Лит
Лайф
Жанры
Авторы
Книги
Серии
Форум
Подборки
Sienkiewicz Henryk
Книга "Ogniem i mieczem, tom drugi"
Оглавление
Главы
1153
Вложения
1
Ключевые слова
Henryk Sienkiewicz Ogniem i mieczem
Rozdział I Pewnej pogodnej nocy na prawym brzegu Waładynki[1] posuw...
Rozdział I Pewnej pogodnej nocy na prawym brzegu Waładynki[1] posuwał s...
Rozdział I
Rozdział II Słońce było już wysoko na niebie, gdy nazajutrz dzień kniaz...
Rozdział II
Rozdział III Rankiem w dwa dni później Dońcówna z Bohunem siedzieli pod...
Rozdział III
Rozdział IV — Cud jawny już Pan Bóg raz nad nią okazał — mówił pan Zagł...
Rozdział IV
Rozdział V Pan Skrzetuski szedł ze swym podjazdem w ten sposób, że we d...
Rozdział V
Rozdział VI Gdy pan Zagłoba znalazł się sam na czele swego oddziału, zr...
Rozdział VI
Rozdział VII Zagłoba leżał związany w kij do własnej szabli w tej samej...
Rozdział VII
Rozdział VIII Bohun, lubo wódz mężny i przezorny, nie miał szczęścia w ...
Rozdział VIII
Rozdział IX Pierwsi rozbitkowie spod Piławiec[349] dotarli do Lwowa świ...
Rozdział IX
Rozdział X W tydzień później, rankiem dnia 6 października, gruchnęła po...
Rozdział X
Rozdział XI Upłynęło kilka tygodni. Szlachty na elekcję zjeżdżało się c...
Rozdział XI
Rozdział XII Świstnęły szable i ostrze szczęknęło o ostrze. Wnet zmieni...
Rozdział XII
Rozdział XIII Książę Jeremi przyjął wieść o porąbaniu Bohuna dość oboję...
Rozdział XIII
Rozdział XIV Na koniec zabrzmiało Te Deum laudamus[496] w warszawskiej ...
Rozdział XIV
Rozdział XV Odjechał więc pan Longinus do Krakowa z sercem przeszytym s...
Rozdział XV
Rozdział XVI Komisarze wysłani przez Rzeczpospolitą do traktatów z Chmi...
Rozdział XVI
Rozdział XVII Nazajutrz rano opuścili komisarze, a z nimi i pan Skrzetu...
Rozdział XVII
Rozdział XVIII Następnego dnia długie były rozhowory[621] komisarzy mię...
Rozdział XVIII
Rozdział XIX Jeżeli pan Zagłoba nudził się w Zbarażu[668], to nie mniej...
Rozdział XIX
Rozdział XX Stary Zachar odjechał na powrót do Kijowa po kilkodniowym[7...
Rozdział XX
Rozdział XXI — Imaginuj sobie waćpan — mówił w kilka dni później Wołody...
Rozdział XXI
Rozdział XXII Książę przed kilku dniami wyjechał rzeczywiście do Zamośc...
Rozdział XXII
Rozdział XXIII Zaledwie koniom wypocząwszy, uciekali tak spiesznie, że ...
Rozdział XXIII
Rozdział XXIV W Zbarażu zastali pan Wołodyjowski i Zagłoba wszystkie wo...
Rozdział XXIV
Rozdział XXV Nazajutrz, zanim słońce rozlało złote blaski na niebie, st...
Rozdział XXV
Rozdział XXVI Jednakże znowu wypadło zatoczyć nowe wały i ująć obozu, a...
Rozdział XXVI
Rozdział XXVII Wielu prostych rycerzy okryło się nieśmiertelną sławą w ...
Rozdział XXVII
Rozdział XXVIII Pan Wołodyjowski i Zagłoba stali następnego rana na wał...
Rozdział XXVIII
Rozdział XXIX We dworze toporowskim[1037], w bawialnej komnacie, siedzi...
Rozdział XXIX
Rozdział XXX Spał dni kilka, a i po przebudzeniu nie opuszczała go jesz...
Rozdział XXX
Epilog Lecz tragedia dziejowa nie zakończyła się ani pod Zbarażem, ani ...
Epilog
Waładynka — rzeczka, dziś na terenie Mołdawii. Don — rzeka w płd.-zach. części Rosji...
Waładynka — rzeczka, dziś na terenie Mołdawii. ...
Don — rzeka w płd.-zach. części Rosji, wpada do Morza Azowskiego. ...
Jampol (w obwodzie winnickim) — miasto w płd.-zach. części Ukrainy, położone w jarze na lewym br...
mistrz — kat. ...
Taj hodi (ukr.) — i dosyć. ...
watażka — dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników. ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
sobaczy (z ukr.) — psi. ...
Jahorlik — rzeka w płd.-zach. części Ukrainy, lewy dopływ Dniestru; miasteczko i stanica wojskow...
przyhołubić (z ukr.) — przytulić, przygarnąć. ...
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał ...
koły serdcie bołyt (z ukr.) — kiedy serce boli. ...
Spyt (z ukr.) — śpi. ...
sładko jak detyna (z ukr.) — słodko jak dziecko. ...
szczoby wy jej nie rozbudyły. Misiac jej prosto w łyczko zahladaje, serdeńku mojemu (z ukr.) — ż...
Tycho śwityt, ne rozbudyt (z ukr.) — cicho świeci, nie obudzi. ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak. ...
Raszków — miasteczko nad Dniestrem, dziś na terenie płn. Mołdawii. ...
siromacha (daw. ukr.) — wilk. ...
esauł — oficer kozacki. ...
Hospody pomyłuj (ukr.) — Boże, bądź miłościw. ...
wid'ma (ukr.) — wiedźma. ...
i did'ka ne boitsia (z ukr.) — nawet diabła się nie boi. ...
mołodycia (daw. ukr.) — dziewczyna. ...
Hulajpole — dziś miasto w obwodzie zaporoskim w płd.-wsch. części Ukrainy. ...
baczu (ukr.) — widzę. ...
kulbaka — wysokie siodło. ...
jasyr — niewola tatarska. ...
Wołosz a. Wołoszczyzna — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara ...
gindżał a. kindżał — długi nóż, często zakrzywiony. ...
zazula (ukr.) — kukułeczka. ...
bat'ko (ukr.) — ojciec. ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
Zołotaja Laszka (z daw. ukr.) — złota (tj. piękna) Polka. ...
Ubij, każe, ne huby, każe, neszczastływoj (ukr.) — zabij, mówi, nie gub, mówi, nieszczęśliwej. ...
chutor a. futor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. ...
krynica — źródełko, strumyczek. ...
worożycha (ukr.) — wróżka. ...
Myłeńka moja, zazula moja (ukr.) — mileńka moja, kukułeczka moja. ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
opona (daw.) — tkanina, zasłona. ...
tok — podłoga, klepisko. ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
teorban — lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury. ...
Oj, cei lubosti… Po wik ne zabudu (z ukr.) — Oj, ta miłość Gorsza od słabości! Słabość przetrzym...
watażka — dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników. ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna; zuch. ...
rab (daw.) — niewolnik, sługa. ...
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. ...
ordyniec — członek ordy tatarskiej. ...
zali (starop.) — czy. ...
Konaszewicz-Sahajdaczny, Petro herbu Pobóg (1570–1622) — hetman i wybitny wódz kozacki, walczył ...
wola (z ukr.) — wolność, swoboda. ...
mołodycia (daw. ukr.) — dziewczyna. ...
braty (ukr.) — bracia. ...
cheruwym bożyj (ukr.: cherubin boży) — anioł. ...
hołubka (ukr.) — gołąbeczka. ...
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał ...
buńczuczny — dumny, sławny; od słowa buńczuk — symbol władzy wojskowej, drzewce, ozdobione końsk...
Raszków — miasteczko nad Dniestrem, dziś na terenie płn. Mołdawii. ...
bojary (ros., ukr.) — rycerz, szlachcic ruski. ...
hołubka (z ukr.) — gołąbka, ukochanego. ...
wraży (z ukr.) — wrogi, nienawistny. ...
kinę (z ukr.) — rzucę. ...
Wże po nej (z ukr.) — już po niej. ...
Szczo z toboju (ukr.) — co z tobą. ...
duszu moju, świtło moje (z ukr.) — duszę moją, światło moje. ...
Szczo ty, zduriw (z ukr.) — co ty, zgłupiałeś. ...
doniu (ukr.) — córeczko. ...
chutor a. futor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. ...
terem (z ros. tierem: poddasze) — część dworu lub pałacu, w której mieszkały kobiety; tu: elegan...
worożycha (ukr.) — wróżka. ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał ...
Ne znaju (ukr.) — nie wiem. ...
zazula (ukr.) — kukułeczka. ...
raz maty rodyła (ukr.) — raz matka rodziła; pierwsza część powiedzenia ”Raz matka rodziła i raz ...
watażka — dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników. ...
prostyła (ukr.) — przebaczyła. ...
newdiaczna (z ukr.) — niewdzięczna. ...
tużyła (ukr.) — tęskniła. ...
Ne choczu, ne mohu, ne smiju (z ukr.) — nie chcę, nie mogę, nie śmiem. ...
bodiak (ukr.) — oset. ...
buńczuk — symbol władzy wojskowej, drzewce, ozdobione końskim włosiem. ...
kołyby buw Lach, to by buw oreł (z ukr.) — gdyby był Polak, to by był orzeł. ...
żinku (ukr.) — żonę. ...
Jaże ne hirszy (z ukr.) — przecież nie jestem gorszy. ...
teorban — lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury. ...
siczowi — Kozacy z Siczy, z Zaporoża. ...
lacki (daw. ukr.) — polski. ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak. ...
kulbaka — wysokie siodło. ...
ne znaju (ukr.) — nie wiem. ...
czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeci...
ne mohu (z daw. ukr.) — nie mogę. ...
detyna (ukr.) — dziecko. ...
Bude sława… Do kińca wika (z ukr.) — Będzie sława sławna Między Kozakami, Między przyjaciółmi, N...
sobaczy (z ukr.) — psi. ...
język — jeniec, zmuszony do zeznań. ...
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał ...
sprawić (daw.) — zarżnąć i oprawić; torturować. ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
salwować (z łac.) — uratować. ...
desperacja (z łac.) — rozpacz. ...
maciora (starop.) — matka, kobieta rodząca dzieci. ...
zjałowieć — stać się bezpłodnym. ...
hadko (z białorus.) — przykro, obrzydliwie. ...
zali (starop.) — czy. ...
teorban — lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury. ...
abominacja (z łac.) — wstręt, odraza. ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618–1656) — książę, koniuszy wielki koronny i starosta ...
mens (z łac.) — umysł, myśli. ...
robić jak wino — fermentować, psuć się. ...
eksperiencja (z łac.) — doświadczenie. ...
popsować (daw.) — popsuć. ...
nemine excepto (łac.) — bez wyjątku, niekogo nie wyłączając. ...
towarzysz — rycerz, szlachcic, służący w wojsku. ...
permisja (z łac.) — pozwolenie. ...
podczaszy koronny — Ostroróg, Mikołaj herbu Nałęcz (1593–1651), poseł sejmowy, marszałek sejmu k...
wykować (daw.) — wykuć. ...
sekundować (z łac.) — pomagać, towarzyszyć. ...
Jarmolińce — miasteczko w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na płd. wschód od Zbaraża. ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
nemine excepto (łac.) — bez wyjątku, nikogo nie wyłączając. ...
ordynans (z łac.) — rozkaz. ...
wojewoda kijowski — Tyszkiewicz Łohojski, Janusz herbu Leliwa (1590–1649), magnat, polityk, woje...
Łaszcz Tuczapski, Samuel herbu Prawdzic (1588–1649) — strażnik wielki koronny, awanturnik, 236 r...
Konstantynów (dziś ukr.: Starokonstantyniw) — miasto w środkowo-zachodniej części Ukrainy, założ...
modlitew — dziś popr. forma D. lm: modlitw. ...
krotofila a. krotochwila (starop.) — żart. ...
kondemnata (z łac.) — wyrok skazujący. ...
Zbaraż — miasto w zach. części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola. ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
gamratka (daw.) — panienka lekkich obyczajów. ...
moderacja (z łac.) — opanowanie, umiarkowanie. ...
de facto (łac.) — faktycznie. ...
sprawować — zarządzać. ...
Konstantynów (dziś ukr.: Starokonstantyniw) — miasto w środkowo-zachodniej części Ukrainy, założ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
chorągiew wołoska — oddział lekkiej jazdy, sprawdzającej się dobrze w pościgach i zwiadach; w ch...
periculosa (łac.) — niebezpieczna. ...
cechować — wypalać gorącym żelazem znak rozpoznawczy właściciela na skórze zwierzęcia. ...
nadziak — broń o kształcie zaostrzonego młotka, służąca w bitwie do rozbijania zbroi przeciwnika...
Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618–1656) — książę, koniuszy wielki koronny i starosta ...
sub tutela (łac.) — pod opieką. ...
exemplum (łac.) — na przykład. ...
afekt (z łac.) — uczucie; tu: miłość. ...
pocztowy — członek pocztu, sługa. ...
dysymiluje (z łac.) — ukrywa, przemilcza. ...
negligenter (łac.) — niedbale, obojętnie. ...
mens, mentis (łac.) — umysł, rozsądek; zdrowie psychiczne, tu B. lp mentem. ...
wasze — skrót od: wasza miłość pan. ...
siła (daw.) — wiele, dużo. ...
g'rzeczy (starop.) — do rzeczy, rozsądnie, na temat. ...
o ryżą kosę — o rudy warkocz; tj. o ładną kobietę. ...
Zachciało się Chmielowi Czaplińskiej czy też Czaplińskiemu Chmielnickiej — powstanie Chmielnicki...
chan — władca Tatarów, Islam III Girej (1606–1654). ...
zali (starop.) — czy. ...
niech ona znajdzie taki przytułek, jakiego i ja będę szukał — tj. klasztor. ...
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał ...
Kamieniec Podolski — miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarno...
dobrudzcy Tatarzy — orda tatarska z zachodu, terenów dzisiejszej Mołdawii i płd. Ukrainy. ...
białogrodzka orda — Tatarzy, mieszkający w Białogrodzie; Białogród a. Akerman (dziś ukr.: Biłhor...
Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618–1656) — książę, koniuszy wielki koronny i starosta ...
Konstantynów (dziś ukr.: Starokonstantyniw) — miasto w środkowo-zachodniej części Ukrainy, założ...
towarzyszów — dziś popr. forma D. lm: towarzyszy. ...
chutor a. futor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. ...
Zbrucz, Smotrycz, Studzienica, Uszka, Kałusik — rzeki w zach. części Ukrainy, w dorzeczu Dniestr...
Jahorlik — rzeka w płd.-zach. części Ukrainy, lewy dopływ Dniestru; miasteczko i stanica wojskow...
basza a. pasza (z tur.) — wysoki urzędnik turecki; pan. ...
Chocim (ukr. Chotyn) — miasto i twierdza nad Dniestrem, ok. 20 km na południe od Kamieńca Podols...
Raszków — miasteczko nad Dniestrem, dziś na terenie płn. Mołdawii. ...
czerń — chłopstwo. ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak. ...
Bracław — miasto i stolica województwa, należącego do Rzeczypospolitej, dziś miasteczko w centra...
watażka — dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników. ...
bat'ku (ukr.) — ojcze. ...
Ne zderżymo (ukr.) — nie damy rady, nie wytrzymamy. ...
kiścień — rodzaj broni, złożonej z trzonka i kolczastej kuli na łańcuchu. ...
wraży (z ukr.) — wrogi, nienawistny. ...
hołowu spasajete (ukr.) — (własną) głowę ratujecie. ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
komunik (daw.) — jeździec, kawalerzysta. ...
pocztowy — członek pocztu, sługa. ...
towarzyszów — dziś popr. forma B. lm: towarzyszy; towarzysz — rycerz, szlachcic. ...
na spasenie Lacham (z ukr.) — na ratunek Polakom. ...
na pohybel (ukr.) — na zgubę, na śmierć. ...
dziegieć — lepka, gorzka substancja pochodzenia roślinnego, używana jako smar, klej, impregnat, ...
altembas — kosztowna tkanina z wypukłymi wzorami, przetykana złotymi nićmi, rodzaj brokatu aksam...
sajeta (daw.) — cienkie, kosztowne sukno. ...
lacki (z daw. ukr.) — polski. ...
Na sławu! Na szczastie (ukr.) — na sławę, na szczęście. ...
Jarmolińce — miasteczko w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na płd. wschód od Zbaraża. ...
towarzyszów — dziś popr. forma B. lm: towarzyszy. ...
Konstantynów (dziś ukr.: Starokonstantyniw) — miasto w środkowo-zachodniej części Ukrainy, założ...
quo modo (łac.) — w jaki sposób. ...
Zinków — miasto (dziś wieś) w centralnej części Ukrainy, ok. 20 km na płd. wschód od Jarmoliniec...
Kupin — wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 20 km na płd. zachód od Jarmolińców. ...
Zbrucz — rzeka w zach. części Ukrainy, dopływ Dniepru; w latach 1921–1939 rzeka stanowiła granic...
Satanowa — miasteczko w centralnej części Ukrainy, ok. 40 km na zachód od Jarmoliniec. ...
eksperiencja (z łac.) — doświadczenie. ...
bezoar — substancja powstała w żołądku zwierzęcym z niestrawionych włókien roślinnych i sierści,...
Galata — dziś dzielnica Stambułu, położona po europejskiej stronie cieśniny Bosfor, dawniej osob...
peregrynacja (z łac.) — podróż, pielgrzymka. ...
Płoskirów (dziś: Chmielnicki) — miasto w zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Boh, w połowie...
bąk — duża mucha, żywiąca się krwią końską i bydlęcą; giez. ...
peritus (łac.) — doświadczony. ...
Konstantynów (dziś ukr.: Starokonstantyniw) — miasto w środkowo-zachodniej części Ukrainy, założ...
Kamieniec Podolski — miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarno...
ze stem ludzi (daw.) — ze stoma ludźmi. ...
dufać (daw.) — ufać, wierzyć, pokładać nadzieję. ...
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał ...
Jarmolińce — miasteczko w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na płd. wschód od Zbaraża. ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
teorbanista — muzyk grający na teorbanie; teorban — lutnia basowa, duży strunowy instrument muzy...
dowbysz (daw. ukr.) — dobosz, bębnista. ...
spisa — rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końca...
mołodycia (daw. ukr.) — dziewczyna. ...
chwost (starop., ukr.) — ogon. ...
wieńczyć (z ukr.) — żenić. ...
korowaj (z daw. ukr.) — poczęstunek weselny. ...
Kołyb jeho trastia mordowała (z ukr.) — żeby go cholera wzięła. ...
łycar (ukr.) — rycerz. ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna; zuch. ...
Skoro, chłopci, skoro! Diakujem, pane (z ukr.) — Szybko, chłopcy, szybko! Dziękujemy, panie. ...
Pomyłujte, pane (ukr.) — zmiłujcie się, panie. ...
Naści (daw.) — masz, trzymaj. ...
zołotyj Lach! Czerwinci daje, zła ne robyt, dobry pan! Na sławu, na szczastie (z ukr.) — złoty P...
bondar (ukr.) — bednarz. ...
chutor a. futor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. ...
A szczo? ne kazały (ukr.) — a co, nie mówiłyśmy. ...
dystyngwować (z łac.) — odróżniać, podkreślać różnicę. ...
hałłakować — wydawać dzikie okrzyki bojowe, wzywać Allaha. ...
bandolet (z fr: pasek, na którym jeździec wiesza broń) — tu: lekka strzelba, używana w XVII w. p...
Stary bondar ściskał z radości kowalichę (… ) — Wesele chłopskie z owych czasów opisuje naoczny ...
prysiud (ukr.) — przysiad, figura taneczna. ...
bodiak (ukr.) — oset. ...
Łaszcz Tuczapski, Samuel herbu Prawdzic (1588–1649) — strażnik wielki koronny, awanturnik, 236 r...
zali (starop.) — czy. ...
in universo (łac.) — na całym świecie, w ogóle. ...
watażka — dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników. ...
karbunkuł (daw.) — czerwony kamień szlachetny, rubin lub granat. ...
mołodycia (daw. ukr.) — dziewczyna. ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
rankor (daw.) — gniew, uraza. ...
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływe...
afekt (z łac.) — uczucie. ...
przecz (starop.) — dlaczego, z jakiej przyczyny. ...
zali (starop.) — czy. ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak. ...
lacki (daw. ukr.) — polski. ...
zakonserwować (z łac.) — zachować, zatrzymać. ...
pludry (daw., z niem.) — krótkie spodnie, często bufiaste, z rozcięciami, ukazującymi podszewkę....
dowcip (daw.) — umysł, mózg. ...
teorban — lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury. ...
Ne znaju (ukr.) — nie wiem. ...
Kamieniec Podolski — miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarno...
Hospody pomyłuj (ukr.) — Boże, zlituj się. ...
braty ridnyje (ukr.) — bracia kochani. ...
spisa — rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końca...
prospectus (łac.) — widok. ...
przetak — sito. ...
guldynka (starop.) — myśliwska strzelba gwintowana. ...
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływe...
bat'ku (ukr.) — ojcze. ...
kapuza (z łac. caput: głowa) — futrzana czapka-uszanka. ...
spisa — rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końca...
sobaka (ukr.) — pies. ...
znaje (ukr.) — wie. ...
Koli! Koli! (ukr. koły!) — bij, zabij! ...
towarzyszów — dziś popr. forma D. lm: towarzyszy. ...
gamratka (daw.) — panienka lekkich obyczajów. ...
krasne barwy — czerwone mundury. ...
kulbaka — wysokie siodło. ...
Ludy, spasajtes (ukr.) — ludzie, ratujcie się. ...
hajdawery — szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szara...
bondar (ukr.) — bednarz. ...
chutor a. futor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. ...
nieruchomie — dziś popr.: nieruchomo. ...
splantować — spłaszczyć, wyrównać; tu: przegadać, usadzić. ...
fatigatus (łac.) — zmęczony. ...
Jarmolińce — miasteczko w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na płd. wschód od Zbaraża. ...
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak. ...
oczeret (ukr.) — trzcina; szuwary, podmokłe zarośla. ...
Sicz Zaporoska — Zaporoże, kraina zamieszkana przez Kozaków zaporoskich; także: ich wędrowna sto...
chutor a. futor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. ...
Kamieniec Podolski — miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarno...
hajdawery — szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szara...
watażka — dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników. ...
Perekop — twierdza tatarska, strzegąca wejścia na Półwysep Krymski. ...
ułus — osiedle tatarskie; tatarska jednostka administracyjna, ogół ludności podporządkowanej jed...
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. ...
drużka (z ukr.) — przyjaciółka. ...
Ubij, bat'ku (ukr.) — zabij, ojcze. ...
przyhołubić (ukr.) — przygarnąć. ...
Jarmolińce — miasteczko w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na płd. wschód od Zbaraża. ...
liszka — lis. ...
postradać (daw.) — stracić. ...
de publicis (łac.) — o sprawach publicznych. ...
zali (starop.) — czy. ...
splantować — spłaszczyć, wyrównać; tu: przegadać, usadzić. ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
czerniec (z ukr.) — mnich, zakonnik. ...
boćwina — liście buraczane. ...
snadnie (daw.) — łatwo, często. ...
Jahorlik — miasteczko i stanica wojskowa u ujścia rzeki Jahorlik do Dniestru, ok. 150 km na płd....
sędzie — dziś popr. forma M. lm: sędziowie. ...
chutor a. futor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. ...
teorban — lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury. ...
eksperiencja (z łac.) — doświadczenie. ...
przebrać się (daw.) — przeprawić się, przejść. ...
frukta (łac. fructa) — owoce. ...
przeto (przest.) — więc, zatem. ...
contentus (łac.) — zadowolony. ...
obrok — karma końska; tu: nakarmienie koni. ...
ordynans (z łac.) — rozkaz. ...
Zbaraż — miasto w zach. części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola. ...
kupy swawolne — oddziały nieprzyjacielskie, które odłączyły się od swojej armii. ...
Tarnopol — miasto w zach. części Ukrainy, ok. 110 km na wschód od Lwowa. ...
bitwa pod Cecorą (1620) — zakończona zwycięstwem wojsk turecko-tatarskich nad Polakami podczas o...
Żółte Wody — uroczysko i futor kozacki nad rzeką Żółtą w płd. części Ukrainy; dziś miasto z kopa...
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) — miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średn...
dać drała — dać drapaka, uciec. ...
respons (z łac.) — odpowiedź. ...
Łaszcz Tuczapski, Samuel herbu Prawdzic (1588–1649) — strażnik wielki koronny, awanturnik, 236 r...
Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618–1656) — książę, koniuszy wielki koronny i starosta ...
konkordia (z łac.) — zgoda, jednomyślność. ...
Konstantynów (dziś ukr.: Starokonstantyniw) — miasto w środkowo-zachodniej części Ukrainy, założ...
Piławce — wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na płd. wschód od Konstantynowa. ...
dragoni — wojsko walczące pieszo, a poruszające się konno. ...
klient (daw., z łac.) — szlachcic, służący magnatowi i popierający go na sejmikach. ...
Karol Ferdynand Waza (1613–1655) — książę, syn króla Zygmunta III Wazy (1566–1632), biskup wrocł...
Jan II Kazimierz Waza (1609–1672) — król Polski w latach 1648–1668, syn króla Zygmunta III Wazy ...
fakcje (z łac.) — intrygi stronnictw, wichrzycielstwo. ...
dyskursa (z łac.) — dyskusje, rozprawy. ...
Pyrrus (319–272 p.n.e.) — król Epiru (płn.-zach. części Grecji), prowadził wojnę z Rzymianami. ...
ćma (daw.) — ogromna ilość, tłum. ...
złotogłów — tkanina ze złotych nici. ...
kredens — naczynia, tj. kubki, kielichy, talerze, miski, często bardzo bogato zdobione. ...
Kisiel, Adam herbu Kisiel (1600–1653) — wojewoda bracławski i kijowski, pan na Brusiłowie i Husz...
salutem Reipublicae (łac.) — bezpieczeństwo (a. ratunek) Rzeczypospolitej. ...
przefrymarczyć (daw.) — przehandlować, sprzedać. ...
totaliter (łac.) — całkowicie; wszyscy. ...
chan w dwieście tysięcy koni — pogłoski okazały się przesadzone; historycy podają liczbę 4 tys. ...
Łaszcz Tuczapski, Samuel herbu Prawdzic (1588–1649) — strażnik wielki koronny, awanturnik, 236 r...
pospolite ruszenie — w rzeczywistości pospolite ruszenie nie brało udziału w bitwie pod Piławcam...
Piławce — wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na płd. wschód od Konstantynowa; miejsce k...
tumult — zamieszki, awantury. ...
kupić się (daw.) — zbierać się, gromadzić się (por. skupić się). ...
każden — dziś popr.: każdy. ...
towarzyszów — dziś popr. forma D. lm: towarzyszy. ...
bić larum — dzwonić na alarm, na trwogę. ...
banderia — tu: chorągiew, znak gildii. ...
ludzie nikczemnych kondycji — ludzie niskiego stanu społecznego, tj. mieszczanie i chłopi. ...
serca — tu: odwagi, chęci do walki. ...
Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618–1656) — książę, koniuszy wielki koronny i starosta ...
sam (starop.) — tutaj. ...
Konstantynów (dziś ukr.: Starokonstantyniw) — miasto w środkowo-zachodniej części Ukrainy, założ...
kaput (łac. caput: głowa) — klęska ostateczna, śmierć. ...
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał ...
autorament — sposób wcielania żołnierzy do wojska w czasach I RP, stanowiących najważniejszą czę...
wojewoda kijowski — Tyszkiewicz Łohojski, Janusz herbu Leliwa (1590–1649), magnat, polityk, woje...
publicum (łac.) — ogół, zgromadzeni. ...
wraży (z ukr.) — wrogi, nieprzyjacielski. ...
Gajusz Mariusz (156–86 p.n.e.) — rzymski wódz i mąż stanu, zwany przez Plutarcha trzecim założyc...
pereat (łac.) — niech przepadnie. ...
Rzplitą — Rzeczpospolitą; skrót stosowany w XVII w. wyłącznie w piśmie. ...
stalle — zdobione ławki w prezbiterium, blisko ołtarza, przeznaczone głównie dla duchownych. ...
szacunek — tu: szacowanie, obliczanie wydatków potrzebnych do działań wojennych; kosztorys. ...
Tamerlan a. Timur Chromy (1336–1405) — wódz Mongołów, założyciel dynastii Timurydów, zdobywca og...
czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeci...
Rzplitej — Rzeczpospolitej; skrót stosowany w XVII w. wyłącznie w piśmie. ...
Karol Ferdynand Waza (1613–1655) — książę, syn króla Zygmunta III Wazy (1566–1632), biskup wrocł...
Jan II Kazimierz Waza (1609–1672) — król Polski w latach 1648–1668, syn króla Zygmunta III Wazy ...
lubo (daw.) — chociaż. ...
fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) — damy dworu, stałe towarzystwo ...
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. ...
vir (łac.) — mąż (por. mąż stanu), człowiek godny. ...
incomparabilis (łac.) — niezrównany. ...
Konstantynów (dziś ukr.: Starokonstantyniw) — miasto w środkowo-zachodniej części Ukrainy, założ...
modestia (z łac.) — skromność. ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
zali (starop.) — czy. ...
skaptować — przekonać kogoś do swoich racji, namówić do przejścia na swoją stronę. ...
petyhorcy — średniozbrojna jazda w wojsku litewskim. ...
cor, cordis (łac.) — serce, tu: lm, serca. ...
panna respektowa — kobieta niezamężna, szlachcianka, pozostająca na utrzymaniu bogatych krewnych...
exemplum (łac.) — przykład. ...
delirium (łac.) — szaleństwo, atak choroby. ...
dla ostentacji — na pokaz. ...
hajduk (z węg.) — lokaj. ...
pajuk (daw.) — członek służby lub straży przybocznej; lokaj. ...
janczarzy a. janczarowie (z tur.) — piechota turecka. ...
kawalkata (z wł. cavalcata, z fr. cavalcade) — dziś: kawalkada; orszak konny. ...
karabon — bryka, powóz. ...
towarzyszów — dziś popr. forma D. lm: towarzyszy. ...
towarzysz chorągwiany — szlachcic służący w wojsku, rycerz. ...
psy legawe a. legawce — psy myśliwskie, które wystawiają zwierzynę, ale, w przeciwieństwie do ch...
luzak — sługa obozowy. ...
deka (daw.) — pokrowiec, osłona. ...
kupić się (daw.) — zbierać się, gromadzić się (por. skupić się). ...
Konstantynów (dziś ukr.: Starokonstantyniw) — miasto w środkowo-zachodniej części Ukrainy, założ...
barwa — umundurowanie lub element stroju, świadczący o przynależności noszącego. ...
płeć (daw.) — cera, skóra, karnacja. ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
naści (daw.) — masz, trzymaj. ...
hetka (daw.) — podłużny guzik, do pary z pętelką używany do zapinania odzieży; także: marny koń,...
towarzysz — rycerz, szlachcic. ...
wczas — wygoda, odpoczynek. ...
ordynek (z niem. Ordnung) — porządek, szyk. ...
dragan a. dragon — żołnierz dragonii, walczący pieszo, a poruszający się konno. ...
pocztowy — członek pocztu, sługa. ...
towarzysz — tu: rycerz, szlachcic. ...
obuszek — broń o kształcie zaostrzonego młotka, o dziobie bardziej zagiętym, niż ostrze nadziaka...
przeciem jest towarzysz i to nie lekkiego, ale poważnego znaku pana wojewody — towarzysz spod po...
ordynans (z łac.) — rozkaz. ...
interrex (łac.) — regent, sprawujący władzę w okresie bezkrólewia, w XVI i XVII w. funkcję tę pe...
kaptur a. sąd kapturowy — nadzwyczajny sąd do spraw karnych (ale nie cywilnych), powoływany w cz...
infima minorum (łac.) — najniższa klasa w dawnej szkole polskiej, nauczano tam głównie podstaw g...
adjectivum cum substantivo (łac.) — przymiotnik z rzeczownikiem. ...
stultus (łac.) — głupi. ...
stulta (łac.) — głupia. ...
stultum (łac.) — głupie. ...
boćwina a. botwina — liście buraczane. ...
imbier — dziś: imbir. ...
egzakcja (z łac. exactio: pobór, nadzór) — ściąganie podatku na wojsko. ...
Jan II Kazimierz Waza (1609–1672) — król Polski w latach 1648–1668, syn króla Zygmunta III Wazy ...
Karol Ferdynand Waza (1613–1655) — książę, syn króla Zygmunta III Wazy (1566–1632), biskup wrocł...
każden — dziś popr.: każdy. ...
Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618–1656) — książę, koniuszy wielki koronny i starosta ...
Piławce — wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na płd. wschód od Konstantynowa; miejsce k...
in liberis suffragiis (łac. suffragium: tabliczka do głosowania, głos w wyborach, wolność wyboru...
Rzplitej — Rzeczpospolitej; skrót stosowany w XVII w. wyłącznie w piśmie. ...
kaptur a. sąd kapturowy — nadzwyczajny sąd do spraw karnych (ale nie cywilnych), powoływany w cz...
propter securitatem loci — dla bezpieczeństwa miejsca. ...
nemine excepto (łac.: nikogo nie wyłączając) — obowiązek pozostania w szeregach. ...
pierzynę, dziecinę i łacinę — tak nazywano pogardliwie trzech regimentarzy: wygodnickiego Władys...
pod wiechami — tj. w karczmach, których znak rozpoznawczy stanowiła wiecha, czyli wieniec albo p...
gamratka — panienka lekkich obyczajów. ...
partyzant — tu: stronnik. ...
Marek Porcjusz Kato (234–149 p.n.e.) — polityk rzymski, każde swoje przemówienie w senacie kończ...
zali (starop.) — czy. ...
Babice i Lipków — wsi podwarszawskie, ok. 15 km od warszawskiego Starego Miasta. ...
Zaborów — wieś podwarszawska, ok. 25 km od warszawskiego Starego Miasta. ...
w samodziesięć (daw.) — w grupie dziesięcioosobowej, sami z ośmioma sługami lub towarzyszami. ...
jechać rysią — jechać chyżo, szybko. ...
towarzyszów — dziś popr. forma B. lm: towarzyszy. ...
rankor — gniew, złość, zapalczywość. ...
opłazować — obić płaską stroną miecza. ...
gonić w piętkę — coraz gorzej sobie radzić, tracić zdolność logicznego myślenia i działania. ...
towarzyszów — dziś popr. forma D. lm: towarzyszy. ...
parol (łac.: słowo) — słowo honoru. ...
kontentować się — zadowolić się, uznać. ...
cynglów ruszać — strzelać. ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
impedimenta (łac.) — przeszkody, utrudnienia. ...
spero (łac.) — mam nadzieję. ...
petyhorcy — średniozbrojna jazda w wojsku litewskim. ...
kondycja (z łac.) — warunek. ...
watażka — dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników. ...
chutor a. futor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. ...
szydersko — dziś: szyderczo. ...
mołojecki — właściwy mołojcowi; mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak. ...
hajdawery — szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szara...
schować dudy w miech — zrezygnować, ustąpić. ...
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał ...
zali (starop.) — czy. ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
Kamieniec Podolski — miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarno...
zali (starop.) — czy. ...
esauł — oficer kozacki. ...
watażka — dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników. ...
esauł — oficer kozacki. ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak. ...
Jan II Kazimierz Waza (1609–1672) — król Polski w latach 1648–1668, syn króla Zygmunta III Wazy ...
Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618–1656) — książę, koniuszy wielki koronny i starosta ...
Karol Ferdynand Waza (1613–1655) — książę, syn króla Zygmunta III Wazy (1566–1632), biskup wrocł...
moderacja (z łac.) — umiarkowanie, przezorność. ...
pod bramę wsadzić — ukarać więzieniem. ...
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływe...
promulgowany (z łac.) — obwieszczony, ogłoszony. ...
pocztowy — członek pocztu, sługa. ...
Rzplita — Rzeczpospolita; skrót stosowany w XVII w. wyłącznie w piśmie. ...
w jedle (starop. jadło, w jedle) — w jedzeniu. ...
wsiów — dziś popr. forma D. lm: wsi. ...
intrata (z łac.) — korzyść; nadanie. ...
Jafet — postać biblijna, jeden z synów Noego; w XVII w. popularny był pogląd, że szlachta to pot...
dyferencja (z łac.) — różnice. ...
legawce a. psy legawe — psy myśliwskie, które wystawiają zwierzynę, ale, w przeciwieństwie do ch...
zali (starop.) — czy. ...
in liberis suffragiis (łac. suffragium: tabliczka do głosowania, głos w wyborach, wolność wyboru...
prowent (z łac.) — przychód. ...
zali (starop.) — czy. ...
[496] ...
wielom — dziś: wielu. ...
Jan II Kazimierz Waza (1609–1672) — król Polski w latach 1648–1668, syn króla Zygmunta III Wazy ...
piławiecka klęska — przegrana wojsk polskich w starciu z Kozakami i Tatarami pod Piławcami (1648...
exules (łac.) — wygnańcy, uchodźcy. ...
sławny Kartagińczyk, którego słodkość aury w Kapui… zdelibitowała — w III w. p.n.e., podczas woj...
zdebilitować (z łac. debilitatio: osłabienie, ułomność) — osłabić, pozbawić sił. ...
W tobie jest więcej flegmy, a we mnie sama cholera — nawiązanie do starożytnej teorii humorów, s...
kupy swawolne — oddziały nieprzyjacielskie, które odłączyły się od swojej armii. ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
snadnie (daw.) — łatwo. ...
na hak przywieść — przechytrzyć, oszukać. ...
hebes (łac.) — tępy, słaby, głupi. ...
wsiów — dziś popr. forma D. lm: wsi. ...
boćwina a. botwina — liście buraczane; obraźliwe określenie mieszkańców Litwy. ...
frant — spryciarz. ...
siła (daw.) — wiele, dużo; tyle. ...
ordynans (z łac.) — rozkaz. ...
kupy swawolne — oddziały nieprzyjacielskie, które odłączyły się od swojej armii. ...
emulacja (z łac.) — rywalizacja. ...
zali (starop.) — czy. ...
ab ovo (łac.: od jaja) — od początku. ...
hadko (z białorus.) — przykro, obrzydliwie. ...
Łaszcz Tuczapski, Samuel herbu Prawdzic (1588–1649) — strażnik wielki koronny, awanturnik, 236 r...
obscurus (łac.) — ciemny. ...
jurgieltnik (z niem. Jahrgeld: coroczna wypłata) — urzędnik opłacany przez obce państwo lub koru...
bat'ku (ukr.) — ojcze. ...
respons (z łac.) — odpowiedź. ...
towarzysz — rycerz, szlachcic. ...
musztuluk a. munsztułuk (daw.) — nagroda, podarunek. ...
Jarmolińce — miasteczko w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na płd. wschód od Tarnopola i Zbaraża...
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
prospectus (łac.) — widok. ...
czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeci...
jasyr (z tur.) — jeńcy, niewolnicy. ...
fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) — damy dworu, stałe towarzystwo ...
prezydium (z łac. praesidium) — straż, zbrojna załoga. ...
Zbaraż — miasto w zach. części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola. ...
kupy swawolne — oddziały nieprzyjacielskie, które odłączyły się od swojej armii. ...
jasyr (z tur.) — niewola tatarska lub turecka. ...
bramować się (daw.) — otaczać się (por. obramowanie). ...
hajdamaka (z tur.) — buntownik, rozbójnik, uczestnik któregoś z powstań chłopskich na Ukrainie w...
Nebaba, Martyn (zm. 1651) — ataman kozacki, jeden z przywódców powstania Chmielnickiego. ...
Nemezis (mit. gr.) — bogini zemsty i sprawiedliwości, uosobienie gniewu bogów. ...
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak. ...
Prypeć — rzeka płynąca przez płd. Białoruś i płn. Ukrainę, prawy dopływ Dniepru; nad Prypecią le...
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) — miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średn...
Piławce — wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na płd. wschód od Konstantynowa; miejsce k...
bitwa pod Sołonicą (1596) — bitwa, w której hetman Żółkiewski pokonał kozackich powstańców Semen...
Kumejki — miejscowość w centralnej części Ukrainy, miejsce bitwy, w której wojska Mikołaja Potoc...
juszka (daw.) — polewka, zupa a. sos. ...
suponować (z łac.) — przypuszczać, domyślać się. ...
siła (starop.) — bardzo. ...
Kamieniec Podolski — miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarno...
Jampol (w obwodzie winnickim) — miasto w płd.-zach. części Ukrainy, położone w jarze na lewym br...
Jahorlik — miasteczko i stanica wojskowa u ujścia rzeki Jahorlik do Dniestru, ok. 150 km na płd....
Płoskirów (dziś: Chmielnicki) — miasto w zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Boh, w połowie...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
wasze — skrót od: wasza miłość pan. ...
basza a. pasza (z tur.) — wysoki urzędnik turecki; pan. ...
Chocim (ukr. Chotyn) — miasto i twierdza nad Dniestrem, ok. 20 km na południe od Kamieńca Podols...
glejt (z niem. Geleit: konwój) — przepustka, list żelazny, dokument, zezwalający na przejazd. ...
Akerman a. Białogród (dziś ukr.: Biłhorod-Dnistrowskij) — miasto położone nad limanem Dniestru, ...
Uszyca — miejscowość położona u ujścia rzeki Uszycy do Dniestru, ok. 40 km na wschód od Kamieńca...
Mohylów (dziś ukr.: Mohyliw-Podilskij) — miasto nad Dniestrem, ok. 90 km na płd. wschód od Kamie...
bławat — cenna tkanina jedwabna, najczęściej błękitna. ...
towarzyszów — dziś popr. forma B. lm: towarzyszy. ...
chutor a. futor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. ...
Wołoch — człowiek z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, r...
wotywa — msza wotywna, odprawiana na czyjąś intencję. ...
Tarnopol — miasto w zach. części Ukrainy, ok. 110 km na wschód od Lwowa. ...
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływe...
czaban — pasterz stepowy. ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak. ...
Na pohybel (ukr.) — śmierć! na zgubę! ...
Kisiel, Adam herbu Kisiel (1600–1653) — wojewoda bracławski i kijowski, pan na Brusiłowie i Husz...
pacyfikator — tu: ten, kto uspokaja, łagodzi, uśmierza. ...
buława (z tur.) — symbol władzy wojskowej; rodzaj broni, mała maczuga, często ozdobna. ...
zali (starop.) — czy. ...
Hołowu Kisielowu (z ukr.) — głowę Kisiela. ...
komisarzów — dziś popr. forma D. lm: komisarzy. ...
nadeszle — dziś popr. forma: nadeśle. ...
do Tatar — dziś popr. forma D. lm: do Tatarów. ...
kontempt (z łac.) — zniewaga, obraza; pogarda, lekceważenie. ...
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) — miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średn...
Piławce — wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na płd. wschód od Konstantynowa; miejsce k...
powinowaty — należący do rodziny, ale nie krewny. ...
zali (starop.) — czy. ...
respons (z łac.) — odpowiedź. ...
Jahorlik — rzeka w płd.-zach. części Ukrainy, lewy dopływ Dniestru; miasteczko i stanica wojskow...
rad klimkiem rzuci — lubi zmyślać, koloryzować. ...
Kamieniec Podolski — miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarno...
Jampol (w obwodzie winnickim) — miasto w płd.-zach. części Ukrainy, położone w jarze na lewym br...
Kisiel, Adam herbu Kisiel (1600–1653) — wojewoda bracławski i kijowski, pan na Brusiłowie i Husz...
Białogród własc. Białogród Kijowski — miasto położone ok. 25 km na zachód od centrum Kijowa, w ś...
Perejasław (dziś ukr.: Perejasław-Chmelnyckij) — miasto na środkowej Ukrainie, ok. 80 km na płd....
quantum mutatus ab illo (łac.) — o ileż odległy od tamtego. ...
esauł — oficer kozacki. ...
buńczuk — symbol władzy wojskowej, drzewce, ozdobione końskim włosiem. ...
korol do mene prisław (z ukr.) — król do mnie przysłał. ...
Ne budu howoryty na morozi (z ukr.) — nie będę rozmawiał na mrozie. ...
Naj korol bude w Warszawi (z ukr.) — niech król będzie w Warszawie. ...
tamquam Moisem, servatorem, salvatorem, liberatorem populi de servitute lechica et bono omine (ł...
illustrissimus princeps (łac.) — najjaśniejszy książę. ...
jasyr (z tur.) — niewolnicy, jeńcy. ...
zali (starop.) — czy. ...
kiń (z ukr.) — rzuć. ...
Mojżesz (XIII a. XII w. p.n.e.) — postać biblijna, największy prorok Starego Testamentu, wyprowa...
Oj, szczob toho Chmila perwsza kula ne mynuła (z ukr.) — oj, żeby tego Chmiela pierwsza kula nie...
Jahorlik — rzeka w płd.-zach. części Ukrainy, lewy dopływ Dniestru; miasteczko i stanica wojskow...
wraży (z ukr.) — wrogi, nienawistny. ...
komysz (daw.) — zarośla; kryjówka. ...
Jarmolińce — miasteczko w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na płd. wschód od Zbaraża. ...
watażka — dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników. ...
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływe...
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. ...
łycar (ukr.) — rycerz. ...
bat'ko (ukr.) — ojciec. ...
tatarski brzeg — tak nazywano lewy brzeg Dniepru, prawy zwano ruskim. ...
bohato (z ukr. bahato) — dużo, wiele. ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak. ...
potaż (z hol. pot: garnek; asch: popiół) — popiół, używany w różnych gospodarczych czynnościach,...
rozhowor (z ukr.) — rozmowa. ...
buńczuk — symbol władzy wojskowej, drzewce, ozdobione końskim włosiem. ...
altembas — kosztowna tkanina z wypukłymi wzorami, przetykana złotymi nićmi, rodzaj brokatu aksam...
kopieniak (daw.) — płaszcz. ...
szampierz a. sąpierz (starop.: strona w sporze, zawodnik, rywal) — przedstawiciel; bojownik. ...
duk (z łac. dux) — wódz, książę. ...
Lach (daw. ukr.) — Polak; tu: D. lm, Lachiw: Polaków. ...
Kisiel, Adam herbu Kisiel (1600–1653) — wojewoda bracławski i kijowski, pan na Brusiłowie i Husz...
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. ...
usty — dziś popr. forma: ustami. ...
z Lachy — dziś popr. forma N. lm: z Lachami. ...
klemencja (z łac.) — łagodność, pobłażanie. ...
piław a. pilaw — potrawa z ryżu i baraniny z dodatkiem ryb lub innych mięs, tłusta i ostro przyp...
lacki (daw. ukr.) — polski. ...
antypast (daw.) — przystawka, przekąska. ...
Ja jeho znaju (z ukr.) — znam go. ...
boimo (ukr.) — boimy. ...
Piławce — wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na płd. wschód od Konstantynowa; miejsce k...
Turki, Tatary i Niemce — dziś popr. forma B. lm: Turków, Tatarów i Niemców. ...
detyna (z ukr.) — dziecko. ...
Tatar — dziś popr. forma D. lm: Tatarów. ...
zali (starop.) — czy. ...
ad mitiorem et saniorem mentem (łac.) — do spokoju i zdrowego rozsądku. ...
Mowczy, pope! Ne twoje diło brechniu meni zadawaty! Chody no na dwir, nauczu ja tebe pułkownikiw...
zhreszy (z ukr.) — zgrzeszy. ...
urezać (z ukr.) — uciąć. ...
nie zderżą (z ukr.) — nie dotrzymają, nie dadzą rady. ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak. ...
Sedyte i mowczyte (z ukr.) — siedźcie i milczcie. ...
nie sumuj (z ukr) — nie smuć się. ...
worożycha (ukr.) — wróżka. ...
My Lachiw choczemo rizaty, a ty nasz czołowik (z ukr.) — my chcemy zabijać Polaków, a ty nasz cz...
zarizaw (ukr.) — zarżnąłem. ...
mea culpa (łac.) — moja wina. ...
delirium (łac.) — szaleństwo. ...
kontempt (łac.) — obraza, zniewaga, lekceważenie. ...
efferatam bestiam (łac.) — rozszalałą bestię. ...
o czasiech — dziś popr. forma Ms. lm: o czasach. ...
Pax vobiscum (łac.) — pokój wam. ...
surdo tyranno fabula dicta (łac.) — bajka opowiadana głuchemu tyranowi. ...
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływe...
hajdawery — szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szara...
sobaka (ukr.) — pies. ...
kusztyk a. kulawka — kieliszek bez nóżki, z którego trzeba wypić od razu całą zawartość. ...
Meni korol pysaw (ukr.) — król mi pisał. ...
piernacz — buława pułkownikowska kozacka, która zastępowała między Kozakami list żelazny, czyli ...
po monastyrach u czernic — po klasztorach u mniszek. ...
Zbaraż — miasto w zach. części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola. ...
kupami swawolników — oddziały nieprzyjacielskie, które odłączyły się od swojej armii. ...
łyczek (daw. pogard.) — mieszczanin. ...
Tyszkiewicz Łohojski, Janusz herbu Leliwa (1590–1649) — magnat, polityk, wojewoda kijowski. ...
Łaszcz Tuczapski, Samuel herbu Prawdzic (1588–1649) — strażnik wielki koronny, awanturnik, 236 r...
Jahorlik — rzeka w płd.-zach. części Ukrainy, lewy dopływ Dniestru; miasteczko i stanica wojskow...
sekundować (z łac.) — pomagać, towarzyszyć. ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
solenna wotywa — msza uroczysta, odprawiana w szczególnej intencji. ...
esauł — oficer kozacki. ...
ja joho lublu, ja ne dla hroszi tutki priszow (z ukr.) — kocham go, nie dla pieniędzy tu przysze...
bat'ko (ukr.) — ojciec. ...
Lach (daw. ukr.) — Polak; tu: D. lm, Lachiw: Polaków. ...
czernice — mniszki, zakonnice. ...
Ne znaju (ukr.) — nie wiem. ...
bahaćko Lachiw (z daw. ukr.) — dużo Polaków. ...
Bahato utikło, bahato zabyły (z ukr.) — dużo uciekło, dużo zabili. ...
hroszy (z ukr.) — pieniądze. ...
polubił jak detynu ridnuju (z ukr.) — pokochałem jak rodzone dziecko. ...
Ja pyśmo widdaw (z ukr.) — oddałem list. ...
łycar (ukr.) — rycerz. ...
polityka (z łac.) — tu: grzeczność, uprzejmość. ...
rankor (daw.) — gniew, uraza. ...
dowcip (daw.) — rozum, rozsądek. ...
epithalamium (łac.) — pieśń na cześć nowożeńców. ...
Apollina dla Marsa zaniedbał — tj. sztuki piękne dla wojny. ...
pohybel (ukr.) — zguba, śmierć. ...
armować (z łac.) — zbroić, uzbrajać. ...
Bude taka wijna, jakoi ne buwało (ukr.) — będzie taka wojna, jakiej jeszcze nie było. ...
na hawrani — na granicy. ...
Sprawedływe każete, pane. Ne cii teper lude, szczo buwały (z ukr.) — sprawiedliwie mówicie, pani...
Ałe szczoby cij łycar Bohuna ubyw (z ukr.) — ale żeby ten rycerz zabił Bohuna. ...
kilkodniowy — dziś: kilkudniowy. ...
armisticium (łac.) — zawieszenie broni. ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
czernica — zakonnica, mniszka. ...
fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) — damy dworu, stałe towarzystwo ...
zali (starop.) — czy. ...
Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618–1656) — książę, koniuszy wielki koronny i starosta ...
delirium — maligna, brak przytomności. ...
ordynans (z łac.) — rozkaz. ...
Kahamlik — rzeka na środkowowschodniej Ukrainie, na lewym brzegu Dniepru. ...
Raszków — miasteczko nad Dniestrem, dziś na terenie płn. Mołdawii. ...
piernacz — buława pułkownikowska kozacka, która zastępowała między Kozakami list żelazny, czyli ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływe...
munsztułuk (daw.) — nagroda. ...
wraży (z ukr.) — wrogi, nienawistny. ...
śluzy — tu: łzy. ...
kulbaczyć — siodłać. ...
zali (starop.) — czy. ...
Łaszcz Tuczapski, Samuel herbu Prawdzic (1588–1649) — strażnik wielki koronny, awanturnik, 236 r...
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał ...
hadko (z białorus.) — przykro, obrzydliwie. ...
Zbaraż — miasto w zach. części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola. ...
towarzyszów — dziś popr. forma D. lm: towarzyszy. ...
świta (daw.) — odzież wierzchnia, kurtka. ...
Kamieniec Podolski — miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarno...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
armistycjum (z łac.) — zawieszenie broni. ...
rozhowor (z ukr.) — rozmowa. ...
ożenić — tu: połączyć. ...
animalia (łac.) — zwierzęta. ...
piernacz — buława pułkownikowska kozacka, pełniąca funkcję listu żelaznego, tj. przepustki. ...
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami. ...
państwo łubniańskie — posiadłości książęce, okolica Łubniów; Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie,...
zbisurmanić się (daw. pogard.) — zostać muzułmaninem. ...
Galata — dziś dzielnica Stambułu, położona po europejskiej stronie cieśniny Bosfor, dawniej osob...
Belial (mit.) — upadły anioł, szatan. ...
komunik (daw.) — jazda, kawaleria. ...
chutor a. futor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. ...
Jarmolińce — miasteczko w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na płd. wschód od Zbaraża. ...
Jampol (w obwodzie winnickim) — miasto w płd.-zach. części Ukrainy, położone w jarze na lewym br...
rezun (z ukr.) — siepacz, zabijaka. ...
czerń — chłopstwo. ...
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał ...
bat'ko (ukr.) — ojciec. ...
Jahorlik — miasteczko i stanica wojskowa u ujścia rzeki Jahorlik do Dniestru, ok. 150 km na płd....
poroh (ukr.: próg) — naturalna zapora skalna na rzece, uniemożliwiająca swobodną żeglugę; kraina...
Synopa — miasto w płn. Turcji nad Morzem Czarnym. ...
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływe...
hołubił (z ukr.) — pieścić, pielęgnować. ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak. ...
I hroszi mało nam daw ataman, bo sam ne maw (z ukr.) — i pieniędzy mało nam dał ataman, bo sam n...
chody (ukr.) — chodź. ...
Laszka biłoruczka (z ukr., pogard.) — Polka z białymi rękami, arystokratka. ...
Raszków — miasteczko nad Dniestrem, dziś na terenie płn. Mołdawii. ...
kontempt (z łac.) — pogarda, lekceważenie. ...
sklep niebieski (daw.) — sklepienie nieba, firmament. ...
zali (starop.) — czy. ...
kulbaka — wysokie siodło. ...
towarzyszów — dziś popr. forma D. lm: towarzyszy. ...
szczo ty (ukr.) — co ty? ...
Waładynka — rzeczka, dziś na terenie Mołdawii. ...
Perejasław (dziś ukr.: Perejasław-Chmelnyckij) — miasto na środkowej Ukrainie, ok. 80 km na płd....
Zbaraż — miasto w zach. części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola. ...
deliberować (z łac.) — rozmyślać, rozważać. ...
siła (starop.) — bardzo. ...
Jan II Kazimierz Waza (1609–1672) — król Polski w latach 1648–1668, syn króla Zygmunta III Wazy ...
spostponować (daw.) — obrazić, zlekceważyć. ...
podwika (starop.) — kobieta. ...
biesaga (daw.) — sakwa, juki. ...
Jampol (w obwodzie winnickim) — miasto w płd.-zach. części Ukrainy, położone w jarze na lewym br...
sub Jove (łac.) — pod Jowiszem, tj. pod gwiazdami. ...
abominacja (z łac.) — wstręt, odraza. ...
mars — ponury, groźny wyraz twarzy. ...
zali (starop.) — czy. ...
jagody (daw.) — policzki. ...
imparitatem zadać (z łac.) — uznać za niegodnego. ...
rarytet (z łac.) — rzadkość. ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
Kamieniec Podolski — miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarno...
czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeci...
chutor a. futor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. ...
u did'ka (z ukr.) — u diabła. ...
Mohylów (dziś ukr.: Mohyliw-Podilskij) — miasto nad Dniestrem, ok. 90 km na płd. wschód od Kamie...
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami. ...
Tatary — dziś popr. forma M. lm: Tatarzy. ...
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. ...
Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie d...
Kahamlik — rzeka na środkowowschodniej Ukrainie, na lewym brzegu Dniepru. ...
ninie (daw.) — teraz. ...
bat'ko (ukr.) — ojciec. ...
spisa — rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końca...
kosz — obóz. ...
chutornicy — mieszkańcy chutorów, pojedynczych gospodarstw, oddalonych od wsi, przysiółków. ...
mołodycia (daw. ukr.) — dziewczyna. ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak. ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
Płoskirów (dziś: Chmielnicki) — miasto w zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Boh, w połowie...
Tarnopol — miasto w zach. części Ukrainy, ok. 110 km na wschód od Lwowa. ...
spyża (daw.) — jedzenie, pokarm. ...
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami. ...
locum (łac.) — miejsce. ...
Płoskirów (dziś: Chmielnicki) — miasto w zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Boh, w połowie...
Piławce — wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na płd. wschód od Konstantynowa; miejsce k...
kulbaka — wysokie siodło. ...
delirium (łac.) — szaleństwo, majaczenie. ...
spectrum (łac.) — zjawisko, widziadło. ...
Żółkiew (ukr. Żowkwa) — miasto w zach. części Ukrainy, położone ok. 25 km na północ od Lwowa. ...
Łaszcz Tuczapski, Samuel herbu Prawdzic (1588–1649) — strażnik wielki koronny, awanturnik, 236 r...
odium (łac.) — nienawiść, niechęć. ...
delator (z łac.) — oskarżyciel, donosiciel. ...
Płoskirów (dziś: Chmielnicki) — miasto w zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Boh, w połowie...
czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeci...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
halizna — goła, odkryta przestrzeń. ...
towarzyszów — dziś popr. forma B. lm: towarzyszy. ...
kulbaka — wysokie siodło. ...
hałłakować — wydawać dzikie okrzyki bojowe, wzywać Allaha. ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
komunik (daw.) — jazda, kawalerzyści. ...
kulbaka — wysokie siodło. ...
czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeci...
siła (starop.) — bardzo. ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
piławiecka klęska — przegrana wojsk polskich w starciu z Kozakami i Tatarami pod Piławcami (1648...
Tamerlan a. Timur Chromy (1336–1405) — wódz Mongołów, założyciel dynastii Timurydów, zdobywca og...
towarzysz — rycerz, szlachcic. ...
kupić się (daw.) — zbierać się, gromadzić się (por. skupić się). ...
Kamieniec Podolski — miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarno...
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] — książę tatarski. ...
rankor (daw.) — uraza, gniew. ...
komiliton — sprzymierzeniec, wspólnie walczący. ...
Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618–1656) — książę, koniuszy wielki koronny i starosta ...
wiwenda (daw., z łac.) — żywność, prowiant. ...
repeto (łac.) — powtarzam. ...
desiderat aquas (łac.) — pragnie wody. ...
impediment (z łac.) — przeszkoda. ...
kalwin — protestant, wyznawca doktryny Kalwina. ...
oktawa własc. oktawa kolubryna — działo średniej wielkości, kalibru do 70 mm. ...
buńczuk — symbol władzy wojskowej, drzewce, ozdobione końskim włosiem. ...
semen (daw.) — Kozak na czyjejś służbie. ...
Wołoch — człowiek z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, r...
dank (daw.) — podziękowanie, wdzięczność. ...
oddawam — dziś popr.: oddaję. ...
ekspediować (z łac.) — wysyłać, wyprawiać. ...
dzianet — koń, wierzchowiec paradny rasy hiszp. a. tur. ...
Vivat Jeremi victor (łac.) — niech żyje Jeremi zwycięzca. ...
język — tu: jeniec, od którego można wymusić informacje. ...
komunikiem iść (daw.) — jechać konno, wierzchem; komunik (daw.) — jeździec, kawalerzysta. ...
samopał — prymitywna broń palna, używana przez Kozaków w XVI i XVII w. ...
komunik (daw.) — jazda, kawalerzyści. ...
taborek — wozy z zaopatrzeniem. ...
kolet (z fr. collet: kołnierz) — strój wojskowy ze skóry łosia lub wołu. ...
żenie (z ukr.) — gna. ...
komunik (daw.) — jazda, kawalerzyści; podjazd. ...
na Dolinie Józefata — tj. na Sądzie Ostatecznym, gdzie mają się zebrać wszyscy ludzie, jacy kied...
tentować (z łac.) — dotrzymywać. ...
congressus (łac.) — zjazd; towarzystwo; najazd. ...
białogrodzka orda — Tatarzy mieszkający w Białogrodzie; Białogród a. Akerman (dziś ukr.: Biłhoro...
Niżowi — Kozacy z Niżu, czyli z Siczy Zaporoskiej. ...
czerń — chłopstwo. ...
chutor a. futor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. ...
giaur (z tur., pogard.) — niewierny, chrześcijanin. ...
jasyr — niewolnicy, jeńcy. ...
ułus — osiedle tatarskie; tatarska jednostka administracyjna, ogół ludności podporządkowanej jed...
wodę na miecze leli — zawarli ugodę. ...
żenie (z ukr.) — gna. ...
lama — tkanina jedwabna, przetykana złotymi nićmi. ...
puszkarz (daw.) — artylerzysta a. rusznikarz. ...
litaury (z ukr.) — wielkie bębny, kotły. ...
larum — alarm. ...
żenie (z ukr.) — gna. ...
czabańczuk — pasterz stepowy. ...
surowiec — bicz z surowej skóry. ...
spisa — rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końca...
buzdygan (z tur.) — rodzaj broni, ozdobna pałka; w XVII w. symbol władzy oficera. ...
kurzeń — oddział kozacki. ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak. ...
dziryt — włócznia, dzida. ...
staja a. stajanie — jednostka odległości, licząca od ok. 100 do 1000 m. ...
buńczuk — symbol władzy wojskowej, drzewce, ozdobione końskim włosiem. ...
piszczel a. kij — prymitywna ręczna broń palna, używana od XIV w. ...
spisa — rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końca...
kiścień — rodzaj broni, złożonej z trzonka i kolczastej kuli na łańcuchu. ...
janczarowie (tur.) — piechota turecka. ...
wilcy — dziś popr. forma M. lm: wilki. ...
poturczeniec (daw.) — człowiek, który przyjął wiarę i kulturę turecką. ...
berdysz — szeroki, ciężki topór na bardzo długim drzewcu , używany przez piechotę do kruszenia z...
handżar a. kindżał — nóż, sztylet, używany często do dobijania rannego przeciwnika. ...
pardwa — ptak średniej wielkości z rodziny kurowatych, podobny do kuropatwy lub bażanta, w Polsc...
aga — turecki tytuł wojskowy, oznaczający dowódcę janczarów. ...
towarzysz — rycerz, szlachcic. ...
prosić pardonu — błagać o litość. ...
Jampol (w obwodzie winnickim) — miasto w płd.-zach. części Ukrainy, położone w jarze na lewym br...
Jaremie ne zderżysz (z ukr.) — Jeremiemu nie dasz rady. ...
Żółte Wody — uroczysko i futor kozacki nad rzeką Żółtą w płd. części Ukrainy; dziś miasto z kopa...
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) — miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średn...
Piławce — wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na płd. wschód od Konstantynowa; miejsce k...
rab (daw.) — sługa. ...
puszka (daw.) — działo, armata. ...
hore tobi (ukr.) — biada tobie. ...
horyłka (z ukr.) — wódka. ...
przyszle — dziś popr.: przyśle. ...
mułła — nauczyciel, znawca prawa islamskiego. ...
azali (starop.) — czy, czyż. ...
zali (starop.) — czy. ...
carz (daw.) — władca. ...
przedzierzgnąć — zmienić. ...
pomyłuj (ukr.) — zmiłuj się. ...
inkomodować (z łac. incommodum: niedogodność, nieprzyjemność) — narażać na niewygody. ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
imainacja (z łac. imaginatio) — wyobraźnia, wyobrażenie. ...
niecułki ulęgałek — miski dzikich gruszek. ...
samopięt (starop.) — w pięciu, sam z czterema towarzyszami. ...
legitime natos (łac.) — urodzonych z legalnego małżeństwa. ...
jasyr (z tur.) — niewola. ...
modestia (łac.) — skromność. ...
ponoś (daw.) — podobno. ...
guldynka (starop.) — myśliwska strzelba gwintowana. ...
dyzgust (łac.) — przykrość, niesmak. ...
kopa — sześćdziesiąt. ...
popsować (daw.) — popsuć, tu: zabić. ...
pakta konwenta (z łac.) — umowa, ugoda, układy. ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
hadko (z białorus.) — przykro, obrzydliwie. ...
boćwina a. botwina — liście buraczane; obraźliwe określenie mieszkańców Litwy. ...
aprosz (z fr. aproche: podejście, przybliżenie) — okopy, pozwalające podejść bliżej do obozu wro...
perspektywa (daw.) — luneta. ...
siła (starop.) — bardzo. ...
obstupuit (łac.) — zdziwił się, osłupiał. ...
Chocim (ukr. Chotyn) — miasto i twierdza nad Dniestrem, wówczas na granicy z podporządkowaną Tur...
janczarowie (tur.) — piechota turecka. ...
kondycje (z łac.) — warunki. ...
Koli! Koli! (ukr. koły: kłuj) — bij, zabij! ...
surowiec — niewyprawiona skóra. ...
lubo (daw.) — chociaż. ...
abominacja (z łac.) — wstręt, odraza. ...
kiełb — mała ryba z rodziny karpiowatych. ...
ludy (ukr.) — ludzie. ...
szczo (ukr.) — co. ...
łosza — samica łosia, klempa. ...
piszczel a. kij — prymitywna ręczna broń palna, używana od XIV w. ...
spasajtes (z ukr.) — ratujcie się. ...
poena, poenae (łac.) — kara, tu B. lp poenam: karę. ...
requiem (łac.) — odpoczynek; wieczny odpoczynek, modlitwa za zmarłych. ...
kolet (z fr. collet: kołnierz) — strój wojskowy ze skóry łosia lub wołu. ...
wieczornych — tak zam.: wieczornym. ...
aprosz (z fr. aproche: podejście, przybliżenie) — okopy, pozwalające podejść bliżej do obozu wro...
towarzyszów — dziś popr. forma D. lm: towarzyszy. ...
łycari (ukr.) — rycerze. ...
Żółte Wody — uroczysko i futor kozacki nad rzeką Żółtą w płd. części Ukrainy; dziś miasto z kopa...
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) — miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średn...
Piławce — wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na płd. wschód od Konstantynowa; miejsce k...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
wiwenda (z łac., daw.) — pokarm, prowiant. ...
bat'ko (ukr.) — ojciec. ...
ne zderżyt (z ukr.) — nie da rady. ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak. ...
Boh znajet, szczo budet (z ukr.) — Bóg wie, co będzie. ...
serdytes (z ukr.) — gniewajcie się, złośćcie się. ...
Stentor — herold w Iliadzie, słynny z donośnego głosu. ...
Zbaraż — miasto w zach. części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola. ...
mołodycia (daw. ukr.) — dziewczyna. ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
boćwina a. botwina — liście buraczane; obraźliwe określenie mieszkańców Litwy. ...
iskać — obszukiwać, uwalniać od pcheł i innych pasożytów. ...
dumbas — łódź rzeczna, prom. ...
piszczel a. kij — prymitywna ręczna broń palna, używana od XIV w. ...
did (ukr.) — dziad. ...
czerń — chłopstwo. ...
in hoc silentio (łac.) — w takiej ciszy. ...
manierzyna — manierka, buteleczka blaszana na alkohol. ...
mizeria (z łac.) — nędza, bieda. ...
verba veritatis (łac.) — słowa prawdy. ...
minister kalwiński — pastor, duchowny protestancki, wyznawca doktryny Kalwina. ...
dyzgust (łac.) — przykrość, niesmak. ...
utinam sim falsus vates (łac.) — obym był fałszywym prorokiem; obym się mylił. ...
rewokować (łac. revoco: odwołuję) — nawrócić się. ...
towarzyszów — dziś popr. forma D. lm: towarzyszy. ...
janczary — piechota turecka; dziś popr. forma M. lm: janczarzy a. janczarowie. ...
misiurka — hełm z osłoną karku, wykonaną z plecionki kolczej (z kółek metalowych). ...
sartor (łac.) — krawiec. ...
koncerz — długi na 150-180 cm, ciężki miecz. ...
witać kosmatą ręką (daw.) — winszować, gratulować z okazji ślubu. ...
konfuzja (z łac.) — zmieszanie, zawstydzenie. ...
Mars (mit. rzym.) — bóg wojny. ...
zgasła w dniu klęski — Sobieski, Marek herbu Janina (1628–1652), starszy brat Jana III Sobieskie...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
wolentarz (z łac.) — ochotnik, wolontariusz. ...
sepet (daw., z tur.) — skrzynka na kosztowności. ...
grubianitas (żart., na wzór łac.) — grubiaństwo, nieuprzejmość. ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
kondycje (z łac.) — warunki. ...
jaźwiec — borsuk. ...
hadko (z białorus.) — przykro, obrzydliwie. ...
hajdawery — szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szara...
boćwina a. botwina — liście buraczane; obraźliwe określenie mieszkańców Litwy. ...
ordynans (z łac.) — rozkaz. ...
hipocentaur (mit., z gr.) — istota mityczna, pół człowiek, pół koń; centaur. ...
pocztowy — członek pocztu, sługa. ...
szafarz — zarządca, rozporządzający. ...
supozycja (z łac.) — przypuszczenie, domysł. ...
Non nobis, non nobis, sed nomini Tuo, Domine, da gloriam (łac.) — nie nam, nie nam, ale imieniu ...
grzdyka — grdyka, gardło. ...
kalwin — protestant, wyznawca doktryny Kalwina. ...
esauł — oficer kozacki. ...
aprosz (z fr. aproche: podejście, przybliżenie) — okopy, pozwalające podejść bliżej do obozu wro...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak. ...
Hospody (ukr.) — Panie Boże. ...
bat'ko (ukr.) — ojciec. ...
kosz — obóz. ...
lacki (z daw. ukr.) — polski. ...
siromacha (z daw. ukr.) — wilk samotnik. ...
staja a. stajanie — jednostka długości, licząca od 100 do 1000 m. ...
wideta — posterunek straży. ...
czabańczyk — pasterz stepowy. ...
kondel (daw.) — kundel, pies. ...
ekspens (z łac.) — wydatek. ...
rankor (daw.) — gniew, uraza. ...
hadki (z białorus.) — wstrętny, przykry, obrzydliwy. ...
fatigati (łac.) — zmęczeni. ...
Perekop — przesmyk, prowadzący na Półwysep Krymski, i osada, broniąca wejścia na półwysep. ...
exquisitissimi (łac.) — wyborni, najwyszukańsi, najlepsi. ...
inkomodować (z łac.) — niepokoić, pozbawiać wygody, sprawiać kłopot. ...
komiliton — towarzysz broni. ...
mizeria (z łac.) — bieda, nędza. ...
Requiem aeternam dona ei, Domine (łac.) — wieczny odpoczynek daj mu, Panie; słowa modlitwy za zm...
Anima eius (łac.) — dusza jego; słowa modlitwy za zmarłych. ...
sprezentować — wystawić na pokaz. ...
rozhowor (ukr.) — rozmowa. ...
delirium (łac.) — szaleństwo, majaczenie. ...
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana S...
Ej to ne pili pilili!… ne tumany ustawały (z ukr.) — ej, to nie pyły pyliły, nie mgły wstawały. ...
Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak. ...
Czort by ich pobraw, i cei smerdiaczoi wody kazały pylnowaty (z ukr.) — czart by ich wziął, i te...
spisa — rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końca...
Toporów — wówczas miasto, dziś wieś w zach. części Ukrainy, ok. 60 km na płn. wschód od Lwowa. ...
perspektywa (daw.) — luneta. ...
Jan II Kazimierz Waza (1609–1672) — król Polski w latach 1648–1668, syn króla Zygmunta III Wazy ...
Żółte Wody — uroczysko i futor kozacki nad rzeką Żółtą w płd. części Ukrainy; dziś miasto z kopa...
Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) — miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średn...
Piławce — wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na płd. wschód od Konstantynowa; miejsce k...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak. ...
towarzysz — rycerz, szlachcic. ...
sam (starop.) — tutaj. ...
delia — rodzaj płaszcza. ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
lubo (daw.) — chociaż. ...
kusztyk a. kulawka — kieliszek bez nóżki, z którego trzeba wypić od razu całą zawartość. ...
Benedico vos, in nomine Patris et Filii, et Spiritus sancti (łac.) — błogosławię wam, w imię Ojc...
korab (daw.) — okręt, statek. ...
kupy swawolne — oddziały nieprzyjacielskie, które odłączyły się od swojej armii. ...
Tarnopol — miasto w zach. części Ukrainy, ok. 110 km na wschód od Lwowa. ...
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) — jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał ...
kulbaczyć — siodłać. ...
Bar — miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na p...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
Płoskirów (dziś: Chmielnicki) — miasto w zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Boh, w połowie...
Jampol (w obwodzie winnickim) — miasto w płd.-zach. części Ukrainy, położone w jarze na lewym br...
czambuł (z tur.) — zagon, oddział tatarski. ...
siła (starop.) — dużo, wiele. ...
kulbaczyć — siodłać. ...
ab ovo (łac.: od jaja) — od początku. ...
piernacz — buława pułkownikowska kozacka, pełniąca także funkcję listu żelaznego, przepustki. ...
towarzyszów — dziś popr. forma D. lm: towarzyszy. ...
vulpes astuta (łac.) — chytry lis. ...
Jahorlik — miasteczko i stanica wojskowa u ujścia rzeki Jahorlik do Dniestru, ok. 150 km na płd....
czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeci...
pajuków — zbrojny służący, lokaj. ...
kulbaka — wysokie siodło. ...
petercyment (daw.) — wino hiszpańskie. ...
żołnierzów — dziś popr. forma D. lm: żołnierzy. ...
czaus — urzędnik, wysłannik. ...
hufnal — gwóźdź. ...
rankor (daw.) — uraza, gniew. ...
foryś — konny pachołek, pomocnik stangreta. ...
kupić się (daw.) — zbierać się, gromadzić się (por. skupić się). ...
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływe...
rezun (ukr.) — siepacz, zabijaka. ...
wolentarz — ochotnik, wolontariusz. ...
Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618–1656) — książę, koniuszy wielki koronny i starosta ...
mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna; zuch; Kozak. ...
świta — płaszcz, kurtka. ...
Kisiel, Adam herbu Kisiel (1600–1653) — wojewoda bracławski i kijowski, pan na Brusiłowie i Husz...
Lude, spasajtes (z ukr.) — ludzie, ratujcie się. ...
Nemezis (mit. gr.) — bogini zemsty. ...
Piławce — wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na płd. wschód od Konstantynowa; miejsce k...
Te Deum ludamus (łac.) — Ciebie Boga wysławiamy; początkowe słowa uroczystego hymnu dziękczynneg...
państwo łubniańskie — posiadłości książęce, okolica Łubniów; Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie,...
Результаты поиска:
×
QR код текущей страницы
×