ...
rozsierdzić się(daw.) — rozzłościć się, rozgniewać. ...
terminy(daw.) — sytuacje a. wydarzenia niepomyślne. ...
Aleksandra Olgierdówna— (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siost...
siła(daw.) — wiele. ...
rodzona— siostra. ...
osobliwy(daw.) — szczególny. ...
zachowanie(daw.) — poważanie, cześć, szacunek. ...
przezpiecznie(daw.) — bezpiecznie. ...
zapłonić się(daw.) — zaczerwienić się. ...
po pytaniu(daw.) — po prośbie, na żebry. ...
Maćków(daw.) — Maćka, Maćkowy. ...
pielesze(daw.) — dom, strony rodzinne. ...
Boruta— diabeł z polskich legend, związany z Łęczycą. ...
rad(daw.) — chętnie. ...
alkierz(daw.) — izba narożna, często reprezentacyjna. ...
polepa(daw.) — gliniana podłoga. ...
tur— wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych. ...
mechera(daw.) — pęcherz. ...
zawalidroga— osoba sprawiająca kłopoty. ...
dżdże(daw.) — deszcze. ...
któren— dziś popr.: który. ...
puszyć— tu: pokazywać. ...
kostur— kij podróżny, laska. ...
czeladź(daw.) — służba. ...
gorze(ze starop. gorzeć: palić się) — biada, nieszczęście, niebezpieczeństwo. ...
kosołapy(daw.) — o krótkich rękach. ...
bezera(daw.) — łąjdak, niegodziwiec. ...
smolarz— człowiek wytwarzający smołę i dziegieć, a przy okazji węgiel drzewny. ...
duchem(daw.) — szybko. ...
radzi(daw.) — chętnie. ...
cóżeś zacz?(daw.) — kim jesteś? ...
budnik— człowiek mieszkający w „budzie”, tj. w szałasie. ...
stajaniea. staje— dawna miara długości (odległość, po przebiegnięciu której koń...
wszędy(daw.) — wszędzie. ...
wądół— rozpadlina, niewielki wąwóz. ...
skojec— średniowieczna moneta, 1/24 grzywny. ...
napity— pijany. ...
chycić— dziś popr.: chwycić. ...
poczytać(daw.) — uznać. ...
ślepia— oczy. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
płowy(daw.) — o włosach: jasny. ...
pątlik— siatka do podtrzymywania włosów. ...
utoczony— wykonany na tokarce, tu: krągły. ...
wrony— o koniu: kary, czarny. ...
podjezdek— koń mniejszej wartości, słaby a. młody. ...
wedle(daw.) — obok. ...
spłonąća. spłonić się(daw.) — zaczerwienić się. ...
dworować(daw.) — żartować. ...
górny— tu: wzniosły. ...
alkierz(daw.) — izba narożna, często reprezentacyjna. ...
nawidzieć(daw.) — lubić, kochać. ...
tabor— wozy konne w podróży. ...
wszędy(daw.) — wszędzie. ...
łuby(daw.) — kosze; tu: bagaż podróżny. ...
mitręga— męcząca i niedająca się szybko wykonać praca; zwlekanie. ...
smolarz— człowiek wytwarzający smołę i dziegieć, a przy okazji węgiel drzewny. ...
niepodszyty— pozbawiony podszycia, bez krzewów. ...
chojar(daw.) — wysokie drzewo iglaste. ...
śmigi(daw.) — części śmigła. ...
dżdże(daw.) — deszcze. ...
przodek— tu: przednia część wozu. ...
stajaniea. staje— dawna miara długości (odległość, po przebiegnięciu której koń...
piskorz— ryba o brązowym, wydłużonym ciele, żyjąca w słabo natlenionych wodach. ...
przeor— przełożony domu zakonnego lub wyższy duchowny. ...
równie(daw.) — (daw.) tak samo. ...
wraży— dziś: wrogi. ...
bitwa pod Płowcami— rozegrana 27 września 1331 r. między wojskami Władysława Łokietka ...
gmina kmieca— jednostka dawnego samorządu chłopskiego. ...
Władysław I Łokietek— (ok. 1260–1333), król Polski od 1320, przedtem długo walczył o z...
rzezać(daw.) — zabijać. ...
ono(daw.) — to. ...
tera— dziś popr.: teraz. ...
młaka— teren podmokły. ...
rżysko— pole po skoszeniu zboża. ...
niewielgie— dziś popr.: niewielkie. ...
chruśniak— krzaki, zarośla. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
pokrzepić się(daw.) — wzmocnić się. ...
pożoga(daw.) — pożar. ...
napsować(daw.) — zniszczyć. ...
żywięcy(daw.) — żywotny. ...
niepożyty(daw.) — niedający się pokonać. ...
chycić— dziś popr.: chwycić. ...
grdyka— tu: gardło. ...
podolić(daw.) — zdołać. ...
zjazd— tu: zebranie szlachty z danego regionu, mające na celu uchwalenie praw. ...
odprawować się(daw.) — odbywać się. ...
przygodzić się(daw.) — przydarzyć się. ...
prawić(daw.) — mówić. ...
niedziela(daw.) — tydzień. ...
każden— dziś popr.: każdy. ...
ziem— dziś popr.: ziemia. ...
nikiej(gw.) — niby, tak jak. ...
przegwarzyć(daw.) — przegadać. ...
wądół— rozpadlina, mały wąwóz. ...
bronny(daw.) — tu: broniony, wzmocniony. ...
któren— dziś popr.: który. ...
opatrzyć(daw.) — zaopatrzyć. ...
wigilią(daw.) — w przeddzień. ...
dżdże(daw.) — deszcze. ...
piegża— mały ptak wędrowny. ...
wedle(daw.) — według. ...
frasunek(daw.) — smutek, zmartwienie. ...
Aleksandra Olgierdówna— (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siost...
Anna Danuta— (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia maz...
wadzić(daw.) — przeszkadzać. ...
ciągoty— tu: pożądanie. ...
wiano— posag. ...
wartki(daw.) — szybki. ...
zydel— mebel do siedzenia, podobny do taboretu. ...
czeladnik— rzemieślnik po egzaminie, pracujący pod okiem mistrza. ...
jutrznia— pierwsza z godzin liturgicznych, ogłaszanych biciem w dzwony. ...
pomer— dziś popr.: umarł. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
Jakub z Kurdwanowa— biskup płocki w latach 1396-1425. ...
konwent— zakon. ...
chętliwie— dziś popr.: chętnie. ...
modre(daw.) — niebieskie. ...
Aleksandra Olgierdówna— (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siost...
minstrel(daw.) — dworski śpiewak lub recytator poezji. ...
gądek— śpiewak, grajek; od „gędźba” — muzyka. ...
w tym razie(daw.) — w tym wypadku. ...
rzewliwy(daw.) — smutny, pobudzający do płaczu. ...
wskróś tej przyczyny(daw.) — z tego powodu. ...
najtęższy(daw.) — najsilniejszy. ...
przezpiecznie(daw.) — bezpiecznie. ...
krzywdować się(daw.) — czuć się pokrzywdzonym. ...
żywie— dziś popr.: żyje. ...
pewnikiem(daw.) — na pewno. ...
siła(daw.) — wielu. ...
któren— dziś popr.: który. ...
szranki— ogrodzenie placu turniejowego a. miejsca pojedynku, przenośnie: sam turniej r...
zgoła(daw.) — całkiem. ...
pacholę(daw.) — dziecko. ...
posędzieleć(daw.) — posiwieć. ...
Zawisza Czarny z Garbowa— (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie ...
Mikołaj Powała z Taczewa— (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wo...
Paszko (Paweł) z Biskupic, zwany Złodziej— rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem. ...
pouchwałość— właśc. poufałość: zażyłość, przyjaźń. ...
przezpiecznie(daw.) — bezpiecznie. ...
zali(daw.) — czy. ...
na hak (…) przywieść(daw.) — złapać, poskromić, jak psa łańcuchowego. ...
zasromać(daw.) — zawstydzić. ...
zachowanie(daw.) — poważanie, cześć, szacunek. ...
uręczać— dziś popr.: ręczyć, zaręczać. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
zafrasować się(daw.) — zmartwić się. ...
Żmudź— historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region admin...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
tedy(daw.) — więc. ...
wielki szpitalnik— u krzyżaków zwierzchnik nad szpitalami zakonnymi, a zarazem komtur ...
pochopny— działający szybko i w nieprzemyślany sposób. ...
przez(daw.) — bez. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
sporzej(daw.) — tu: łatwiej, lepiej. ...
ostać— dziś popr.: zostać. ...
nawidzieć(daw.) — lubić, kochać. ...
rania— dziś popr.: rana. ...
jagody(daw.) — policzki. ...
tyla— dziś popr.: tyle. ...
k'sobie(daw.) — do siebie. ...
pątlik— siatka do podtrzymywania włosów. ...
łacniej(daw.) — łatwiej. ...
wedle(daw.) — według. ...
list żelaznya. glejt— dokument wystawiony przez władze, dający posiadaczowi pra...
wielki szpitalnik— urzędnik zarządzający krzyżackimi szpitalami, a jednocześnie komtur...
komturia— jednostka administracyjna w zakonie krzyżackim. ...
Kazimierz Wielki— (1310–1370), ostatni król Polski z dynastii Piastów (od 1333), znacz...
czerstwość(daw.) — zdrowie, siła. ...
bisior— cienka i kosztowna tkanina, jedwab morski. ...
zachowanie(daw.) — poważanie, cześć, szacunek. ...
krzywdować się— czuć się krzywdzonym. ...
nie żywie— dziś popr.: nie żyje. ...
nieprzezpieczny(daw.) — niebezpieczny. ...
toporzysko— rękojeść od topora a. siekiery. ...
chycić— dziś popr.: chwycić. ...
w rzeczy(daw.) — w rzeczywistości, naprawdę. ...
wielgolud— dziś popr.: wielkolud. ...
stępak— silny i powolny koń, także: koń idący stępa. ...
staje, stajanie— dawna miara długości (odległość, po przebiegnięciu której koń ...
legenda o Walgierzu Wdałym— (tj. pięknym) wzięta przez Sienkiewicza z Kroniki Wielkopo...
Mikołaj Powała z Taczewa— (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wo...
piechtą— dziś popr.: piechotą. ...
chudzina— biedak. ...
żywo(daw.) — szybko. ...
kaleta— skórzany woreczek na pieniądze bądź drobiazgi. ...
skórznie(daw.) — wysokie, skórzane buty. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
krzepki— mocny. ...
starunrk(daw.) — staranie, opieka. ...
siła(daw.) — wiele. ...
wezwyczaić się— przyzwyczaić się. ...
tur— wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych. ...
Zawisza Czarny z Garbowa— (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie ...
iście(daw.) — całkiem, rzeczywiście, naprawdę. ...
obrzezać— tu: uciąć. ...
uznać— tu: poznać. ...
wyprzeć się— zaprzeczyć, nie przyznać się. ...
Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława J...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
kniaź— książę. ...
zmóc(daw.) — pokonać. ...
zbożny(daw.) — pobożny, dobry, szlachetny. ...
okiełznać(daw.) — pohamować, powstrzymać. ...
przemoc— tu: sroga i niechciana władza. ...
rodzony— brat. ...
nogawice(daw.) — spodnie. ...
Żmudź— historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region admin...
możną— tu: potężną. ...
któren— dziś popr.: który. ...
Sambia— kraina historyczna w Prusach, obecnie obwód kaliningradzki. ...
szranki— ogrodzenie placu turniejowego, przen. sam turniej. ...
popręg— rzemień podtrzymujący siodło. ...
łacno(daw.) — łatwo. ...
glewia— broń drzewcowa z grotem w formie jednosiecznego noża. ...
surowie— dziś popr.: surowo. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
duchem(daw.) — szybko. ...
nie wyjmując(daw.) — nie wykluczając. ...
niedojda(daw.) — tu: niedorozwinięta. ...
prawy(daw.) — prawdziwy. ...
iście(daw.) — rzeczywiście. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
odjąć(daw.) — zabrać. ...
sklep(daw.) — piwnica. ...
congressus(łac.) — zjazd. ...
wprzód(daw.) — najpierw. ...
gardło wziąć— zabić. ...
śluzy, ślozy(daw.) — łzy. ...
mniemać— sądzić, uważać. ...
zamorzyć(daw.) — zabić. ...
nie omieszkać(daw.) — nie zrezygnować z czegoś, nie przepuścić okazji. ...
nie przystoi(daw.) — nie wypada. ...
upamiętać się— dziś popr.: opamiętać się. ...
synod— zebranie duchowieństwa i świeckich radzące w sprawach kościelnych. ...
przezpiecznie(daw.) — bezpiecznie. ...
congressus(łac.) — zjazd. ...
podufałość(daw.) — poufałość, zaufanie, przyjaźń. ...
wygotować(daw.) — przygotować. ...
zbożny(daw.) — pobożny, dobry, szlachetny. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
krucyfiks— krzyż z przybitą postacią Chrystusa, od łac. crucifixus: ukrzyżowany...
wywieść(daw.) — wyprowadzić. ...
karbowy(daw.) — osoba pilnująca pracy chłopów. ...
kmieć— zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo. ...
drzewiej(daw.) — dawniej. ...
wraz(daw.) — naraz, nagle, jednocześnie. ...
krucyfiks— krzyż z przybitą postacią Chrystusa, od łac. crucifixus: ukrzyżowany...
Zostawować— dziś popr.: zostawiać. ...
na hak przywieść(daw.) — złapać, poskromić, jak psa łańcuchowego. ...
siła(daw.) — wiele. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
rozkulbaczyć(daw.) — zdjąć siodło i uprząż. ...
zali(daw.) — czy. ...
wżdy(daw.) — zawsze, przecież. ...
pono(daw.) — ponoć, podobno. ...
dufać— tu: ufać. ...
źrzały(daw.) — dojrzały, dorosły. ...
wskróś tej przyczyny(daw.) — z tego powodu. ...
katówka— córka kata. ...
prawić(daw.) — mówić, opowiadać. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
strzyga— upiór. ...
strawa(daw.) — pożywienie. ...
przenieść— tu: tolerować, wytrzymać. ...
zasadzić się(daw.) — zaczaić się. ...
w rzeczy(daw.) — w rzeczywistości, naprawdę. ...
wyrównać— tu: dorównać. ...
tedy(daw.) — więc, zatem. ...
dychanie(daw.) — oddech. ...
ślepia— oczy. ...
śpik— szpik, tu: rdzeń kręgowy. ...
co ducha(daw.) — co tchu, jak najszybciej. ...
na hak przywieść— schwytać, jak psa łańcuchowego. ...
cnić się(daw.) — tęsknić za czymś, martwić się, nudzić. ...
w niebiesiech— dziś popr.: w niebie. ...
rybałt— wędrowny muzyk lub śpiewak. ...
lutnia(muz.) — dawny instrument strunowy szarpany. ...
znojny(daw.) — pełęn trudu, męczący. ...
miesiąc(daw.) — księżyc. ...
głownia— palący się lub spalony kawałek drewna. ...
jadzie— dziś popr.: jedzie. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
kniaź— książę. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
jeno(daw.) — tylko. ...
Kyrie elejson(gr.) — Panie, zmiłuj się nad nami. ...
chowana(daw.) — oswojona, udomowiona. ...
chrobry(daw.) — dzielny, odważny, śmiały. ...
służbisty— posłuszny rozkazom. ...
prawy(daw.) — prawdziwy. ...
toń— tu przenośnie: zagrożenie. ...
tur— wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych. ...
Żmudź— historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region admin...
w pole— na pole bitwy, do walki. ...
do dnia(daw.) — rano. ...
łacniej(daw.) — łatwiej. ...
kord— krótki miecz. ...
dawać baczenie(daw.) — uważać. ...
któren— dziś popr.: który. ...
objechać— tu: oszukać. ...
wydać— tu: ujawnić. ...
sromocić(daw.) — hańbić. ...
skroś tej przyczyny(daw.) — z tego powodu. ...
frasunek(daw.) — smutek. ...
w rzeczy(daw.) — w rzeczywistości, naprawdę. ...
radzi(daw.) — chętnie. ...
przeto(daw.) — więc, zatem, toteż. ...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
pono(daw.) — podobno. ...
gorzeć(daw.) — palić się, płonąć. ...
przezpieczność(daw.) — bezpieczeństwo. ...
przygodzć się(daw.) — przydarzyć się. ...
wspominek(daw.) — dar, pozwalający wspominać osobę obdarowującą. ...
kośba(daw.) — żniwo, tu przenośnie: wojna, walka. ...
w ociągu(daw.) — z tyłu. ...
krajka— pasek tkaniny przyszyty u dołu sukni, także: chustka. ...
zdolić(daw.) — zdołać. ...
komysze— legowiska zwierzęce w zaroślach. ...
wartką krew— gorąca krew. ...
łuby(daw.) — kosze, tu: bagaż podróżny. ...
pątlik— siatka do podtrzymywania włosów. ...
któren— dziś popr.: który. ...
przetowłosa— daw. jasnowłosa. ...
Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława J...
baczyć— uważać, zwracać uwagę. ...
ochwiara— dziś popr.: ofiara. ...
niepróżny— rzeczywisty, nie fałszywy. ...
stradać(daw.) — stracić. ...
niepodobny(daw.) — nieprawdopodobny, niemożliwy. ...
widzi— tu: wydaje. ...
lelija— dziś popr.: lilia. ...
Piotrowin— według legendy rycerz wskrzeszony przez św. Stanisława, by świadczyć w sądz...
piastować(daw.) — opiekować się. ...
przytwarty(daw.) — uchylony. ...
Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława J...
Anna Danuta— (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia maz...
najprzedniejszy(daw.) — najlepszy. ...
Żmudź— historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region admin...
kniaź— książę. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
ścigły(daw.) — szybki. ...
krzeczot— ptak drapieżny podobny do sokoła. ...
kapituła— rada sprawująca władzę w zakonie. ...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława J...
gotować się(daw.) — przygotowywać się. ...
krzesać— tu: wykonywać z kamienia. ...
knecht(daw.) — żołnierz piechoty niemieckiej. ...
Ragneta— obecnie Nieman w obwodzie kaliningradzkim; w r. 1289 krzyżacy zbudowali tam z...
przymknąćdaw. — potajemnie sprowadzić. ...
opatrzyć(daw.) — wyposażyć, przygotować. ...
przybieżać(daw.) — przybyć. ...
bojarzyna. bojar— szlachcic ruski, wołoski lub litewski. ...
kord(daw.) — krótki miecz. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
ciemiężyć— pozbawiać swobody, obciążać, wykorzystując władzę. ...
drzewiej(daw.) — dawniej. ...
dokazać(daw.) — dokonać. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
przyrodzony(daw.) — wrodzony, naturalny. ...
sromota(daw.) — wstyd, hańba. ...
stropić się— stracić pewność siebie. ...
żywie— dziś popr.: żyje. ...
zali(daw.) — czy. ...
przeto(daw.) — więc, zatem. ...
rad(daw.) — zadowolony. ...
ujma— coś, co kogoś obraża bądź poniża. ...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
dyć(gw.) — przecież. ...
naprzeć się(daw.) — uprzeć się. ...
wskórać(daw.) — zdziałać, osiągnąć. ...
kniaź— książę. ...
strona— tu: kraj, okolica. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
krzepki(daw.) — silny, mocny. ...
Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia. ...
pałąkowaty— (o nogach) wykrzywiony; częsta przypadłość ludzi spędzających dużo czasu n...
po rusińsku— język ruski jeszcze długie wieki potem był urzędowym językiem Wielkiego K...
komturia— jednostka administracyjna w państwie krzyżackim. ...
czeladź— służba. ...
stągiewka(daw.) — mała stągiew; stągiew— wysokie naczynie o szerokim dnie. ...
okurzyć— tu: wywołać pożar w okolicy. ...
któren— dziś popr.: który. ...
Ragneta— obecnie Nieman w obwodzie kaliningradzkim; w r. 1289 krzyżacy zbudowali tam z...
onegdaj(daw.) — dawniej, jakiś czas temu. ...
wypadkiem— przypadkiem. ...
spyża(daw.) — żywność, prowiant. ...
od przyrodzenia(daw.) — z natury. ...
walny(daw.) — mający decydujące znaczenie. ...
prawić(daw.) — mówić, opowiadać. ...
przywodzić— dziś popr.: przewodzić, dowodzić. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
nakrzesać— tu: naciąć. ...
dżdże(daw.) — deszcze. ...
susz— drobne, suche gałązki. ...
watra— ognisko. ...
kiścień— rodzaj broni obuchowej składającej się z drzewca, łańcucha i umieszczonej na ...
oksza(daw.) — rodzaj topora bojowego. ...
berdysz— szeroki topór na długim drzewcu. ...
bojara. bojarzyn— szlachcic ruski, wołoski a. litewski. ...
przeto(daw.) — wiec, zatem. ...
jednorożec— mityczne zwierzę, często pojawiające się w legendach średniowiecznych, pod...
młaka— podmokła łąka. ...
chmyz— mały, niepozorny koń. ...
dostać(daw.) — dotrzymać pola w walce, wytrzymać. ...
zgonić(daw.) — dogonić. ...
ścigły(daw.) — szybki. ...
Kawalerowie Mieczowi— niemiecki zakon rycerski założony w Rydze przez biskupa Alberta ...
kniaź— książę. ...
przedać— dziś popr.: sprzedać. ...
szumny(daw.) — patetyczny bądź hałaśliwy i energiczny. ...
numa— litewska chata z ziemi i nieociosanych bierwion. ...
wedle(daw.) — obok. ...
ługa. łęg— podmokła łąka. ...
mdleć(daw.) — słabnąć. ...
przywodzić— dziś popr.: dowodzić, przewodzić. ...
Połock— wczesnośredniowieczny gród słowiański, obecnie miasto na Białorusi. ...
rad(daw.) — zadowolony. ...
onegdaj(daw.) — dawniej, kiedyś, tu prawdop. „wczoraj”. ...
miarkować(daw.) — zorientować się. ...
chrobry(daw.) — odważny, śmiały. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
trafunek(daw.) — przypadek. ...
czeladź— służba. ...
Ragneta— obecnie Nieman w obwodzie kaliningradzkim; w r. 1289 krzyżacy zbudowali tam z...
niewiasta— tu: żona. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
orężny(daw.) — uzbrojony. ...
knecht— żołnierz piechoty niemieckiej. ...
zmóc(daw.) — pokonać. ...
zabaczyć(daw.) — zapomnieć. ...
niesporo(daw.) — niechętnie, niewygodnie. ...
gonić(daw.) — pojedynkować się konno. ...
wszystek(daw.) — cały. ...
piędź— dawna miara długości, ok. 18–22 cm. ...
wolej(daw.) — lepiej. ...
chojar(daw.) — duże drzewo iglaste. ...
godnie(daw.) — mocno, solidnie. ...
obuch— tępa część siekiery a. topora, przeciwległa do ostrza. ...
przygodzić się(daw.) — przydarzyć się. ...
mistrzów(daw.) — mistrzowy, mistrza. ...
popręg— rzemień podtrzymujący siodło. ...
siedle— dziś popr.: siodle. ...
widzęcy(daw.) — widząc. ...
frasunek(daw.) — smutek. ...
strona— tu: kraj, okolica. ...
głownia— palący się lub spalony kawałek drewna. ...
zabaczyć(daw.) — zapomnieć. ...
onym(daw.) — tym. ...
glejt(daw.) — list żelazny, dokument wystawiany przez władzę, zapewniający swobodę por...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
Gierdawy— obecnie miasteczko w obwodzie kaliningradzkim, 3 km od granicy z Polską. ...
wyżenąć(daw.) — wygnać. ...
wszędy— dziś popr.: wszędzie. ...
ogarnąć— tu: oblec, zdobyć. ...
żywo(daw.) — szybko. ...
knecht— żołnierz piechoty niemieckiej. ...
spyża(daw.) — żywność, prowiant. ...
zaskoczym im(daw.) — przetniemy im drogę. ...
wiedzieć(daw.) — znać. ...
zasadzić się(daw.) — zaczaić się, zorganizować zasadzkę. ...
kwapić się(daw.) — spieszyć się. ...
setnik— przełożony nad setką ludzi. ...
wedle(daw.) — obok. ...
Niewiaża— prawy dopływ Niemna. ...
łozy— zarośla wierzbowe. ...
wilczura— okrycie wierzchnie ze skóry wilczej. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
stajaniea. staje— dawna miara odległości, etymologicznie: dystans, po przebiegn...
rychło(daw.) — szybko. ...
zaskoczyć— tu: przeciąć drogę. ...
łęga. ług— podmokła łąka. ...
kierz(daw.) — krzak. ...
rad(daw.) — zadowolony. ...
pierwej(daw.) — najpierw, wcześniej. ...
tuman— mgła, opar. ...
setnik— przełożony nad setką ludzi. ...
wszędy— dziś popr.: wszędzie. ...
przypaść(daw.) — zaczaić się. ...
knecht— żołnierz piechoty niemieckiej. ...
tedy(daw.) — więc, zatem. ...
prawy(daw.) — prawdziwy. ...
wymędrować— tu: zaplanować. ...
skrzęt(daw.) — tumult, zamieszanie. ...
siła(daw.) — wielu. ...
tuszyć(daw.) — mieć nadzieję. ...
niewiastka— tu: żona. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
ubiec— tu: zdobyć. ...
kierz(daw.) — krzak. ...
kulbaka— wysokie siodło, przeważnie wojskowe. ...
kobiałka— koszyk, tu: kołczan. ...
matecznik— legowiska dzikich zwierząt bądź trudno dostępne miejsce w puszczy. ...
wyraj(daw.) — odlot ptaków na zimę bądź „ciepłe kraje”. ...
gomon— bajkowy pochód zwierząt, roślin i kamieni. ...
włodyka(daw.) — rycerz, zwłaszcza niemajętny lub pozbawiony pełni praw stanowych. ...
dyć(gw.) — przecież. ...
jucha— krew. ...
dżdże(daw.) — deszcze. ...
w ociągu(daw.) — z tyłu. ...
wymiarkować(daw.) — zorientować się. ...
godniejszy(daw.) — solidniejszy. ...
kulbaka— wysokie siodło, zazwyczaj wojskowe. ...
kord— krótki miecz. ...
knecht— żołnierz piechoty niemieckiej. ...
przypaść(daw.) — zaczaić się. ...
wykrot— dziura po wyrwanym z korzeniami drzewie. ...
kierz(daw.) — krzak. ...
krokiew— ukośna belka podtrzymująca dach. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
knecht— żołnierz piechoty niemieckiej. ...
przenosić— przekraczać (wielkością). ...
gąszcza— dziś popr.: gąszcze. ...
rad(daw.) — zadowolony. ...
sforny— tu: walczący w szyku. ...
odyniec— samiec dzika. ...
wymiarkować— tu: wywnioskować. ...
czata(daw.) — straż. ...
wykrot— dziura w ziemi po wyrwanym z korzeniami drzewie. ...
kowanie— dziś popr.: kucie. ...
wieść(daw.) — prowadzić. ...
włodyka— rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw stanowych. ...
bojara. bojarzyn— szlachcic ruski, wołoski a. litewski. ...
wedle(daw.) — obok. ...
Anna Danuta— (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia maz...
Bi den rôsen er wol mac tandaradei!/ merken wa mir'z houbet lac…— pieśń autorstwa Walt...
berdysz— szeroki topór na długim drzewcu. ...
krzepko(daw.) — mocno. ...
mierzyna. mierzynek— koń niewielkiego wzrostu. ...
krzeczot— ptak drapieżny podobny do sokoła. ...
dziryt— włócznia. ...
jąća. imać(daw.) — chwycić. ...
włodyka— rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw stanowych. ...
chojar(daw.) — wysokie drzewo iglaste. ...
berdysz— szeroki topór na długim drzewcu. ...
przyjść do sprawy(daw.) — sprawić, czyli wyrównać szyk. ...
sforny(daw.) — uporządkowany. ...
przeważną— dziś popr.: przeważającą. ...
kropierz— długa kapa osłaniająca konia. ...
dzierżyć(daw.) — trzymać, tu: sprawować. ...
olsnąć(daw.) — oślepnąć. ...
związać się(daw.) — chwycić, jak w walce zapaśniczej. ...
mizerykordia— (od łac. misericordiaczyli miłosierdzie), krótki, wąski sztylet d...
ścigły(daw.) — szybki. ...
stajea. stajanie— dawna miara odległości, etymologicznie: dystans, po przebiegn...
rajtar(z niem. Ritter— jeździec), żołnierz konny. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
ulgnąć(daw.) — ugrzęznąć. ...
ruczaj(daw.) — strumyk. ...
knecht— żołnierz piechoty niemieckiej. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
grześć— dziś popr.: grzebać. ...
włodyka— rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw stanowych. ...
pierzchać(daw.) — uciekać. ...
kniaź— książę. ...
szczuka— szczupak. ...
zali(daw.) — czy. ...
mycka— mała, okrągła czapka. ...
Saracenów— tu ogólnie: pogan. Saraceni— Arabowie, muzułmanie, przen. poganie; w...
mizerykordia— (od łac. misericordiaczyli miłosierdzie), krótki, wąski sztylet d...
bronić— tu: zabraniać. ...
w lot— szybko. ...
Geldria— prowincja Holandii położona pomiędzy rzekami IJssel, Moza i Ren. ...
św. Jerzy— męczennik z III–IV w., patron rycerzy. ...
wraz— tu: zaraz. ...
starościc(daw.) — syn starosty. ...
upowszechnion— dziś popr.: rozpowszechniony. ...
niepomiernie(daw.) — bardzo. ...
któren— dziś popr.: który. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
glejt(daw.) — list żelazny, dokument wystawiany przez władzę, zapewniający swobodę por...
łyko— włóknista tkanka roślinna przewodząca wodę. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
członki— kończyny. ...
folga(daw.) — tu: ulga. ...
pokrzepić— wzmocnić. ...
synowie Beliala— przen. poganie; Beliala. Baal— bożek pogański wspominan...
na leśne jabłko— dziś: na kwaśne jabłko. ...
powsinoga(daw.) — włóczęga. ...
baczyć(daw.) — patrzeć, uważać, zwracać uwagę. ...
łgać(daw.) — kłamać. ...
bukłak— skórzany worek do przewożenia płynów. ...
kwarta— dawna miara objętości, zwykle ok. 1 litra. ...
oddziele— dziś popr.: oddziale. ...
kumys— napój alkoholowy ze sfermentowanego mleka, najczęściej mleka klaczy. ...
skomoroch(daw.) — wędrowny śpiewak, zwł. słowiański. ...
żywo(daw.) — szybko. ...
komturia— jednostka administracyjna w zakonie krzyżackim. ...
bez przestanku(daw.) — bez przerwy. ...
zali(daw.) — czy. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
branka(daw.) — porwana kobieta. ...
Anna Danuta— (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia maz...
siła(daw.) — wiele. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
nie stawać(daw.) — nie starczyć. ...
gorze(ze starop. gorzeć: palić się) — biada, nieszczęście, niebezpieczeństwo. ...
prawić(daw.) — mówić. ...
prawy(daw.) — prawdziwy. ...
przezpieczny(daw.) — bezpieczny. ...
chycić— dziś popr.: chwycić. ...
wył— domyślnie: w piekle. ...
świętokupstwo— symonia, sprzedaż godności i sakramentów kościelnych; tu mowa o sprzeda...
wskróś tej przyczyny(daw.) — dlatego, z tej przyczyny. ...
onej(daw.) — tej. ...
pewnikiem(daw.) — na pewno. ...
wymiarkować(daw.) — wywnioskować. ...
przeto(daw.) — więc, zatem. ...
Geldria— prowincja Holandii położona pomiędzy rzekami IJssel, Moza i Ren. ...
któren— dziś popr.: który. ...
opatrzyć(daw.) — przygotować, zaopatrzyć. ...
kolczuga— zbroja wykonana z metalowych kółek. ...
nie pogrzebione— dziś popr.: niepogrzebane. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
wyciski— odciski, ślady. ...
baczyć(daw.) — patrzeć, uważać, zwracać uwagę. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
Arnoldów(daw.) — Arnoldowy, Arnolda. ...
łacno(daw.) — łatwo. ...
któren— dziś popr.: który. ...
wyszlakować(daw.) — wytropić. ...
godnie(daw.) — porządnie, solidnie. ...
nie masz(daw.) — nie ma. ...
zatajony(daw.) — przyczajony, ukryty. ...
kiścień— rodzaj broni obuchowej składającej się z drzewca, łańcucha i umieszczonej na ...
nie lza im(daw.) — nie mogą. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
żywie— dziś popr.: żyje. ...
dufać(daw.) — ufać, zwł. nadmiernie. ...
zabaczyć(daw.) — zapomnieć. ...
Mikołaj Powała z Taczewa— (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wo...
Paszko (Paweł) z Biskupic, zwany Złodziej— rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem. ...
Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia. ...
ułomek(daw.) — słabeusz. ...
przezpieczny(daw.) — bezpieczny. ...
miast(daw.) — zamiast. ...
powsinoga(daw.) — włóczęga. ...
tedy(daw.) — więc, zatem. ...
łacno(daw.) — łatwo. ...
zataić(daw.) — przyczaić, ukryć. ...
frasobliwie(daw.) — smutno. ...
duchem(daw.) — szybko. ...
sprawić się(daw.) — wywiązać sie z zadania. ...
miesiąc(daw.) — księżyc. ...
pokrzepić— wzmocnić. ...
zbożny(daw.) — pobożny, szlachetny. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
bartodzieja. bartnik— pszczelarz hodujący pszczoły leśne. ...
leziwo— urządzenie pomagające wspinać się po drzewach. ...
niepodobny(daw.) — niemożliwy. ...
płonny(daw.) — jałowy. ...
żywo(daw.) — szybko. ...
hacel— hak wkręcany w tylną część podkowy, by zapobiec ślizganiu się konia. ...
perć— ścieżka (zgwary góralskiej, którą Sienkiewicz wykorzystywał do naśladowania star...
braniec— jeniec. ...
klimkiem rzucać(daw.) — kłamać. ...
masztalerz— tu: człowiek opiekujący się końmi. ...
któren— dziś popr.: który. ...
piędź— dawna miara długości, ok. 18–22 cm. ...
stajaniea. staje— dawna miara odległości, etymologicznie: dystans, po przebiegn...
obuch— tępa część siekiery a. topora, przeciwległa do ostrza. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
mizerykordia— (od łac. misericordiaczyli miłosierdzie), krótki, wąski sztylet d...
majdan(daw.) — plac, dziedziniec. ...
numa— litewska chata z ziemi i nieokorowanych bali. ...
dzierżyć(daw.) — trzymać. ...
spyża(daw.) — pożywienie, prowiant. ...
wolej(daw.) — lepiej. ...
obacz się!— sens: zobacz, co robisz! ...
jeno(daw.) — tylko. ...
przygodzić się(daw.) — przydarzyć się. ...
wygodzić(daw.) — dogodzić komuś, spełnić czyjeś życzenia. ...
byłby praw(daw.) — miałby rację. ...
Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława J...
Anna Danuta— (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia maz...
łamanie kołem— forma średniowiecznej egzekucji. ...
starunek(daw.) — staranie, opieka. ...
ninie(daw.) — teraz. ...
ryży— rudy. ...
biesagi(daw.) — podwójny worek przewieszany przez ramię albo przywiązywany do siodła. ...
w rzeczy(daw.) — w rzeczywistości. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
zali(daw.) — czy. ...
prawić(daw.) — mówić, opowiadać. ...
gorze(ze starop. gorzeć: palić się) — biada, nieszczęście, niebezpieczeństwo. ...
mizerykordia— (od łac. misericordiaczyli miłosierdzie), krótki, wąski sztylet d...
szlakować— tropić, śledzić. ...
przywieść(daw.) — doprowadzić. ...
knykieć— staw palca u ręki bądź odcinek między takimi stawami. ...
wóz— gwiazdozbiór Wielkiego bądź Małego Wozu. ...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
gdy opata nie stało— sens: po śmierci opata. ...
nalazła— dziś popr.: znalazła. ...
doma(daw.) — do domu. ...
piastować(daw.) — opiekować się, tu przen. „żywić zamiary”. ...
łatwie— dziś popr.: łatwo. ...
przezpiecznie(daw.) — bezpiecznie. ...
dufać(daw.) — ufać, zwł. nadmiernie. ...
żywie— dziś popr.: żyje. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
godziłoby się(daw.) — wypadałoby. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
warchlak— młody dzik. ...
skapieć(daw.) — umrzeć. ...
uronić(daw.) — zgubić. ...
żywięcy(daw.) — żywy. ...
wadzić(daw.) — zawadzać, przeszkadzać. ...
Kurki— Plejady (gwiazdozbiór). ...
markotno(daw.) — smutno. ...
głownia— palący się lub spalony kawałek drewna. ...
zabaczyć(daw.) — zapomnieć. ...
poburzyli się— tu: zbuntowali się. ...
Anna Danuta— (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia maz...
odjąć(daw.) — zabrać. ...
lutnia(muz.) — instrument strunowy szarpany. ...
pałać— być rozpalonym, rozgrzanym. ...
gorątwa(daw.) — gorączka. ...
kulbaka— wysokie siodło przeważnie wojskowe. ...
berdysz— szeroki topór na długim drzewcu. ...
wartki(daw.) — szybki. ...
lichszy(daw.) — gorszy. ...
przywara— wada. ...
drzewo— tu: kopia. ...
kord— krótki miecz. ...
mizerykordia— (od łac. misericordiaczyli miłosierdzie), krótki, wąski sztylet d...
Arnoldów(daw.) — Arnoldowy, Arnolda. ...
komturia— jednostka administracyjna w państwie krzyżackim. ...
wiera(daw.) — wierzę. ...
prawy(daw.) — prawdziwy. ...
wżdy(daw.) — jednak, przecież. ...
ułomek(daw.) — słabeusz. ...
dowcip(daw.) — rozum. ...
św. Liboriusz— zm. IV w., biskup Le Mans. ...
parać się czymś(daw.) — praktykować (np. jakieś rzemiosło). ...
św. Jerzy— męczennik z III–IV w., patron rycerzy. ...
wskórać coś— zdziałać coś. ...
suto— obficie. ...
przybytek— tu: zysk. ...
grzywna— śrdw. jednostka płatnicza, o wartości pół funta złota lub srebra. ...
zawarować(daw.) — zastrzec. ...
wartko(daw.) — szybko. ...
jadący— dziś popr.: jadąc. ...
zgonić(daw.) — dogonić. ...
przezpiecznie(daw.) — bezpiecznie. ...
włodyka— rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw stanowych. ...
starunek(daw.) — staranie, opieka. ...
Zawisza Czarny z Garbowa— (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie ...
leżący— dziś popr.: leżąc. ...
któren— dziś popr.: który. ...
w rzeczy(daw.) — w rzeczywistości, rzeczywiście. ...
markotno(daw.) — smutno. ...
chudoba(daw.) — dobytek. ...
zgonić(daw.) — dogonić. ...
mdły(daw.) — słaby. ...
osobny— tu: dodatkowy. ...
jedłoa. jadło— jedzenie. ...
żywięcy— dzis popr.: żyjący, żywy. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
zresztą— tu: poza tym. ...
łechtać(daw.) — łaskotać, tu przen.: kłuć. ...
tur— wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych. ...
odyniec— samiec dzika. ...
przedziać(daw.) — przebić, por.: nadziać. ...
warchlak— młody dzik. ...
grzęzawa— dziś popr.: grzęzawisko. ...
parów— wąwóz. ...
dżdże(daw.) — deszcze. ...
kiścień— rodzaj broni obuchowej składającej się z drzewca, łańcucha i umieszczonej na ...
kołtun— splątane włosy, często zaatakowane przez robactwo. ...
co duchu(daw.) — co tchu. ...
osacznik— człowiek idący w obławie podczas polowania. ...
sprawić— tu: zamęczyć, oprawić jak zwierzę. ...
wszędy— dziś popr.: wszędzie. ...
żywo(daw.) — szybko. ...
rychło(daw.) — szybko. ...
obaczyć się— tu: odzyskać zmysły, odzyskać rozum. ...
wraz(daw.) — zaraz, wkrótce. ...
alkierz(daw.) — izba narożna, często reprezentacyjna. ...
krzepki(daw.) — silny. ...
w niebiesiech— dziś popr.: w niebie. ...
widomy(daw.) — widoczny. ...
jutrznia— pierwsza część katolickiej liturgii godzin (cyklu codziennych modlitw obowią...
kościej(daw.) — szkielet. ...
krucyfiks— krzyż z przybitą postacią Chrystusa, od łac. crucifixus: ukrzyżowany...
mizerykordia— (od łac. misericordiaczyli miłosierdzie), krótki, wąski sztylet d...
włosiennica— szorstkie ubranie, noszone na gołe ciało w celach pokutnych. ...
powrósło(daw.) — powróz, gruby sznur. ...
podać się w tył(daw.) — pochylić się w tył. ...
znać— poznać, widać. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
rzezać(daw.) — zabijać, zarżnąć. ...
dżdżu(daw.) — deszczu. ...
czatownik(daw.) — wartownik lub zwiadowca. ...
czeladź— służba. ...
wądół— wąwóz. ...
przezpiecznie(daw.) — bezpiecznie. ...
zali(daw.) — czy. ...
oksza(daw.) — rodzaj topora bojowego. ...
duszny— tu: dotyczący duszy. ...
tężeć— zastygać. ...
zawieść(daw.) — zaprowadzić. ...
brzemię— ciężar. ...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
zaprzeć się— zaprzeczyć czemuś, nie przyznać się do czegoś. ...
borowy— gajowy, leśnik. ...
pogrześć— pogrzebać, pochować. ...
wybrać— tu: wykopać. ...
folgować(daw.) — traktować łagodniej. ...
nie masz(daw.) — nie ma. ...
kmieć— zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo. ...
gądek(daw.) — grajek, muzyk, od „gędźba”: muzyka. ...
widomie(daw.) — widocznie. ...
martwica— tu: śmierć, upiór. ...
oboje księstwo— Janusz I Mazowiecki i Anna Danuta. ...
Ziemowit IV— (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczn...
poniechać czegoś(daw.) — zrezygnować z czegoś. ...
rozkiełznać— zdjąć uprząż. ...
łacno(daw.) — łatwo. ...
smolarz— człowiek trudniący się wytwarzaniem smoły, dziegciu i węgla drzewnego. ...
chorzeć— dziś popr.: chorować. ...
zabaczyć(daw.) — zapomnieć. ...
wezgłowie— część posłania, gdzie kładzie się głowę. ...
któren— dziś popr.: który. ...
maić(daw.) — ozdabiać kwiatami. ...
sen nieprzespany— metafora śmierci, użyta w trenie VII Jana Kochanowskiego. ...
kosztur— dziś popr.: kostur. ...
komża— szata liturgiczna krótsza od alby. ...
nałęczka(daw.) — chusta służąca jako przepaska na głowę. ...
przetowłosy(daw.) — jasnowłosy. ...
wezgłowie— część posłania, gdzie kładzie się głowę. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
czeladź— służba. ...
zapaska— rodzaj dekoracyjnego fartucha. ...
Kościej— szkielet, personifikacja śmierci. ...
wymawiać(daw.) — czynić wymówki, wypominać. ...
atoli(daw.) — jednak. ...
Requiem aeternam(łac.) — wieczne odpoczywanie. ...
umajony— ozdobiony kwiatami. ...
jutrznia— jedna z godzin liturgicznych (codziennych modlitw obowiązkowych dla osób ze ...
niewiasta— tu: żona. ...
grzywna— śrdw. jednostka płatnicza, o wartości pół funta złota lub srebra. ...
Ziemowit IV— (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczn...
glejt(daw.) — list żelazny, dokument wystawiany przez władzę, zapewniający swobodę por...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
wżdy(daw.) — jednak, przecież. ...
sprawić się(daw.) — postąpić. ...
tężeć— wzmacniać się. ...
wartkość(daw.) — szybkośc, gwałtowność. ...
przeszły w stan folgi— sens: osłabiły się. ...
przyzba— wał ziemny otaczający podmurówkę domu. ...
zapamiętać się— zamyślić się bądź zająć się czymś, zapominając o wszystkim innym. ...
frasunek(daw.) — smutek. ...
skapieć(daw.) — umrzeć. ...
Żmudź— historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region admin...
minstrel— dworski śpiewak, recytator i autor poezji. ...
lutnia(muz.) — instrument strunowy szarpany. ...
zmorzony— zmęczony. ...
niewywczas(daw.) — niewygoda. ...
rzeźwy— tu: energiczny. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
gorze(ze starop. gorzeć: palić się) — biada, nieszczęście, niebezpieczeństwo. ...
przepomnieć(daw.) — zapomnieć. ...
glejt(daw.) — list żelazny, dokument wystawiany przez władzę, zapewniający swobodę por...
nie nastają tam na jego szyję?— sens: nie chcą go zabić? ...
kapituła— rada sprawująca władzę w zakonie. ...
Flandria— region rozciągający się wzdłuż wybrzeży Morza Północnego na terenie Belgii, ...
Geldria— prowincja Holandii położona pomiędzy rzekami IJssel, Moza i Ren. ...
Burgundia— region w centralnej Francji. ...
przecz(daw.) — dlaczego. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
tedy(daw.) — więc, zatem. ...
św. Jerzy— męczennik z III–IV w., patron rycerzy. ...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
wymiarkować(daw.) — zorientować się. ...
Żmudź— historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region admin...
kapituła— rada sprawująca władzę w zakonie. ...
szranki(daw.) — drewniane ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej rycerski, pr...
ująć— zjednać. ...
Maurowie— w średniowieczu: określenie muzułmanów zamieszkujących na terenie dzisiejsze...
przywtarzam(daw.) — wtóruję, zgadzam się. ...
iść o lepszą(daw.) — starać się wykazać przewagę. ...
cnić się(daw.) — tęsknić za czymś, martwić się, nudzić. ...
przeto(daw.) — więc, zatem. ...
przepomnieć(daw.) — zapomnieć. ...
do dnia(daw.) — świtem. ...
wymawiać(daw.) — czynić wymówki, wypominać. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
knecht— żołnierz piechoty niemieckiej. ...
orężny(daw.) — uzbrojony. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
wżdy(daw.) — jednak, przecież. ...
pod wodę(daw.) — pod prąd. ...
przezpiecznie(daw.) — bezpiecznie. ...
wedle(daw.) — obok. ...
starunek(daw.) — staranie, opieka. ...
zapamiętać się— zamyślić się a. zająć się czymś, zapominając o wszystkim innym. ...
rada(daw.) — chętnie. ...
cytra(muz.) — instrument strunowy szarpany z płaskim pudłem rezonansowym. ...
skroś jakiej przyczyny(daw.) — dlaczego. ...
siła(daw.) — wiele. ...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
księstwo— Janusz I Starszy i Anna Danuta. ...
wedle(daw.) — obok. ...
uznać— tu: rozpoznać. ...
zabaczyć(daw.) — zapomnieć. ...
wskórać— zdziałać. ...
Aleksandra Olgierdówna— (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siost...
rodzona— siostra. ...
kniaź— książę. ...
Skirgiełło— (ok. 1355–1394), brat i bliski współpracownik Jagiełły, z jego ramienia na...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
stolec(daw.) — tron. ...
nawidzieć(daw.) — lubić, kochać. ...
Kirgiełły— właśc. Skirgiełły. ...
utrefić— (o włosach) ułożyć w loki. ...
przepomnieć(daw.) — zapomnieć. ...
władnie— dziś popr.: włada. ...
Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława J...
krzyw(daw.) — niechętny, obrażony. ...
Anna Danuta— (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia maz...
zali(daw.) — czy. ...
wicher— tu: wichrzyciel. ...
frasobliwy(daw.) — smutny. ...
Zawisza Czarny z Garbowa— (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie ...
nie masz(daw.) — nie ma. ...
Marcin (Marcisz) z Wrocimowic— (zm. 1442), polski rycerz niemieckiego pochodzenia, sta...
Mikołaj Powała z Taczewa— (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wo...
św. Jerzy— męczennik z III–IV w., patron rycerzy. ...
nałęczka(daw.) — chusta służąca jako przepaska na głowę. ...
prawy(daw.) — prawdziwy. ...
rzewliwy(daw.) — smutny. ...
rzezać(daw.) — zarzynać, zabijać. ...
kmieć— zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo. ...
żywie— dziś popr.: żyje. ...
dla— tu: z powodu. ...
Aleksandra Olgierdówna— (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siost...
któren— dziś popr.: który. ...
skwapliwie(daw.) — chętnie. ...
Geldria— prowincja Holandii położona pomiędzy rzekami IJssel, Moza i Ren. ...
szranki(daw.) — drewniane ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej rycerski, pr...
rad(daw.) — zadowolony. ...
Pax(łac.) — pokój, tu: Spokój!. ...
Ziemowit IV— (ok. 1352–1426), książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagranicz...
Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława J...
przyczyniać się(daw.) — wstawiać się. ...
Aleksandra Olgierdówna— (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siost...
śluzya. ślozy(daw.) — łzy. ...
prawić(daw.) — mówić, opowiadać. ...
niewiasta— tu: żona. ...
mdły(daw.) — słaby. ...
znajęcy— dziś popr.: znający. ...
radzi(daw.) — chętnie. ...
Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława J...
Anna Danuta— (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia maz...
wszelako(daw.) — jednak. ...
Mikołaj Powała z Taczewa— (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wo...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
pomiarkować(daw.) — zorientować się, zrozumieć. ...
templariusze— zakon rycerski, założony ok. 1120 w Jerozolimie, pełna nazwa: Zakon Ubog...
bajczarz— dziś popr.: bajarz. ...
wadzić(daw.) — przeszkadzać. ...
mierzić(daw.) — wzbudzać odrazę, niechęć. ...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia. ...
jagody(daw.) — policzki. ...
zrazu— najpierw. ...
osiedzieć się(daw.) — pozostać, przetrwać w danym miejscu a. na danym stanowisku. ...
przedniejsi(daw.) — ważniejsi, dostojniejsi. ...
dworscy— dworzanie. ...
zmiarkować— zrozumieć, zorientować się. ...
pergamin— specjalnie preparowana skóra zwierzęca, przystosowana do pisania na niej; tu...
jeno(daw.) — tylko. ...
rad(daw.) — chętnie. ...
zgoła(daw.) — całkiem. ...
Ziemowit IV— (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczn...
wywodzić(daw.) — wyprowadzać. ...
kniaź— książę. ...
ongi(daw.) — dawniej, wcześniej. ...
rum(daw.) — rumor, hałas, zamieszanie. ...
bogdaj— bodaj, nawet. ...
bramować— obszywać brzegi. ...
iście(daw.) — naprawdę. ...
prawy(daw.) — prawdziwy. ...
Geldria— prowincja Holandii położona pomiędzy rzekami IJssel, Moza i Ren. ...
baczność— uwaga. ...
pewnikiem(daw.) — na pewno. ...
olsnąć(daw.) — oślepnąć. ...
wiera(daw.) — naprawdę. ...
spólniczki— dziś popr.: wspólniczki. ...
gądek(daw.) — grajek, muzyk, od „gędźba”: muzyka. ...
drzewiej(daw.) — dawniej. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
skroś tej przyczyny(daw.) — dlatego. ...
godzić(daw.) — tu: celować. ...
zali(daw.) — czy. ...
statek(daw.) — stateczność. ...
wraz(daw.) — zaraz. ...
powrósło(daw.) — gruby sznur, powróz. ...
szwank(z niem.) — szkoda. ...
szranki(daw.) — drewniane ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej rycerski, pr...
wyszlamować— wyjąć (metafora odnosząca się do wyjmowania szlamu z cieku wodnego). ...
do cna(daw.) — całkiem. ...
pustota(daw.) — lekkomyślność i skłonność do figlów. ...
wolej(daw.) — lepiej. ...
atoli(daw.) — jednak. ...
wywczas(daw.) — odpoczynek. ...
przydać(daw.) — dodać. ...
chycić— dziś popr.: chwycić. ...
rozsierdzić się(daw.) — zezłościć się. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
mitręga(daw.) — trud bądź zwlekanie. ...
wygodzić(daw.) — dogodzić. ...
przeto(daw.) — więc, zatem. ...
przygodzić się(daw.) — przydarzyć się. ...
niełacno(daw.) — niełatwo, trudno. ...
nieszporny— tu: poważny, dostojny; nieszpory— przedostatnia, wieczorna część li...
cnić się(daw.) — tęsknić za czymś, martwić się, nudzić. ...
spłonić się(daw.) — zaczerwienić się. ...
Zawisza Czarny z Garbowa— (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie ...
Jan Farurej z Garbowa— rycerz, brat Zawiszy Czarnego. ...
Mikołaj Powała z Taczewa— (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wo...
Paszko (Paweł) z Biskupic, zwany Złodziej— rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem. ...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
Władysław Opolczyk— (ok. 1330–1401), książę opolski, lennik czeski, stronnik dynastii ...
ziemia dobrzyńska— obszar na wschód od Torunia, zagarnięty przez Krzyżaków wskutek bez...
Konrad von Jungingen— 1355–1407, wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1393-1407,...
Żmudź— historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region admin...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
obiecnijcie— dziś popr.: obiecajcie. ...
siła(daw.) — wiele. ...
rajca— radca, doradca. ...
zdurzyć(daw.) — oszukać. ...
stolec(daw.) — tron. ...
wżdy(daw.) — jednak, przecież. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
kmieć— zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo. ...
wypierać się czegoś— zaprzeczać czemuś. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
szranki(daw.) — drewniane ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej rycerski, pr...
gładko— tu: łatwo. ...
nieudałych— dziś popr.: nieudanych. ...
Mikołaj Powała z Taczewa— (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wo...
tęższy(daw.) — silniejszy. ...
grabia— dziś: hrabia. ...
grzywna— śrdw. jednostka płatnicza, o wartości pół funta złota lub srebra. ...
wstrzymaća. strzymać, strzymać(daw.) — tu: wystarczyć. ...
przydać(daw.) — dodać. ...
żywie— dziś popr.: żyje. ...
przezpiecznie(daw.) — bezpiecznie. ...
zali(daw.) — czy. ...
Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia. ...
przyczynić się za kimś— wstawić się za kimś. ...
kniaź(daw.) — książę. ...
zajrzeća. zaźrzeć(daw.) — zazdrościć. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
podufałość(daw.) — zaufanie, przyjaźń. ...
bojarzyna. bojar— rycerz, szlachcic ruski, wołoski lub litewski. ...
zajrzeć(daw.) — zazdrościć. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
kwaśny— tu: niezadowolony. ...
pono(daw.) — ponoć, podobno. ...
żywie— dziś popr.: żyje. ...
przeznać— dziś popr.: poznać. ...
powściągnąć(daw.) — powstrzymać. ...
podziwienie— dziś popr.: podziw. ...
karby(daw.) — dyscyplina. ...
prawo lenne— prawo regulujące stosunki między suzerenem a wasalem, z reguły oparte na ...
kmieć— zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo. ...
przyrodzony— wrodzony, naturalny. ...
Konrad von Jungingen— 1355–1407, wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1393-1407,...
prorocze słowa— proroctwo św. Brygidy Szwedzkiej (1303-1373), świętej, wizjonerki i pi...
utwierdzić(daw.) — ustanowić. ...
błąd(daw.) — tu: pogaństwo. ...
ochromieć(daw.) — okuleć. ...
racjom— prawdop. winno być: rajcom, czyli doradcom. ...
Saraceni— Arabowie, muzułmanie, przen. poganie; w czasie opisywanym w powieści w Hiszp...
zawłóczyć się(daw.) — zasłaniać się. ...
duszny— tu: dotyczący duszy. ...
krotofilaa. krotochwila— żart. ...
małmazja— słodkie wino greckie. ...
ochromieć(daw.) — okuleć. ...
szkuta— płaskodenny statek rzeczny. ...
Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia. ...
Mikołaj Powała z Taczewa— (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wo...
Nogat— wschodnie ujście Wisły. ...
przeźroczy— dziś popr.: przeźroczysty. ...
mularz— dziś: murarz. ...
widzi mi się— wydaje mi się. ...
pałąkowaty— (o nogach) wykrzywiony; częsta przypadłość ludzi spędzających dużo czasu n...
w równi— na równinie. ...
obstać, stać— wystarczyć. ...
prezbiterium— część kościoła, w której znajduje się ołtarz. ...
nierad(daw.) — niezadowolony. ...
wielki szpitalnik— urzędnik opiekujący się szpitalami w zakonie krzyżackim, jednocześn...
wielki szatny— w zakonie krzyżackim urzędnik zajmujący się składami odzieży, a także p...
mały komtur— wicekomtur, zastępca komtura. ...
w Prusiech— dziś popr.: w Prusach. ...
rycerz rozbójnik(niem. Raubritter)— rycerz utrzymujący się z rabunku. ...
podmawiać(daw.) — namawiać, podjudzać. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
Ragneta— obecnie Nieman w obwodzie kaliningradzkim; w r. 1289 krzyżacy zbudowali tam z...
szranki(daw.) — drewniane ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej rycerski, pr...
wziętość(daw.) — popularność. ...
mistrzów(daw.) — mistrzowy, mistrza. ...
krępy— niski i mocno zbudowany. ...
pałąkowaty— (o nogach) wykrzywiony (częsta przypadłość ludzi spędzających dużo czasu n...
krotofilnik(daw.) — żartowniś. ...
przymówić— zagadnąć złośliwie. ...
lamus— budynek gospodarczy, składzik. ...
pomawiać— posądzać. ...
Vorburg(niem.) — podzamcze. ...
utwierdzenie(daw.) — umocnienie. ...
szychta(daw.) — tu: warstwa, stos. ...
lazaret— szpital wojskowy bądź przytułek. ...
wedle(daw.) — obok. ...
czeladź— służba. ...
młynówka— potok, przeważnie sztuczny, napędzający młyn wodny. ...
ludwisarnia(daw.) — warsztat ludwisarski, w którym wytwarzano dzwony, lufy dział i inn...
niezmierny— tu: wielki. ...
puszkarnia(daw., z węg.) — zakład pracy puszkarza, rzemieślnika zajmującego się artyle...
Nogat— wschodnie ujście Wisły. ...
krzesać(daw.) — wyciosywać z kamienia. ...
deptak— maszyna wykorzystująca koło wprawiane w ruch przez ludzi bądź zwierzęta. ...
jedle— dziś popr.: jadle. ...
fechtmistrz— wytrawny szermierz. ...
Fryza. Fryzyjczyk— mieszkaniec Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie sta...
lubo(daw.) — chociaż. ...
wezwyczajenie— dziś popr.: przyzwyczajenie. ...
niebaczny(daw.) — nieostrożny. ...
książę polski— Władysław Opolczyk (ok. 1330–1401), książę opolski, lennik czeski, stro...
piędź— dawna miara długości, ok. 18–22 cm. ...
dzierżyć(daw.) — trzymać. ...
spyża(daw.) — pożywienie, prowiant. ...
bitwa pod Płowcami— rozegrana 27 września 1331 r. między wojskami Władysława Łokietka ...
Władysław I Łokietek— (ok. 1260–1333), król Polski od 1320, przedtem długo walczył o z...
Kawalerowie Mieczowi— niemiecki zakon rycerski założony w Rydze przez biskupa Alberta ...
odzierżyć(daw.) — otrzymać. ...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
w Prusiech— dziś popr.: w Prusach. ...
pątnik(daw.) — pielgrzym. ...
żeleźce(daw.) — grot. ...
niepodobny(daw.) — nieprawdopodobny, niemożliwy. ...
graf— tytuł arystokratyczny w Niemczech i w krajach niegdyś od nich zależnych. ...
niepożyty(daw.) — niepokonany. ...
ex luto(łac.) — z błota. ...
bramy piekielne nie przemogą— w oryginale (Mt 16, 18) odnosiło się do Kościoła. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
zali(daw.) — czy. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
żywiący— dziś popr.: żyjący. ...
niedziela(daw.) — tydzień. ...
Piotrowin— według legendy rycerz wskrzeszony przez św. Stanisława, by świadczyć po jeg...
o szczętu(daw.) — całkiem. ...
szczebrzuch— słowniki podają znaczenie: wiano panny młodej. Sienkiewicz prawdop. skont...
nieradzi(daw.) — niechętnie. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
próżno(daw.) — na darmo. ...
skapieć(daw.) — umrzeć. ...
warchoł(daw.) — tu: raban, hałas. ...
rad(daw.) — chętnie. ...
kapituła— rada sprawująca władzę w zakonie. ...
lazaret— szpital wojskowy bądź przytułek. ...
zali(daw.) — czy. ...
grzywna— śrdw. jednostka płatnicza, o wartości pół funta złota lub srebra. ...
żeś ty był praw(daw.) — że miałeś rację. ...
k'Niemcom(daw.) — do Niemców. ...
godny(daw.) — mocny, solidny. ...
tęższy— silniejszy. ...
pomiarkować(daw.) — zorientować się. ...
Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia. ...
nie lza(daw.) — nie można. ...
Timur Chromya. Tamerlan— (1336-1405), chan Złotej Ordy i twórca wielkiego mongo...
któren— dziś popr.: który. ...
płowy— (o włosach) jasny. ...
wskórać— zdziałać. ...
upamiętać się— dziś popr.: opamiętać się. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
refektarz— pomieszczenie w klasztorze służące jako jadalnia. ...
tęgi— tu: silny, mocny. ...
godnie(daw.) — mocno, solidnie. ...
stanie(daw.) — starczy. ...
wydobrzeć— wyzdrowieć. ...
pogrześć(daw.) — pogrzebać, pochować. ...
frasunek(daw.) — smutek. ...
truchełka(daw.) — trumienka. ...
starunek(daw.) — opieka. ...
Aleksandra Olgierdówna— (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siost...
prawić(daw.) — mówić. ...
wywczasować się(daw.) — odpocząć. ...
mianować— tu: wyznaczać do uwolnienia. ...
Saracenowie— muzułmanie w czasie akcji powieści zamieszkujący Hiszpanię. ...
utwierdzenie(daw.) — umocnienia. ...
wiera(daw.) — prawda. ...
w rzeczy(daw.) — w rzeczywistości. ...
wyżenąć(daw.) — wygnać. ...
przepomnieć(daw.) — zapomnieć. ...
driakiew(daw.) — zioło lecznicze, lek. ...
wedle(daw.) — obok. ...
kmieć— zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo. ...
któren— dziś popr.: który. ...
szranki(daw.) — drewniane ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej rycerski, pr...
popręg— rzemień podtrzymujący siodło. ...
płatnerz— rzemieślnik wytwarzający zbroje płytowe, później także broń białą. ...
Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia. ...
dla— tu: ze względu na. ...
refektarz— pomieszczenie w klasztorze służące jako jadalnia. ...
graf— tytuł arystokratyczny w Niemczech i w krajach niegdyś od nich zależnych. ...
Szwabia— region w południowych Niemczech. ...
Burgundia— region w centralnej Francji. ...
lubo(daw.) — chociaż. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
małmazja— słodkie wino greckie. ...
konwent— klasztor, zakon. ...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
mieć w głowie— być pod wpływem alkoholu. ...
wraz(daw.) — zaraz. ...
pomiarkować(daw.) — zorientować się. ...
gruby— niewyrafinowany, mało kulturalny. ...
polerowny(daw.) — wyrafinowany. ...
szpylman(z niem.) — grajek. ...
trefniś— błazen. ...
księżna Witoldowa— Anna Światosławowna, księżniczka smoleńska (zm. 1418) ...
arcaby— dziś popr.: warcaby. ...
Konrad von Jungingen— 1355–1407, wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1393-1407,...
Skarbek— według legendy był to protoplasta rodu Awdańców. ...
barziej— dziś popr: bardziej. ...
Hundsfeld(niem.) — psie pole. ...
takie pole— bitwa na Psim Polu, według tradycji propagowanej przez sto lat późniejszą ...
grześć(daw.) — grzebać, chować. ...
stropić się(daw.) — stracić pewność siebie. ...
wżdy(daw.) — jednak, przecież. ...
płatnerz— rzemieślnik wytwarzający zbroje płytowe, później także broń białą. ...
łokieć— dawna miara długości, ok. 55–77 cm. ...
piędź— dawna miara długości, ok. 18–22 cm. ...
pergamin— specjalnie preparowana skóra zwierzęca służąca do pisania. ...
spłonić się(daw.) — zaczerwienić się. ...
nabrać— tu: napęcznieć. ...
znajęcy— dziś popr.: znający. ...
czerstwy— zdrowy, silny. ...
tedy(daw.) — więc, zatem. ...
oboje księstwo— Ziemowit IV i Aleksandra Olgierdówna. ...
Anna Danuta— (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia maz...
ochota(daw.) — zabawa. ...
rad(daw.) — chętnie. ...
gładki(daw.) — piękny. ...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
starunek(daw.) — opieka. ...
przezpiecznie(daw.) — bezpiecznie. ...
wiera(daw.) — prawda. ...
wartko(daw.) — szybko. ...
truchełka(daw.) — trumienka. ...
mitręga(daw.) — powolny, męczący i mało efektywny wysiłek. ...
mierzeja— tu: brzegi, wybrzeże. ...
piastować(daw.) — opiekować się. ...
żywie— dziś popr.: żyje. ...
najprzystojniej— najlepiej, najbardziej odpowiednio. ...
w polu— chodzi o pole bitwy. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
cięgiem(daw.) — ciągle. ...
zabawić(daw.) — przebywać. ...
polepa— gliniana podłoga. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
zapamiętać się— zamyślić się a. zająć się czymś, zapominając o wszystkim innym. ...
płużyć(daw.) — opłacać się, służyć, sprzyjać. ...
nie masz(daw.) — nie ma. ...
wnątrzu— dziś popr.: wnętrzu. ...
śluzy, ślozy(daw.) — łzy. ...
skapieć(daw.) — umrzeć. ...
łacno(daw.) — łatwo. ...
przepomnieć(daw.) — zapomnieć. ...
onej(daw.) — tej. ...
frasunek(daw.) — smutek. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
spyża(daw.) — pożywienie, prowiant. ...
toczyć— tu: zżerać od środka. ...
tedy(daw.) — więc, zatem. ...
truchłeczka(daw.) — trumienka. ...
cnić się(daw.) — tęsknić za czymś, martwić się, nudzić. ...
baczyć(daw.) — patrzeć, uważać, zwracać uwagę. ...
wszelako(daw.) — jednak. ...
pod włos— tu: niezgodnie z moimi oczekiwaniami. ...
praw(daw.) — ma rację. ...
frasować się(daw.) — smucić się. ...
gotowy grosz(daw.) — gotówka. ...
rad(daw.) — chętnie. ...
patrzyć się— tu: wydawać się na właściwym miejscu. ...
ściana— tu: granica. ...
przetowłosy(daw.) — jasnowłosy. ...
somsiedztwo— dziś popr.: sąsiedztwo. ...
k'sobie(daw.) — do siebie. ...
sczeznąć— umrzeć. ...
miarkować— uważać, orientować się. ...
cnić się(daw.) — tęsknić za czymś, martwić się, nudzić. ...
polepa— gliniana podłoga. ...
wedle(daw.) — obok. ...
siestrze— dziś popr.: siestrze. ...
kierz(daw.) — krzak. ...
czeladź— służba. ...
rad(daw.) — zadowolony. ...
rogoża(daw.) — mata upleciona z łyka lub z sitowia. ...
opat— wyższy przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
kasztel(daw.) — zameczek, niewielka twierdza. ...
szczuka(daw.) — szczupak. ...
kiełb— ryba słodkowodna z rodziny karpiowatych. ...
wedle tego— tu: mówiąc o tym. ...
miarkować— tu: myśleć. ...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
uładzić— dojść do porządku. ...
pchnąć— tu: wysłać. ...
prawy(daw.) — prawdziwy. ...
któren— dziś popr.: który. ...
omieszkać— zaniedbać zrobienia czegoś. ...
kasztel(daw.) — zameczek, niewielka twierdza. ...
ostatnia para— ostatni dech. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
kmieć— zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo. ...
gładki(daw.) — piękny. ...
wodzić(daw.) — prowadzić. ...
pomiarkować(daw.) — zorientować się. ...
zawdy(daw.) — zawsze. ...
świerzopa— klacz. ...
fryzyjski— pochodzący z Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie stanowiącej pogra...
braniec(daw.) — jeniec. ...
rycerz rozbójnik(niem. Raubritter)— rycerz utrzymujący się z rabunku. ...
polepa— gliniana podłoga. ...
ongi(daw.) — dawniej. ...
dżdże(daw.) — deszcze. ...
starunek(daw.) — opieka. ...
karbowy— osoba nadzorująca pracę chłopów. ...
kasztel(daw.) — zameczek, niewielka twierdza. ...
kasztel(daw.) — zameczek, nieduża twierdza. ...
częstokół— palisada, wał z zaostrzonych bali. ...
czatownia— wartownia. ...
tedy(daw.) — więc, zatem. ...
odsep— opłata w formie odsypanej mąki. ...
Jadwiga— (ok. 1374–1399), córka Ludwika Węgierskiego, w 1384 koronowana na króla Polsk...
zali(daw.) — czy. ...
czeladź— służba. ...
wskróś tej przyczyny(daw.) — dlatego. ...
doma(daw.) — w domu. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
niepożyty(daw.) — niepokonany, nie do zniszczenia. ...
jary(daw.) — mocny. ...
przygodzić się(daw.) — przydarzyć się. ...
małmazja— słodkie wino greckie. ...
Anna Cylejska— (ok. 1380–1416 w Krakowie), druga żona Władysława Jagiełły, wnuczka Kaz...
niedziela(daw.) — tydzień. ...
napierać się(daw.) — upierać się, usilnie na coś namawiać. ...
Mikołaj Powała z Taczewa— (ok. 1380 – ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady ...
skwapliwie(daw.) — chętnie. ...
przeznać(daw.) — poznać. ...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
czysty— tu: prawdziwy. ...
ceber(daw.) — duże naczynie, wykonane z drewnianych klepek. ...
poprąg— rzemień podtrzymujący siodło. ...
przywieść(daw.) — przyprowadzić, doprowadzić. ...
wymiarkować(daw.) — zorientować się, zrozumieć. ...
zabawić(daw.) — przebywać. ...
Wniebowzięcie Najświętszej Panny— 15 sierpnia. ...
chudy— tu: skromny, mało obfity. ...
lech— obszar ziemi uprawnej. ...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
zapuścić— zaniedbać, pozwolić zarosnąć. ...
do dnia(daw.) — rano. ...
kasztel(daw.) — zameczek, nieduża twierdza. ...
przysposabiać— przygotowywać. ...
znojny(daw.) — męczący, pracowity. ...
przebodzion(daw.) — przebity. ...
zaściągnięty— dziś popr.: zaciągnięty. ...
ruja— okres godowy u zwierząt. ...
przygodzić się(daw.) — przydarzyć się. ...
zali(daw.) — czy. ...
rychło(daw.) — szybko, wkrótce. ...
Fryza. Fryzyjczyk— mieszkaniec Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie sta...
ninie(daw.) — teraz. ...
nie masz(daw.) — nie ma. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
berdysz— szeroki topór na długim drzewcu. ...
piastować(daw.) — opiekować się. ...
sczeznąć(daw.) — zginąć. ...
dawać baczenie— uważać, obserwować, opiekować się. ...
przepomnieć(daw.) — zapomnieć. ...
nowoć, nowina— świeżo wykarczowany grunt. ...
nowina— świeżo wykarczowany grunt. ...
do grodu— do sądu grodzkiego. ...
zjechać się(daw.) — spotkać się. ...
swary— spory, kłótnie. ...
w podle(daw.) — obok. ...
Żmudź— historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region admin...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
walny— poważny, zasadniczy, decydujący. ...
rychło(daw.) — szybko. ...
przeznać(daw.) — poznać. ...
Konrad von Jungingen— 1355–1407, wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1393-1407,...
żywie— dziś popr.: żyje. ...
wymiarkować(daw.) — zrozumieć, zorientować się. ...
poganinem— w rzeczywistości Jagiełło został w dzieciństwie ochrzczony w obrządku wscho...
krześcijaństwo dopiero co przyjął— w rzeczywistości Jagiełło został w dzieciństwie och...
któren— dziś popr.: który. ...
jucha— krew, tu: obelga użyta w pieszczotliwy sposób. ...
chruściel— ptak wodny. ...
ruń— wschodząca roślinność. ...
cyranka— ptak wodny podobny do kaczki. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
wzięt— dziś popr.: wzięty. ...
kasztel(daw.) — zameczek, niewielka twierdza. ...
Żmudź— historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region admin...
zawdya. zawżdy(daw.) — zawsze. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
poletki— dziś popr.: poletka. ...
sprzęty— tu: żniwa. ...
naprzeć się(daw.) — uprzeć się na coś, domagać się czegoś. ...
oklep— jadąc na koniu bez siodła. ...
płowy— (o włosach) jasny. ...
przyłapa. przyłapa— płytka podcień ze słupów drewnianych ustawionych bezpośredn...
zachorzał— dziś popr.: zachorował. ...
tur(daw.) — wymarły ssak leśny z rodziny parzystokopytnych. ...
niepożyty(daw.) — niedający się zniszczyć, pokonać. ...
ziółmi— dziś popr.: ziołami. ...
krzypota— kaszel, u Sienkiewicza konsekwentnie: choroba. ...
rad nierad— niezależnie od chęci. ...
godny(daw.) — porządny, solidny. ...
ciura(daw.) — pachołek wojskowy. ...
knecht(daw.) — żołnierz piechoty niemieckiej. ...
truchełka(daw.) — trumienka. ...
rad(daw.) — zadowolony. ...
wymiarkować(daw.) — zrozumieć, zorientować się. ...
przytwierdzić(daw.) — przytaknąć, potwierdzić. ...
łagiewa. łagiewka(daw.) — naczynie podróżne. ...
czaprak— sukienna podkładka pod siodło, mająca chronić konia przed obtarciami. ...
spłonić się(daw.) — zaczerwienić się. ...
lutnia(muz.) — instrument strunowy szarpany. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
włodyka— rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw stanowych. ...
wici— wezwanie na wojnę, przysyłane w postaci pęku gałązek (witek) wierzbowych lub pow...
płowy— (o włosach) jasny. ...
pacholę(daw.) — dziecko. ...
podobien— dziś popr.: podobny. ...
war— ukrop, wrzątek. ...
płomię— dziś popr.: płomień. ...
rad(daw.) — zadowolony. ...
ciągoty— pożądanie. ...
zbyć(daw.) — pozbyć się. ...
skwapliwie(daw.) — szybko i chętnie. ...
zapamiętać się— zamyślić się bądź zająć się czymś intensywnie, zapominając o wszystkim...
jeno(daw.) — tylko. ...
niesporo(daw.) — trudno, niewygodnie. ...
niebaczny— nieostrożny. ...
gwoli czegoś(daw.) — ze względu na coś. ...
przez pół— na pół, w połowie. ...
kasztel(daw.) — zameczek, niewielka twierdza. ...
zarzewie— żar. ...
płomię— dziś popr.: płomień. ...
przechera(daw.) — osoba sprytna, przekorna i złośliwa. ...
dufać(daw.) — ufać, zwłaszcza nadmiernie. ...
starunek(daw.) — staranie, opieka. ...
nie zwłócząc— dziś popr.: nie zwlekając. ...
trefić(daw.) — układać włosy w loki. ...
pątlik— siatka do podtrzymywania włosów. ...
Fryza. Fryzyjczyk— mieszkaniec Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie sta...
zgrzebło— grzebień lub szczotka służąca do czyszczenia sierści zwierząt. ...
wpodle(daw.) — obok. ...
wiera(daw.) — prawda. ...
rada(daw.) — chętnie. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
źrały— dziś popr.: dojrzały. ...
zali(daw.) — czy. ...
nałęczka(daw.) — chusta służąca jako przepaska na głowę. ...
wadzić— przeszkadzać. ...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
miarkować się— panować nad emocjami. ...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
strzymać(daw.) — wystarczyć. ...
kulbaczyć— siodłać. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
łęk— podmokła łąka. ...
kasztel(daw.) — zameczek, niewielka twierdza. ...
mozolnie— powoli i pracowicie. ...
odsada— krawędź wału. ...
czatownia(daw.) — wartownia. ...
wądół— wąwóz. ...
zbytek(daw.) — nadmiar. ...
częstokół— wał z drewnianych bali, palisada. ...
polepa— podłoga z gliny. ...
darnina— warstwa ziemi z korzeniami traw. ...
a przecie jeszcze nie wieczór— sens: a przecież rodzice jeszcze są młodzi. ...
wiano— posag. ...
czeladź(daw.) — służba. ...
żeniaty— dziś popr.: żonaty. ...
kmieć— zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo. ...
miesiąc(daw.) — księżyc. ...
czerstwość(daw.) — siła i zdrowie. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
włodyka— rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw stanowych. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
Ulrich von Jungingen— 1360–1410, wielki mistrz zakonu krzyżackiego, zginął w bitwie po...
Zawisza Czarny z Garbowa— (ok. 1370-1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie ...
klechdania— klechdy, bajania, przesadzone opowieści. ...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
pogorzel(daw.) — pożar. ...
domosko— dziś popr.: domostwo. ...
kasztel(daw.) — zameczek, niewielka twierdza. ...
chełpić się— chwalić się. ...
krzepki— mocny, silny. ...
war— ukrop, wrzątek. ...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
wnęki— (gw.) wnuki. ...
nowoća. nowina— świeżo wykarczowane pole. ...
ruń— wschodząca roślinność. ...
świerzopa— klacz. ...
godny(daw.) — porządny, solidny. ...
kasztelania— jednostka urzędowo-terytorialna w dawnej Polsce. ...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
kasztel(daw.) — zameczek, niewielka twierdza. ...
opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. ...
sklep(daw.) — piwnica. ...
niepożyty(daw.) — niedający się zniszczyć, pokonać. ...
wojna Grzymalitów z Nałęczami— wojna domowa w Wielkopolsce, toczona w latach 1382–1385...
domosko— dziś popr.: domostwo. ...
gorzeć(daw.) — palić się. ...
wiera(daw.) — prawda. ...
aże mi czasem cudnie— aż się czasem dziwię. ...
Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława J...
żywili— dziś popr.: żyli. ...
siedną— dziś popr.: siądą. ...
prawy(daw.) — prawdziwy. ...
karbowy— osoba nadzorująca pracę chłopów. ...
czeladź(daw.) — służba. ...
godnie(daw.) — porządnie, solidnie. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
boćkać— całować. ...
głownia— palący się lub spalony kawałek drewna. ...
sczeznąć(daw.) — umrzeć, zginąć. ...
najtęższy(daw.) — najsilniejszy. ...
wolej(daw.) — lepiej. ...
podogonie— część ciała zwierzęcia znajdująca się pod ogonem; zad. ...
solówka— naczynie na sól. ...
wygodzić(daw.) — spełnić czyjeś życzenie, zadowolić kogoś. ...
grzywna— śrdw. jednostka monetarna, wartość określonej wagi kruszcu. ...
suty(daw.) — wystawny, obfity. ...
gądek(daw.) — grajek, muzyk, od „gędźba”: muzyka. ...
książę— w dawnej polszczyźnie rzeczownik rodzaju nijakiego. ...
czatownia(daw.) — wartownia. ...
drzewiej(daw.) — dawniej. ...
Konrad von Jungingen— 1355–1407, wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1393-1407,...
książęta na Płocku— Ziemowit IV i Aleksandra Olgierdówna. ...
zabawić(daw.) — przebywać, pozostawać. ...
szranki— ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej rycerski bądź pojedynek, prze...
niebytność— nieobecność. ...
umknąć czci— postąpić niehonorowo. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
odjąć się(daw.) — umknąć a. uniknąć czegoś. ...
wielki komtur— w zakonie krzyżackim zastępca wielkiego mistrza. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
Aleksandra Olgierdówna— (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siost...
Zawisza Czarny z Garbowa— (ok. 1370-1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie ...
Mikołaj Powała z Taczewa— (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wo...
Paweł (Paszko) zwany Złodziej z Biskupic— rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem. ...
odkazać(daw.) — odpowiedzieć. ...
prawić(daw.) — mówić. ...
zafrasować się(daw.) — zasmucić się. ...
tedy(daw.) — więc, zatem. ...
zrok(daw.) — umówione miejsce i czas spotkania. ...
wielki szatny— w zakonie krzyżackim zajmował się szatami, a także pancerzami i uzbroje...
spuścić się z tajemnicy— wyznać tajemnicę. ...
skroś tej przyczyny(daw.) — z tego powodu. ...
praw był(daw.) — miał rację. ...
cudować się(daw.) — dziwić się. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
grzywna— śrdw. jednostka monetarna, wartość określonej wagi kruszcu. ...
rad(daw.) — zadowolony. ...
folgować(daw.) — traktować łagodniej. ...
przygodzić się(daw.) — przydarzyć się. ...
Zawisza Czarny z Garbowa— (ok. 1370-1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie ...
zresztą— tu: poza tym. ...
Ulrich von Jungingen— 1360–1410, wielki mistrz zakonu krzyżackiego, zginął w bitwie po...
prawy(daw.) — prawdziwy. ...
któren— dziś popr.: który. ...
pono(daw.) — ponoć, podobno. ...
dybać(daw.) — czyhać. ...
w rzeczy(daw.) — w rzeczywistości. ...
Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia. ...
Konrad von Jungingen— 1355–1407, wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1393-1407,...
Ulrich von Jungingen— 1360–1410, wielki mistrz zakonu krzyżackiego, zginął w bitwie po...
czeladź(daw.) — służba. ...
prawo niemieckiea. prawo magdeburskie— wzorowane na prawie miejskim Magdeburga,...
włodyka— rycerz, zwłaszcza niemajętny bądź bez pełni praw stanowych. ...
rad(daw.) — chętnie. ...
sałhan(z ukr.) — naczynie na sadło. ...
spyża(daw.) — pożywienie, prowiant. ...
św. Brygida Szwedzka— (1303-1373), święta, wizjonerka, pisarka i teolog, założycielka ...
najprzedniejszy(daw.) — najlepszy. ...
do cna— całkiem, zupełnie. ...
włodyka— rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw stanowych. ...
chełpliwość— skłonność do chwalenia się. ...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
zabawić(daw.) — przebywać, pozostawać. ...
wyjaśniony— tu: rozjaśniony. ...
Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia. ...
wraz(daw.) — zaraz, wkrótce. ...
bogdaj— tu: kto wie, czy. ...
zgorzeć(daw.) — spalić się. ...
tedy(daw.) — więc, zatem. ...
tur(daw.) — wymarły ssak leśny z rodziny parzystokopytnych. ...
Mazowsze— Mazowsze było wówczas samodzielnym organizmem politycznym, rządzonym przez k...
w Prusiech— dziś popr.: w Prusach. ...
kmieć— zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo. ...
klecha— pogardl. o księdzu, daw. osoba z niższymi święceniami kapłańskimi. ...
utwierdzenie(daw.) — umocnienie, fortyfikacje. ...
rajca— radca, doradca. ...
dufny(daw.) — cechujący się nadmierną pewnością siebie. ...
cnić się— tęsknić, nudzić się. ...
dzierżyć(daw.) — trzymać. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
Konrad von Jungingen— 1355–1407, wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1393-1407,...
przeznać(daw.) — poznać. ...
Nowa Marchia— (niem. Neumark), zachodniopomorska prowincja Marchii Brandenbursk...
wiera(daw.) — prawda. ...
rozpłatać— rozciąć na pół. ...
Ulrich von Jungingen— 1360–1410, wielki mistrz zakonu krzyżackiego, zginął w bitwie po...
prawy(daw.) — prawdziwy. ...
Joannicia. Kawalerowie Maltańscy— zakon rycerski wywodzący się od XII-wiecznego...
Santok— gród u ujścia Noteci, obecnie wieś. ...
miasto(daw.) — zamiast. ...
ninie(daw.) — teraz. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
przeto(daw.) — więc, zatem. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
kasztel(daw.) — zameczek, niewielka twierdza. ...
wici— wezwanie na wojnę, przysyłane w postaci pęku gałązek (witek) wierzbowych lub pow...
pchnąć(daw.) — wysłać. ...
czeladź(daw.) — służba. ...
czatownia(daw.) — wartownia. ...
duchem(daw.) — szybko. ...
w leciech— dziś popr.: w latach. ...
czerstwy(daw.) — silny, zdrowy. ...
frasować się(daw.) — smucić się. ...
sulica— broń drzewcowa o cienkim grocie, używana do przebijania zbroi. ...
liliowy— tu: biały jak lilia. ...
w trzy kopie— w sile trzech pocztów rycerskich. ...
ziemia dobrzyńska— obszar na wschód od Torunia, zagarnięty przez Krzyżaków wskutek bez...
Wacław IV Luksemburski— (1361–1419), król niemiecki i czeski, książę Luksemburga. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
niepodobny(daw.) — niemożliwy. ...
Dąbrowna— obecnie Dąbrówno, wieś w powiacie ostródzkim. ...
walny— poważny, zasadniczy, decydujący. ...
lubo(daw.) — chociaż. ...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
knecht(daw.) — żołnierz piechoty niemieckiej. ...
dżdżu(daw.) — deszczu. ...
miesiąc(daw.) — księżyc. ...
Jakub z Koniecpola— (zm. 1430), wojewoda sieradzki, starosta kujawski, uczestniczył w ...
podwojski— niższy urzędnik. ...
w przodku(daw.) — w straży przedniej. ...
wartko(daw.) — szybko. ...
pożyć— tu: zdobyć. ...
Żmudź— historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region admin...
Besarabia— kraina historyczna między rzekami Dniestrem a Prutem, obecnie pogranicze Mo...
Wołoszczyzna— kraina historyczna na Nizinie Wołoskiej, na południu dzisiejszej Rumunii...
przywodzić— dziś popr.: przewodzić. ...
Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia. ...
sprawca— tu: ten, co „sprawia”, tzn. ustawia szyk bojowy. ...
statysta(daw.) — mąż stanu. ...
Krystyn z Ostrowa— (1352–1430) – ochmistrz na dworze królowej Jadwigi, kasztelan krako...
Jan z Tarnowa— (1367–1433), wojewoda krakowski od 1409. ...
Sędziwój z Ostroroga— (1375–1441), wojewoda poznański w latach 1406– 1441, włączony do...
sędomierski— dziś popr.: sandomierski. ...
Mikołaj Trąba— (ok. 1358–1422), duchowny i polityk, podkanclerzy koronny w latach 1403...
Zbigniew z Brzezia— (1360–1425), marszałek wielki koronny, przez pewien czas również s...
Piotr Szafraniec— (zm. 1437), w późniejszym okresie wojewoda sandomierski i krakowski....
Ziemowit V— (1389–1442), książę mazowiecki, dziedziczny lennik Polski. ...
Ziemowit IV— (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczn...
Zawisza Czarny z Garbowa— (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie ...
Jan Farurej z Garbowa— rycerz, brat Zawiszy Czarnego. ...
Abdank— średniowieczny ród możnowładczy. ...
Paweł (Paszko) zwany Złodziej z Biskupic— rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem. ...
Mikołaj Powała z Taczewa— (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wo...
Marcin (Marcisz) z Wrocimowic— (zm. 1442) – polski rycerz niemieckiego pochodzenia, st...
przedchorągiewny(daw.) — rycerz walczący w pierwszej linii, przed sztandarem chorągwi....
rad(daw.) — chętnie. ...
tuszyć(daw.) — mieć nadzieję. ...
ninie(daw.) — teraz. ...
jeno(daw.) — tylko. ...
mycka— małe, okrągłe nakrycie głowy. ...
Geldria— prowincja Holandii położona pomiędzy rzekami IJssel, Moza i Ren. ...
Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława J...
służby powinien(daw.) — jest zobowiązany do służby. ...
niewiasta— tu: żona. ...
ugwarzyć(daw.) — porozmawiać. ...
zali(daw.) — czy. ...
klecha— pomocnik księdza, zwykle z niższymi święceniami. ...
rohatyna(z ukr.) — włócznia z grotem zaopatrzonym w hak, aby po wbiciu trudniej ją był...
bawić(daw.) — przebywać. ...
dworować(daw.) — żartować. ...
niedziela(daw.) — tydzień. ...
Jadwiga— (ok. 1374–1399), córka Ludwika Węgierskiego, w 1384 koronowana na króla Polsk...
wyłuszczyć— przedstawić, wyjaśnić. ...
miesiąc(daw.) — księżyc. ...
kniaź— książę. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
okryty— tu odnosi się do liczby rycerzy w chorągwi. ...
sulica— broń drzewcowa o cienkim grocie, używana do przebijania zbroi. ...
jucha— krew. ...
wedle(daw.) — obok. ...
hołdownik— lennik. ...
Saladyn— właśc. Dżalal ad-Din (1380–1412), lennik księcia Witolda, brał udział w bitwi...
tułub— futro, zwł. owcze. ...
ckliwy— tu: mogący spowodować nudności. ...
surowiec— niewyprawiona skóra. ...
miast— zamiast. ...
bałabajkaa. bałałajka— instrument strunowy, mniejszy od gitary. ...
multanki— dudy mołdawskie, instrument dęty. ...
miesiąc(daw.) — księżyc. ...
rękodajny(daw.) — szlachcic pozostający na służbie na mocy dobrowolnej umowy. ...
kować— dziś popr.: kuć. ...
piędź— dawna miara długości, ok. 18–22 cm. ...
chmyzowaty— (o zwierzęciu) lichy. ...
chrobry(daw.) — odważny, śmiały. ...
śluzya. ślozy(daw.) — łzy. ...
krwie— dziś popr.: krwi. ...
miesiąc(daw.) — księżyc. ...
szczypki— szczapki, małe kawałki drewna. ...
niepodobna(daw.) — niemożliwe. ...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
Marcin (Marcisz) z Wrocimowic— (zm. 1442) – polski rycerz niemieckiego pochodzenia, st...
berdysz— szeroki topór na długim drzewcu. ...
w pobok— obok. ...
rohatyna(z ukr.) — włócznia z grotem zaopatrzonym w hak, aby po wbiciu trudniej ją był...
Ziemowit IV— (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczn...
Jan z Tarnowa— (1367–1433), wojewoda krakowski od 1409. ...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
Pogoń— herb Litwy, przedstawiający rycerza na koniu z wzniesionym mieczem. ...
Tannenberg— (obecnie Stębark), wieś w pobliżu Grunwaldu. ...
łęg— podmokła łąka. ...
Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia. ...
ścigły(daw.) — szybki. ...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
ustawicznie— ciągle. ...
dufność(daw.) — pycha, nadmierne zaufanie we własne siły. ...
Ulrich von Jungingen— 1360–1410, wielki mistrz zakonu krzyżackiego, zginął w bitwie po...
komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zalic...
szyderstwy— dziś popr.: szyderstwami. ...
ongi(daw.) — dawniej. ...
relikwiarz— ozdoby pojemnik na relikwie, to jest na szczątki świętych. ...
Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litew...
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat str...
Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia. ...
Tannenberg— (obecnie Stębark), wieś w pobliżu Grunwaldu. ...
Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia. ...
Ziemowit V— (1389–1442), książę mazowiecki, dziedziczny lennik Polski. ...
Paszko (Paweł) z Biskupic, zwany Złodziej— rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem. ...
Zawisza Czarny z Garbowa— (ok. 1370-1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie ...
rakuski(daw.) — austriacki. ...
bojarzyna. bojar— rycerz, szlachcic ruski, wołoski lub litewski. ...
zresztą— tu: poza tym. ...
Zbigniew z Oleśnicy— (1389–1455), biskup krakowski (1423-1455), w 1449 został pierwszy...
sajdak— kołczan. ...
dworscy— ludzie z dworu a. zależni od dworu. ...
ścigły(daw.) — szybki. ...
biegun— tu: koń. ...
cisawy— o koniu; maści (barwy) czerwonobrunatnej. ...
gryf— mityczne zwierzę o ciele lwa, mające głowę i skrzydła orła, często pojawiające s...
jeno(daw.) — tylko. ...
Rakusy(daw.) — Austria. ...
Burgundia— region w centralnej Francji. ...
Flandria— region rozciągający się wzdłuż wybrzeży Morza Północnego na terenie Belgii, ...
ongi(daw.) — dawniej. ...
związać się— tu: rozpocząć walkę. ...
atoli(daw.) — lecz, jednak. ...
myśliwe— dziś popr.: myśliwskie. ...
toporzysko(daw.) — drewniana rękojeść topora a. siekiery. ...
płonić się(daw.) — czerwienić się. ...
kuszcze(daw.) — krzaki, chaszcze, zarośla. ...
sulica— broń drzewcowa o cienkim grocie, używana do przebijania zbroi. ...
Gilgenburg— obecnie Dąbrówno. ...
Ulrich von Jungingen— 1360–1410, wielki mistrz zakonu krzyżackiego, zginął w bitwie po...
walny— poważny, zasadniczy, decydujący. ...
dufny(daw.) — cechujący się nadmierną pewnością siebie. ...
wywiady— tu: zwiady. ...
pośledni— gorszy. ...
św. Jerzy— męczennik z III–IV w., patron rycerzy. ...
Werner von Tettingen— wielki szpitalnik zakonu krzyżackiego, uciekając spod Grunwaldu,...
wżdy(daw.) — przecież, jednak. ...
azali(daw.) — czy. ...
przyczynić(daw.) — dodać. ...
nuże— a nuż, być może. ...
kropierz— długa kapa osłaniająca konia. ...
gnuśnieć(daw.) — lenić się, pozostawać w bezczynności. ...
ninie(daw.) — teraz. ...
ogorzały(daw.) — opalony. ...
hufiec czelny— w śrdw. strategii zgrupowanie uderzające jako pierwsze, aby wprowadzić ...
hufiec walny— zasadnicze siły używane w bitwie. ...
naganiać— ganić, krytykować. ...
przystoi(daw.) — należy, wypada. ...
krzywuła— drewniany instrument dęty o zakrzywionej rurze. ...
ćma(daw.) — mrowie, tłum. ...
Gott mit uns(niem.) — Bóg z nami! ...
krokiem, rysią, cwałem— określenia opisują chód/bieg konia od najwolniej...
Bogurodzica— najstarsza znana polska pieśń religijna, często (jak w tej scenie) pełnią...
Bogiem— tu: przez Boga. ...
sławiena(z czes.) — wysławiana. ...
gospodzin(daw.) — pan. ...
zwolena(daw.) — wybrana. ...
zyszczy(daw.) — pozyskaj (archaiczna forma trybu rozkazującego z końcówką -i/-y) ...
spuści(daw.) — ześlij (archaiczna forma trybu rozkazującego z końcówką na -i/-y). ...
Kiryjelejzon(z gr.) — Kyrie eleison: Panie, zmiłuj się. ...
dzieła(daw.) — dla. ...
bożyc— syn Boży. Sens całej linijki: ze względu na tego, który cię ochrzcił, Synu Boży...
jąż(daw.) — którą. ...
jegoż(daw.) — którego. ...
przebyt(daw.) — przebywanie. ...
Adamie…— ta strofa pieśni została dopisana później. ...
domieściż(daw.) — doprowadź do miejsca. ...
Twórca— tu: Stwórcy. ...
bojara. bojarzyn— rycerz, szlachcic rosyjski, wołoski lub litewski. ...
mostem— pokotem. ...
berdysz— szeroki topór na długim drzewcu. ...
kniaź— książę. ...
przywodził— dziś popr.: przewodził, dowodził. ...
drzewa— kopie. ...
witeź(daw.) — rycerz. ...
nowak(daw.) — człowiek „nowy”, niedoświadczony. ...
oksza— rodzaj topora bojowego. ...
kierz(daw.) — krzak. ...
któren— dziś popr.: który. ...
odwalić(daw.) — odciąć. ...
Paszko (Paweł) z Biskupic, zwany Złodziej— rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem. ...
tedy(daw.) — więc, zatem. ...
przedchorągiewny(daw.) — rycerz walczący w pierwszej linii, przed sztandarem chorągwi....
Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia. ...
Zawisza Czarny z Garbowa— (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie ...
bitny— waleczny. ...
przesadzać— starać się przewyższyć. ...
rozgorzały— rozpalony, przen. ogarnięty entuzjazmem a. szałem bojowym. ...
Christ ist erstanden(niem.) — Chrystus zmartwychwstał. ...
Marcin (Marcisz) z Wrocimowic— (zm. 1442) – polski rycerz niemieckiego pochodzenia, st...
skrzęt(daw.) — zamęt. ...
składały— tu: stanowiły. ...
włodyka— rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw stanowych. ...
rohatyna(z ukr.) — włócznia z grotem zaopatrzonym w hak, aby po wbiciu trudniej ją był...
kmieć— zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo. ...
jąć(daw.) — zacząć. ...
cugle— wodze. ...
wraz(daw.) — zaraz. ...
w obieży(daw.) — w niebezpieczeństwie. ...
zali(daw.) — czy. ...
W tej chwili sam król uderzył go ostrzem w odkryte czoło i własną ręką zabić go raczył...
jaka(daw.) — rodzaj okrycia wierzchniego. ...
Herum(niem.) — zawracać! ...
kopnąć się— szybko podążyć. ...
zapamiętanie— intensywne skupienie na czymś. ...
ścigły(daw.) — szybki. ...
koło— tu: okrążenie. ...
zawrzeć się(daw.) — zamknąć się. ...
pierzchać— uciekać. ...
Attyla— (406–453), wódz Hunów, twórca rozległego imperium, wielokrotnie najeżdżał Rzym...
Karol Młot— (686–741) majordom (odpowiednik marszałka dworu, a w istocie faktyczny wła...
mizerykordia— (od łac. misericordiaczyli miłosierdzie), krótki, wąski sztylet d...
naszyjnik— tu: osłaniający szyję element zbroi. ...
odjąć się(daw.) — umknąć a. uniknąć czegoś. ...
wielki komtur— w zakonie krzyżackim zastępca wielkiego mistrza. ...
onym(daw.) — tym. ...
boisko— środkowa część stodoły, gdzie młócono zboże. ...
uznojony(daw.) — zmęczony, strudzony. ...
Результаты поиска:
×
QR код текущей страницы
×