Лит
Лайф
Жанры
Авторы
Книги
Серии
Форум
Подборки
Sienkiewicz Henryk
Книга "Potop, tom drugi"
Оглавление
Главы
1165
Вложения
1
Ключевые слова
Henryk Sienkiewicz Potop
Rozdział I Wierny Soroka wiózł swego pułkownika przez lasy głębokie...
Rozdział I Wierny Soroka wiózł swego pułkownika przez lasy głębokie, sa...
Rozdział I
Rozdział II Nastała cisza, ale wkrótce w przyległych chaszczach zaczęło...
Rozdział II
Rozdział III Wnet ruch uczynił się między żołnierzami, którzy radzi byl...
Rozdział III
Rozdział IV Idąc samą granicą między województwem trockim a Prusami, sz...
Rozdział IV
Rozdział V Rzędzian nie miał zamiaru zostawać na noc w „Pokrzyku”, bo z...
Rozdział V
Rozdział VI Listy pana Wołodyjowskiego donoszące o pochodzie Radziwiłła...
Rozdział VI
Rozdział VII Radziwiłł dawno by był uderzył na Podlasie, gdyby nie to, ...
Rozdział VII
Rozdział VIII Na wieczerzę, oprócz miecznika rosieńskiego z Oleńką, zap...
Rozdział VIII
Rozdział IX Pan Kmicic posiadał wprawdzie glejty radziwiłłowskie do wsz...
Rozdział IX
Rozdział X W Warszawie od dawna gospodarowali już Szwedzi. Ponieważ Wit...
Rozdział X
Rozdział XI Słowa panny starościanki sochaczewskiej wielką napełniły pa...
Rozdział XI
Rozdział XII Od bramy fortecznej chłopi i szlachta, mieszczanie z różny...
Rozdział XII
Rozdział XIII Nazajutrz z rana dziwny i niezwykły ruch panował w klaszt...
Rozdział XIII
Rozdział XIV Następnego dnia spokój zapanował pod stopami Jasnej Góry, ...
Rozdział XIV
Rozdział XV Walka na armaty nie przeszkadzała wcale układom. Postanowil...
Rozdział XV
Rozdział XVI Zgodnie z życzeniami swych oficerów Miller[361] znowu rozp...
Rozdział XVI
Rozdział XVII Tymczasem odezwał się groźny Arfuid Wittenberg[396]. Znam...
Rozdział XVII
Rozdział XVIII Co tedy działo się z panem Andrzejem i jakim sposobem zd...
Rozdział XVIII
Rozdział XIX Rozsadzenie olbrzymiej kolubryny uczyniło istotnie pognębi...
Rozdział XIX
Rozdział XX Kmicica i Kiemliczów szparko konie niosły do granicy śląski...
Rozdział XX
Rozdział XXI Ta wojna wytępienia była dopiero w początku, gdy pan Kmici...
Rozdział XXI
Rozdział XXII Pan Andrzej ciskał się jak ranny żbik w swej gospodzie. P...
Rozdział XXII
Rozdział XXIII Przez Racibórz przejechano, koniom tylko popasłszy. Nikt...
Rozdział XXIII
Rozdział XXIV Orszak królewski późną nocą dotarł do Żywca i prawie nie ...
Rozdział XXIV
Rozdział XXV Ponieważ górale zapewnili, że na drodze do Czorsztyna o ża...
Rozdział XXV
Rozdział XXVI Wśród uczt i wśród natłoku zjeżdżających się coraz nowych...
Rozdział XXVI
Rozdział XXVII Z Lubowli jechał król do Dukli, Krosna, Łańcuta i Lwowa,...
Rozdział XXVII
Rozdział XXVIII W chwili gdy król mówił, iż wojewoda wileński może już ...
Rozdział XXVIII
Rozdział XXIX W zamku zaś wielki zdrajca patrzył w kilka dni później na...
Rozdział XXIX
Rozdział XXX Lwów od chwili przybycia króla zmienił się w istotną stoli...
Rozdział XXX
Rozdział XXXI Po owych uroczystościach różne wieści zaczęły nadlatywać ...
Rozdział XXXI
Rozdział XXXII Wyszedłszy od króla, szli obaj rycerze w milczeniu. Woło...
Rozdział XXXII
Rozdział XXXIII Tegoż samego dnia Akbah-Ułan bił czołem królowi, a zara...
Rozdział XXXIII
Rozdział XXXIV Jakkolwiek Tatarzy, a zwłaszcza dobrudzcy[897], umieli z...
Rozdział XXXIV
Rozdział XXXV Pan starosta kałuski niezupełnie kłamał przed siostrą, mó...
Rozdział XXXV
Rozdział XXXVI Województwo lubelskie w znacznej części, a podlaskie nie...
Rozdział XXXVI
Rozdział XXXVII Tydzień jeszcze po odjeździe Anusi z Kotczycem stał obó...
Rozdział XXXVII
Rozdział XXXVIII Następna relacja Kmicicowa przyszła z Sokółki i brzmia...
Rozdział XXXVIII
Rozdział XXXIX Była blisko północ, gdy pan Andrzej opowiedział się pier...
Rozdział XXXIX
Rozdział XL Łatwo sobie wyobrazić zdziwienie pana Sapiehy, gdy Kmicic n...
Rozdział XL
towarzyszów — dziś popr. forma B. lm: towarzyszy. siła (daw.) — ile; wiele, dużo. ...
towarzyszów — dziś popr. forma B. lm: towarzyszy. ...
siła (daw.) — ile; wiele, dużo. ...
trzon — palenisko. ...
towarzyszów — dziś popr. forma G. lm: towarzyszy. ...
wykiń (z ukr.) — wyrzuć. ...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
zali (daw.) — czy, czyżby. ...
dictum (łac.) — zdanie, wyrażenie, żart, rozkaz. ...
ona (daw.) — ta. ...
ordynans (z łac.) — rozkaz. ...
bekowisko — rykowisko, pora godowa, kiedy jelenie walczą o samice. ...
kruty ne werty (z ukr.) — dosł. kręć nie wierć; jak się nie obrócić. ...
siromacha (z daw. ukr.) — wilk. ...
charakternik (z ukr.) — czarownik. ...
Lubomirski, Jerzy Sebastian herbu Szreniawa bez Krzyża (1616–1667) — marszałek wielki koronny, p...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
febris (łac.) — gorączka, dreszcze. ...
banit — dziś: banita, skazany na wygnanie. ...
defensor patriae (łac.) — obrońca ojczyzny. ...
hufnal — duży gwóźdź o kwadratowym przekroju. ...
garłacz — broń palna, ładowana od przodu, o rozszerzanej lufie, rozmiaru pośredniego pomiędzy pi...
kulbaka — wysokie siodło. ...
jaźwiec — borsuk. ...
na parol — pod słowem honoru. ...
polityka (z łac.) — tu: uprzejmość, dobre obyczaje. ...
kapuza (z łac. caput: głowa) — futrzana czapka-uszanka. ...
kosy — skośny a. zezowaty. ...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
kostera — ryzykant, hazardzista, szuler. ...
Zołtareńkowi — wojska Iwana Zołotarenki (zm. 1655), hetmana kozackiego, stronnika Rosjan, szwagr...
kolokacja (z łac. collocatio: umieszczenie, ustawienie) — tu: współwłasność. ...
Rzplitej — Rzeczpospolitej; skrót stosowany w XVII w. ...
privatim (łac.) — prywatnie. ...
auxilium (łac.) — pomoc; tu B. lm auxilia. ...
komunik — jeździec, kawalerzysta a. jazda, kawaleria. ...
wolej — lepiej; lepiej by było, żeby. ...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
insultować (łac.) — znieważać, obrażać. ...
insultum (łac.) — zniewaga; tu B. lm insulta: zniewagi. ...
Panno Mądra — jedno z określeń Matki Boskiej, występujące w litanii. ...
kupy swawolne — oddziały nieprzyjacielskie, które odłączyły się od swojej armii. ...
chudoba — niewielki majątek, inwentarz. ...
Panno Można — jedno z określeń Matki Boskiej, występujące w litanii. ...
Zołtareńkowi — wojska Iwana Zołotarenki (zm. 1655), hetmana kozackiego, stronnika Rosjan, szwagr...
imieniowi — popr. forma C. lp: imieniu. ...
siła (daw.) — wiele, dużo. ...
z waszecia go traktować — zwracać się go niego: waszeć, jak do prostego szlachcica. ...
pod wiechami — tj. w karczmach, których znak rozpoznawczy stanowiła wiecha, czyli wieniec albo p...
statysta (daw.) — polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatr...
personat (z łac.) — ważna osobistość. ...
foryś — konny pachołek, pomocnik stangreta. ...
konfidencja (z łac.) — zaufanie, zwierzenie. ...
inkomodować (z łac. incommodum: niedogodność) — narażać na niewygody. ...
konfident (z łac., przestarz.) — tu: zaufany przyjaciel, ktoś, na kim można polegać (dziś: donos...
partyzant (daw., z fr.) — stronnik, zwolennik. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
dyzgust (z łac.) — niechęć, wstręt. ...
obywatelów — dziś popr. forma D. lm: obywateli. ...
substancja (daw., z łac.) — majątek, dobra materialne. ...
do sprzętów i omłotów — do czasu zwiezienia plonów i wymłócenia zboża. ...
krescencja (z łac.) — plon, urodzaj. ...
statek a. statki — sprzęt domowy, naczynia, narzędzia. ...
towarzysz — rycerz, szlachcic, służący w wojsku z własnym wyposażeniem i pocztem. ...
rękodajny — dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu...
w niebiesiech (daw.) — dziś popr. forma Ms. lm: w niebiosach. ...
wiwenda (daw., z łac.) — żywność, prowiant. ...
siła (daw.) — wiele, dużo. ...
nie staje (daw.) — brakuje. ...
szturmak — tu: broń palna z rozszerzoną u wylotu lufą używana w XVII i XVIII w. ...
Zwierciadło sprawiedliwości — jedno z określeń Matki Boskiej w litanii. ...
azali (daw.) — czyż, czy. ...
dyferencja (z łac.) — różnica zdań, spór. ...
siła (daw.) — ile; wiele, dużo. ...
ordynans (z łac., daw.) — rozkaz. ...
ci, którzy świętych młodzianków za Herodowym ordynansem wycinali — wg Biblii, po usłyszeniu pror...
szlachcic chodaczkowy — ubogi, prosty szlachcic. ...
towarzyszów — dziś popr. forma B. lm: towarzyszy. ...
towarzyszów — dziś popr. forma B. lm: towarzyszy. ...
Zołtareńkowi — wojska Iwana Zołotarenki (zm. 1655), hetmana kozackiego, stronnika Rosjan, szwagr...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) — ludzie z półn...
admiracja (z łac.) — podziw, uwielbienie. ...
polityka (z łac.) — uprzejmość, dobre obyczaje. ...
Rewera Potocki — Stanisław Potocki herbu Pilawa, zwany Rewera (1579–1667), hetman wielki koronny...
promulgować (z łac. promulgo, promulgare: wyjawiam, obwieszczam) — ogłosić. ...
deputat (z łac.) — przedstawiciel, wysłannik. ...
skuwki na rzędzikach — elementy końskiej uprzęży, wykonane ze srebra. ...
periculum in mora (łac.: niebezpieczeństwo w zwłoce) — niebezpiecznie jest zwlekać. ...
towarzysz — rycerz, szlachcic, służący w wojsku z własnym wyposażeniem i pocztem; towarzyszów — ...
pocztowy — członek pocztu, sługa. ...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
Trubecki, Aleksiej Nikitycz herbu Pogoń Litewska (ok. 1600–1680) — ostatni książę Księstwa Trube...
Buturlin, Wasilij Wasiljewicz (zm. 1656) — rosyjski bojar, dyplomata i wojskowy, w czasie ugody ...
Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) — ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich,...
Stanisław Potocki herbu Pilawa, zwany Rewera (1579–1667) — hetman wielki koronny, wojewoda krako...
Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) — ludzie z półn...
awizy (z fr. avis: zdanie, ostrzeżenie, doniesienie) — pisemne zawiadomienia. ...
deputat (z łac.) — wysłannik, przedstawiciel. ...
egzakcja (z łac. exactio: pobór, nadzór) — ściąganie podatku na wojsko. ...
Gradyw (mit. rzym., z łac. gradivus: kroczący na przedzie) — przydomek Marsa, boga wojny. ...
siostrzan — siostrzeniec. ...
stentorowy głos — głos gromki, donośny jak głos Stentora, herolda opisanego w Iliadzie. ...
Koniecpolski, Stanisław (1591–1646) — hetman wielki koronny w latach 1632–1646, kasztelan krakow...
splantować — wyrównać grunt; tu: zrównać z ziemią, pokonać. ...
Zbaraż — miasto w zachodniej części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola; w obronie Zb...
regimentarz — zastępca hetmana; tymczasowy dowódca; określenie używane w XVII–XVIII w. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
in liberis suffragiis (łac.) — w wolnych wyborach. ...
inwidia (z łac.) — zazdrość, zawiść. ...
unanimitate (łac.) — jednomyślnie, jednogłośnie. ...
vivat (łac.) — niech żyje. ...
dux (łac.) — wódz. ...
modestia (łac.) — skromność. ...
przyrodzenie (daw.) — natura, charakter, właściwości. ...
tentować (z łac.) — zabiegać, starać się. ...
przecz (daw.) — dlaczego. ...
fatum (łac.) — los; tu M. lm fata. ...
dyskordia (z łac.) — niezgoda, skłócenie. ...
buńczuk — drzewce zakończone kulą lub grotem, ozdobione końskim włosiem, symbol władzy wojskowej...
konfidencja (z łac.) — zaufanie, zażyłość. ...
wiwenda (daw., z łac.) — żywność, prowiant. ...
siła (daw.) — wiele, dużo. ...
vacans (łac.) — wolne miejsce, wakat. ...
oktawa — własc. oktawa kolubryna, działo średniej wielkości, kalibru do 70 mm. ...
nunquam (łac.) — nigdy. ...
fawor (z łac.: przychylność, życzliwość) — wyróżnienie. ...
Honores mutant mores (łac.) — godności zmieniają obyczaje. ...
exemplum (łac.) — przykład; tu: przykładem jest. ...
statysta (daw.) — polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatr...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
paralusa (daw.) — paraliż; do paralusa: do cholery, do diabła. ...
stojąć — stoją ci. ...
znosić — rozbijać, pokonywać. ...
et haec facienda, et haec non omittenda (łac.) — i to trzeba zrobić, i tamtego nie zaniedbać. ...
stawa — dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: staje. ...
spyża (daw.) — prowiant, żywność. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
berdysz — szeroki, ciężki topór na bardzo długim drzewcu, używany przez piechotę do kruszenia zb...
towarzysz — rycerz, szlachcic, służący w wojsku z własnym wyposażeniem i pocztem. ...
siła (daw.) — wiele, dużo. ...
kupy swawolne — oddziały, które odłączyły się od swojej armii. ...
tentować (z łac.) — próbować. ...
Radziwiłł, Michał Kazimierz herbu Trąby (1635–1680) — krajczy litewski, później otrzymał także t...
nec Hercules contra plures (łac.) — nawet Herkules na nic przeciw wielu. ...
konie petyhorskie — średniozbrojna jazda w wojsku litewskim. ...
potraw — siano z drugich sianokosów. ...
wolentarz — ochotnik, wolontariusz. ...
Minerwa nad Marsem przemaga — mądrość góruje nad walecznością; Minerwa (mit. rzym.) — bogini mąd...
pro publico bono (łac.) — dla dobra wspólnego. ...
pro memoria (łac.: dla pamięci, na pamiątkę) — tu: nauczka. ...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) — król Szwecji w latach 1654–1660. ...
rajtar — średniozbrojny żołnierz konny, posługujący się w walce głównie bronią palną. ...
wyekspediować (z łac.) — wyprawić, wysłać. ...
dragonia — wojsko walczące pieszo, a poruszające się konno. ...
Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) — ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich,...
Nebaba, Martyn (zm. 1651) — ataman kozacki, jeden z przywódców powstania Chmielnickiego. ...
północne zastępy — omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. p...
Radziejowski, Hieronim (1612–1667) — stronnik Szwedów, podkanclerzy, wygnany za spiskowanie prze...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
intrata (z łac.) — dochód. ...
ma foi (fr.) — słowo daję, dalibóg, doprawdy. ...
de publicis (łac.) — o sprawach publicznych. ...
trabant (daw.) — żołnierz straży przybocznej. ...
wyimainować sobie (z łac. imagino, imaginare) — wyobrazić sobie. ...
Mazarin, Jules (1602–1661) — własc. Giulio Raimondo Mazzarini, Włoch, francuski kardynał, pierws...
arkana (z łac. arcanum) — tajemnice, sekrety. ...
quo modo (łac.) — jakim sposobem. ...
Ludwika Maria Gonzaga de Nevers (1611–1667) — księżniczka mantuańska, królowa Polski, żona dwóch...
Cinq-Mars — Henri Coiffier de Ruzé, markiz de Cinq-Mars (1620–1642), faworyt Ludwika XIII Burbon...
hic mulier (łac.: ten kobieta) — mężna, wojownicza kobieta, herod-baba. ...
partyzantka (daw.) — stronniczka, zwolenniczka. ...
comme otage (fr.) — jako zakładnik. ...
polityka (daw., z łac.) — uprzejmość, dobre obyczaje. ...
abominacja (z łac.) — wstręt, odraza, obrzydzenie. ...
Radziejowski, Hieronim (1612–1667) — stronnik Szwedów, podkanclerzy, wygnany za spiskowanie prze...
siła (daw.) — wiele, dużo. ...
inwidia (łac.) — zazdrość, zawiść. ...
Horribile dictu et auditu (łac.) — okropnie mówić i słuchać. ...
synowica (daw.) — bratanica. ...
Diana (mit. rzym.) — bogini łowów, odpowiednik gr. Artemidy. ...
Akteon (mit. gr.) — myśliwy z Teb, przypadkowo zobaczył Dianę (Artemidę) w kąpieli, za to święto...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
książę Michał — Michał Kazimierz Radziwiłł herbu Trąby (1635–1680), krajczy litewski, później ot...
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) — król Szwecji w latach 1654–1660. ...
instancja (daw., z łac.) — wstawiennictwo, poparcie. ...
Ludwika Maria Gonzaga de Nevers (1611–1667) — księżniczka mantuańska, królowa Polski, żona dwóch...
potaż (z hol. pot: garnek; asch: popiół) — popiół drzewny, złożony głównie z węglanu potasu, uży...
wyżenąć (daw.) — wygnać. ...
ciebzie (reg.) — ciebie (wymowa kurpiowska). ...
kałamaszka — odkryty jednokonny pojazd czterokołowy bez resorów, używany na Kresach w XVII i XVI...
absolutum dominium (łac.) — władza absolutna. ...
onus, oneris (łac.) — ciężar, obciążenie; tu M. lm onera: ciężary, obciążenia. ...
Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) — ludzie z półn...
odżenie (daw.) — odegna. ...
stajanie — jednostka odległości, licząca od ok. 100 do 1000 m. ...
rajtar — średniozbrojny żołnierz konny, posługujący się w walce głównie bronią palną. ...
Furto niebieska — jedno z określeń Matki Boskiej, występujące w litanii; dziś w formie: Bramo ni...
Czarniecki, Stefan herbu Łodzia (ok. 1599–1665) — wybitny dowódca wojskowy, oboźny wielki koronn...
obuszek — broń o kształcie zaostrzonego młotka, o dziobie bardziej zagiętym, niż ostrze nadziaka...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
do dnia (daw., reg.) — nad ranem, o świcie. ...
Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) — ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich,...
Buturlin, Wasilij Wasiljewicz (zm. 1656) — rosyjski bojar, dyplomata i wojskowy, w czasie ugody ...
hetman wielki koronny — Stanisław Potocki herbu Pilawa, zwany Rewera (1579–1667), hetman wielki ...
spyża (daw.) — prowiant, żywność. ...
brać zagonowa — drobna, uboga szlachta, utrzymująca się z własnej pracy na małym kawałku ziemi. ...
promulgować (z łac. promulgo, promulgare: wyjawiać, obwieszczać) — ogłosić. ...
ptaszniczka — lekka, małokalibrowa strzelba myśliwska przeznaczona do polowań na siedzące ptactw...
każden — dziś popr.: każdy. ...
bracia — dziś popr.: brać; tj. szlachta. ...
excito, excitare — podburzać, napuszczać; tu 3 os. lm cz.ter. excitant: podburzają. ...
quod attinet (łac.) — co dotyczy. ...
Radziejowski, Hieronim (1612–1667) — stronnik Szwedów, podkanclerzy, wygnany za spiskowanie prze...
alias (łac.) — inaczej, albo też. ...
kasztelan kijowski — Stefan Czarniecki herbu Łodzia (ok. 1599–1665), wybitny dowódca wojskowy, o...
lubo (daw.) — chociaż, mimo że. ...
kupić się (daw.) — zbierać się, gromadzić się (por. skupiać się). ...
Wittenberg — Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałe...
Radziejowski, Hieronim (1612–1667) — stronnik Szwedów, podkanclerzy, wygnany za spiskowanie prze...
jurydyka a. jurydyki (łac. iuridicus: prawny) — osada obok miasta królewskiego, rzadziej enklawa...
chorąży Koniecpolski — Aleksander Koniecpolski herbu Pobóg (1620–1659), książę, chorąży wielki k...
szkuta — krypa, duży płaskodenny statek żaglowy lub wiosłowy, służący do przewożenia dużych ładu...
jarmułka (z tur.) — mała okrągła czapeczka, kipa. ...
hajduk (z węg.) — zbrojny służący, lokaj. ...
pajuk (daw.) — członek służby lub straży przybocznej; lokaj. ...
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) — król Szwecji w latach 1654–1660. ...
wyderkaf (daw., z niem. Wiederkauf) — ...
szewiecki — dziś popr.: szewski. ...
egzakcja (z łac. exactio: pobór, nadzór) — ściąganie podatku na wojsko. ...
przesypywano kopce — kopce oznaczały granice posiadłości ziemskich. ...
kostera (daw.) — ryzykant, hazardzista, szuler, awanturnik. ...
żywić — tu: pozostawić przy życiu, darować życie. ...
personat (daw.) — ważna osobistość. ...
statysta (daw.) — polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatr...
humory — nawiązanie do starożytnej teorii humorów, spisanej przez Hipokratesa, według której zdr...
eksperiencja (łac.) — doświadczenie. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
dies irae, dies illa (łac.) — dzień gniewu, ten dzień; pierwsze słowa średniowiecznej sekwencji ...
gomółka (daw.) — szybka, tafla szklana. ...
elekt — nowo wybrany król. ...
Gustaw II Adolf (1594–1632) — król Szwecji w latach 1611–1632, uzdolniony dowódca i reformator a...
Krystyna Szwedzka (1626–1689) — córka Gustawa Adolfa, ostatnia z rodu Wazów, królowa Szwecji w l...
któren — dziś popr.: który. ...
Sodoma (bibl.) — mit. miasto nad Morzem Martwym, które Bóg zniszczył ogniem z nieba, karząc mies...
obserwancja (z łac.) — szacunek, poważanie; tu: wierność. ...
orbis terrarum (łac.) — krąg ziemi, cały świat. ...
alians (z fr. alliance) — związek, sojusz. ...
chorąży Koniecpolski — Aleksander Koniecpolski herbu Pobóg (1620–1659), książę, chorąży wielki k...
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) — król Szwecji w latach 1654–1660. ...
starosta jaworowski — Marek Sobieski herbu Janina (1628–1652), polski magnat, starosta jaworowsk...
Wiśniowiecki, Dymitr Jerzy herbu Korybut (1631–1682) — książę, krewny i wychowanek Jeremiego Wiś...
Lubomirski, Jerzy Sebastian herbu Szreniawa bez Krzyża (1616–1667) — marszałek wielki koronny, p...
Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) — ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich,...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
glejt (z niem. Geleit: konwój) — przepustka, list żelazny, dokument, zezwalający na przejazd. ...
rajtar — średniozbrojny żołnierz konny, posługujący się w walce głównie bronią palną. ...
personat — osobistość, ważna i wpływowa osoba. ...
tołub (daw.) — futro. ...
ordinarius prowiantmagister (z łac.) — oficer zaopatrzenia. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
kompasja (z łac.) — współczucie. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
komunik (daw.) — jazda, kawaleria. ...
statysta (daw.) — polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatr...
Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) — ludzie z półn...
w drabinkach — tj. na wozie drabiniastym. ...
kulbaka — wysokie siodło. ...
bida — bidka, mały wóz, najczęściej dwukołowy, ciągnięty przez jednego konia. ...
wotum (z łac. votum) — przedmiot, służący do ofiarowania w świątyni, ofiara dziękczynna, najczęś...
Salve Regina! monstra Te esse matrem! (łac.) — Witaj, Królowo, pokaż, że jesteś matką (tj. okaż ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
instygować (z łac.) — podżegać, namawiać, podjudzać. ...
Duglas — Douglas, Robert (1611–1662), Szkot, od 16 r. życia żołnierz armii szwedzkiej, feldmarsz...
salwa-gwardia — list żelazny, gwarantujący nietykalność. ...
bojarski — należący do szlachcica ruskiego; tu mowa o zdobyczach z wojny polsko-rosyjskiej. ...
kołpak — wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem. ...
Wittenberg — Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałe...
Ta, która głowę węża starła — tj. Matka Boska, która pokonała Szatana; nawiązanie do słów skiero...
szczegółowie — dziś: szczegółowo. ...
hufnal — gwóźdź. ...
Warszycki, Stanisław herbu Abdank (1599–1681) — senator, wojewoda mazowiecki i sandomierski, kas...
jaszcz (daw.) — skrzynia na dwóch kołach do przewozu amunicji. ...
azali (starop.) — czy, czyż. ...
sygnować na Angelus — dawać znaki, że zbliża się pora modlitwy maryjnej „Anioł Pański”, odmawian...
osęka (daw.) — bosak, drzewce z hakiem. ...
kańczug — bicz z plecionego rzemienia osadzonego na krótkim kiju. ...
porą — tu: tną, orzą. ...
krzyw — tu: niechętny, zagniewany. ...
żołnierzów — dziś popr. forma B. lm: żołnierzy. ...
siła (daw.) — wiele, dużo. ...
puszkarz (daw.) — człowiek obsługujący puszkę, czyli działo; artylerzysta a. rusznikarz. ...
sepet (daw., z tur.) — ozdobny mebel, skrzynka z szufladami na kosztowności. ...
lafa (daw.) — płaca, żołd. ...
Furto niebieska! Gwiazdo zaranna! Ucieczko grzesznych! — określenia Matki Boskiej, występujące w...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
rapcie — paski podstrzymujące szablę. ...
hiperboreowie (z mit. gr.) — mieszkańcy dalekej północy; omowne określenie Rosjan, o wojnie z kt...
charakternik — czarownik. ...
rajtaria — średniozbrojne wojsko konne, posługujące się w walce głównie bronią palną. ...
definitorium (łac.) — kolegium doradzające przełożonemu klasztoru; tu: miejsce zebrań rady klasz...
dobrodziejstwy — dziś popr. forma N. lm: dobrodziejstwami. ...
jenerał Miller — Burchard Müller von der Lühnen (1604–1670), szwedzki wojskowy, generał, uczestn...
surma — trąba wojskowa; surmów — dziś popr. forma D. lm: surm. ...
przecz (starop.) — dlaczego, z jakiej przyczyny. ...
samopięt, samodziesięć (daw.) — w pięciu, w dziesięciu; sam z czterema lub dziewięcioma towarzys...
auxilia — pomoc, wsparcie. ...
kolet (z fr. collet: kołnierz) — strój wojskowy, mundur. ...
jagody (daw.) — policzki. ...
aga — tur. tytuł wojskowy, oznaczający dowódcę janczarów. ...
rychtować — szykować, przygotowywać; tu: ustawiać, celować. ...
piechota łanowa — wojsko zaciężne narodowego autoramentu, złożone z chłopów z dóbr królewskich, ...
Wittenberg — Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałe...
Miller — Burchard Müller von der Lühnen (1604–1670), szwedzki wojskowy, generał, uczestnik mi.in...
vel (łac.) — lub. ...
Poliocertes własc. Poliorketes (z gr.) — ten, który oblega miasta, zwycięzca oblężeń. ...
inviolatum (łac.) — nienaruszalny, nietykalny. ...
niepapista — osoba nie uznająca zwierzchnictwa papieża rzymskiego, nie katolik. ...
siła (daw.) — wiele, dużo; bardzo. ...
Warszycki, Stanisław herbu Abdank (1599–1681) — senator, wojewoda mazowiecki i sandomierski, kas...
akwilon (z mit. rzym.) — zimny, północny wiatr; Akwilon, bóg pólnocnego wiatru, stanowił odpowie...
trybularz — kadzielnica. ...
bursztyn i mirra — bursztynu, tak jak i mirry, czyli żywicy krzewu balsamowca, używano jako kadz...
jaszcz (daw.) — skrzynia na dwóch kołach do przewozu amunicji. ...
krętanina (daw.) — krzątanina. ...
Miller zdumiał — dziś popr.: zdumiał się. ...
lubo (daw.) — chociaż, mimo że. ...
puszkarz (daw.) — człowiek obsługujący puszkę, czyli działo, artylerzysta. ...
tołub (daw.) — futro. ...
salamandra — istota fantastyczna, opisana w XVI w. przez Paracelsusa, żywiołak ognia. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
siła (daw.) — wiele, dużo. ...
periculum (łac.) — niebezpieczeństwo; tu B. lm pericula: niebezpieczeństwa. ...
sprośny — nieprzyzwoity, grzeszny; tu mowa o diable. ...
Miller — Burchard Müller von der Lühnen (1604–1670), szwedzki wojskowy, generał, uczestnik mi.in...
bombarda — działo o szerokiej i krótkiej lufie, używane do burzenia fortyfikacji. ...
lubo (daw.) — chociaż, mimo że. ...
Poliocertes własc. Poliorketes (z gr.) — ten, który oblega miasta, zwycięzca oblężeń. ...
perspektywa (daw.) — luneta. ...
faskula — pocisk. ...
maźnica — naczynie do przechowywania smaru, smoły a. dziegciu. ...
kwacz — pędzel z pakuł lub szmat na kiju, używany do smarowania smołą, rozprowadzania farby itp....
zali (daw.) — czy, czyż. ...
ordynans (daw.) — rozkaz. ...
rychtować — przygotowywać; tu: celować. ...
ekspens (z łac. expensus) — wydatek. ...
Wittenberg — Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałe...
oktawa — oktawa kolubryna, działo średniej wielkości, kalibru do 70 mm. ...
mal francese (wł.) — choroba francuska, syfilis. ...
instygować (z łac.) — podżegać, namawiać, podjudzać. ...
Zbaraż — miasto w zachodniej części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola; w obronie Zb...
werdo a. werda (daw., z niem. wer da: kto tu) — okrzyk strażników: kto idzie. ...
definitorium (łac.) — kolegium doradzające przełożonemu klasztoru; tu: miejsce zebrań rady klasz...
werda a. werdo (daw., z niem. wer da: kto tu) — okrzyk strażników: kto idzie. ...
pardon (fr.: przepraszam; proszę o darowanie) — łaski, litości. ...
kupić się (daw.) — zbierać się, gromadzić się (por. skupić się). ...
larum (łac.) — alarm. ...
instygować (z łac.) — podżegać, namawiać, podjudzać. ...
ordynans (z łac.) — rozkaz, tu: służba. ...
Miller — Burchard Müller von der Lühnen (1604–1670), szwedzki wojskowy, generał, uczestnik mi.in...
personat (z łac.) — osobistość, ważna osoba. ...
definitorium (łac.) — kolegium doradzające przełożonemu klasztoru; tu: miejsce zebrań rady klasz...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
puszkarz (daw.) — człowiek obsługujący puszkę, czyli działo; artylerzysta a. rusznikarz. ...
lafa (daw., z niem.) — żołd, płaca. ...
chorągiew elearska — lisowczycy, oddział lekkiej jazdy, sformowany w 1615 r. przez Aleksandra Jó...
rychtować (daw., z niem.) — przygotowywać; tu: przygotowywać do strzału, celować. ...
kuna — żelazne obręcze, służące do zawieszania czegoś na ścianie, także do przykuwania do ścian ...
Tatrów — dziś popr. forma D.: Tatr. ...
Poliocertes a. Poliorketes (z gr.) — ten, który oblega miasta, zwycięzca oblężeń. ...
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) — król Szwecji w latach 1654–1660. ...
obudwóch — dziś popr.: obydwóch. ...
Wittenberg — Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałe...
garłacz — broń palna, ładowana od przodu, o rozszerzanej lufie, rozmiaru pośredniego pomiędzy pi...
chorągiew wolentarska — oddział ochotniczy, nie pobierający żołdu a utrzymujący się z łupów woje...
ludzi zbiegłych z wież — tj. z więzień. ...
mistrz — tu: kat. ...
Sicz Zaporoska — Zaporoże, kraina zamieszkana przez Kozaków zaporoskich; także: ich wędrowna sto...
Wołoszczyzna — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
lubo (daw.) — chociaż, mimo że. ...
moderunek (daw.) — ekwipunek, wyposażenie. ...
kołpak — wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem. ...
kondycyjka (z łac.) — własc. kondycja; tu: zatrudnienie, służba. ...
wolentariusz — ochotnik, żołnierz walczący w imię swoich przekonań i nie otrzymujący żołdu. ...
abominacja (z łac.) — wstręt, odraza, obrzydzenie. ...
kondycje (z łac.) — warunki. ...
juszka — własc. jucha, tj. krew. ...
Duglas — Douglas, Robert (1611–1662), Szkot, od 16 r. życia żołnierz armii szwedzkiej, feldmarsz...
rakarz — człowiek zajmujący się wyłapywaniem bezpańskich psów, hycel; tu pogard.: oprawca. ...
konfidencja (z łac.) — zaufanie, zażyłość. ...
obywatelów — dziś popr. forma D. lm: obywateli. ...
pokocić się (daw., reg.) — poturlać się. ...
Wittenberg — Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałe...
Miller — Burchard Müller von der Lühnen (1604–1670), szwedzki wojskowy, generał, uczestnik mi.in...
wspomnionemu — dziś popr.: wspomnianemu. ...
kupy swawolne — oddziały nieprzyjacielskie, które odłączyły się od swojej armii. ...
Sursum corda (łac.) — w górę serca. ...
kolubryna — kolubryna, duże działo do burzenia fortyfikacji, kalibru do 180 mm. ...
jaszcz (daw.) — skrzynia na dwóch kołach do przewozu amunicji. ...
pan krakowski — Stanisław Warszycki herbu Abdank (1599–1681), kasztelan krakowski, brał udział w...
minister — duchowny protestancki, pastor. ...
Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) — ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich,...
volens nolens (łac.) — chcąc nie chcąc. ...
nie dotrzymali punktów — tj. warunków umowy. ...
faskula — pocisk. ...
gore (daw.) — pali się. ...
jaszcz — skrzynia na kółkach do transportu amunicji. ...
minister — duchowny protestancki, pastor. ...
faszyna — umocnienia z powiązanych gałęzi wikliny, służące kiedyś do uzupełniania fortyfikacji, ...
narychtowane — wycelowane. ...
kaduk (z łac. caducus: niczyj, bezpański) — tu: diabeł, zły duch. ...
puszka (daw.) — działo, armata. ...
arkanum (z łac.) — sekret, tajemnica. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
remedium (łac.) — środek zaradczy, lekarstwo. ...
wańczos — drewno przygotowane do wyrobu mebli. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
audaces fortuna juvat (łac.) — odważnym los sprzyja. ...
periculum (łac.) — niebezpieczeństwo. ...
pyżgać (reg.) — uciekać, rzucać się. ...
transporta — dziś popr. forma M. lm: transporty. ...
dzianet (daw.; z wł. giannetto: koń wyścigowy)— piękny rasowy koń paradny. ...
pod wiechę — tj. do karczmy, której znak rozpoznawczy zwyczajowo stanowiła wiecha, czyli wieniec...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
hippocentaurus (łac., mit. gr.) — centaur, pół-koń, pół-człowiek; tu: przezwisko żołnierza lub h...
lubo (daw.) — chociaż, mimo że. ...
jaszcz (daw.) — skrzynia na dwóch kołach do przewozu amunicji. ...
komput — liczba stałego wojska w I Rzeczypospolitej XVII i XVIII w., ustalana na sejmie wielkim ...
statysta (daw.) — polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatr...
Koniecpolski, Aleksander herbu Pobóg (1620–1659) — książę, chorąży wielki koronny, magnat i star...
wenerować (z łac.) — uwielbiać, podziwiać. ...
parol (z fr.) — słowo honoru. ...
rakarz — człowiek zajmujący się wyłapywaniem bezpańskich psów, hycel; tu pogard.: oprawca. ...
arkan — bicz, sznur, używany przez Tatarów do walki; lasso. ...
maźnica — naczynie do przechowywania smaru, smoły a. dziegciu. ...
kwacz — pędzel z pakuł lub szmat na kiju, używany do smarowania smołą, rozprowadzania farby itp....
Ucieczko grzesznych — jedno z określeń Matki Boskiej, występujące w litanii. ...
faszyna — umocnienia z powiązanych gałęzi wikliny, służące kiedyś do uzupełniania fortyfikacji, ...
instygator (łac.) — podżegacz, inicjator, pomysłodawca. ...
krotofila (starop.) — żart, zabawa. ...
Laertiades (mit. gr.) — syn Laertesa, tj. Odyseusz a. Ulisses, bohater Iliady i Odysei Homera, s...
Minerwa (mit. rzym.) — bogini mądrości, odpowiednik gr. Ateny. ...
Mars (mit. rzym.) — bóg wojny, odpowiednik gr. Aresa. ...
Góra stękać poczyna, zaraz ujrzymy mysi ogonek — nawiązanie do powiedzenia: „góra urodziła mysz”...
Zginie miasto Priama przez podstęp boskiego Laertydy… — przepowiednia, dotycząca Konia Trojański...
admirator (z łac.) — wielbiciel, entuzjasta. ...
lubo (daw.) — chociaż, mimo że. ...
towarzyszów — dziś popr. forma D. lm: towarzyszy. ...
między Polaki — dziś popr. forma N. lm: między Polakami. ...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
molestissimus (łac.) — niezmiernie uciążliwy. ...
lubo (daw.) — chociaż, mimo że. ...
wyjarzmiony — uwolniony z jarzma. ...
ptastwo — dziś: ptactwo. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
dowcip (daw.) — rozum, inteligencja. ...
Wilia (daw.) — Wigilia. ...
faskula — pocisk. ...
lubo (daw.) — chociaż, mimo że. ...
Hrabiego Weyharda Wrzeszczowicza czekał bowiem gorszy los nawet od szubienicy — wedłu historyków...
wotywa — msza odprawiana w szczególnej intencji, z jakiejś szczególnej okazji. ...
Te Deum laudamus — Ciebie Boga wysławiamy; pierwsze słowa uroczystego hymnu, śpiewanego przy wyj...
grasant — rabuś. ...
przebierać się (daw.) — podróżować, dostawać się dokądś. ...
instancja (z łac.) — tu: wstawiennictwo, usilna prośba. ...
deputacja (z łac.) — przedstawicielstwo, poselstwo. ...
do gardła — tj. do śmierci. ...
któren — dziś popr.: który. ...
babimostski — dziś popr. forma: babimojski; Babimost — miasto w płd. części Wielkopolski, dziś w...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
substancja (z łac.) — tu: majątek, dobra materialne. ...
partia — tu: oddział, grupa żołnierzy. ...
góralów — dziś popr. forma B. lm: górali. ...
Duglas — Douglas, Robert (1611–1662), Szkot, od 16 r. życia żołnierz armii szwedzkiej, feldmarsz...
eksperiencja (z łac.) — doświadczenie. ...
one — dziś popr. forma B. lp r.n.: ono, tj. to. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
Lubomirski, Jerzy Sebastian herbu Szreniawa bez Krzyża (1616–1667) — marszałek wielki koronny, p...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) — ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich,...
Bramo z kości słoniowej — jedno z określeń Matki Boskiej, występujące w litanii. ...
żywie — dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: żyje. ...
żydowski — tu: podły, interesowny; innowierczy. ...
nad nieprzyjacioły — dziś popr. forma N. lm: nad nieprzyjaciółmi. ...
godzinki — katolicka modlitwa liturgiczna, powstała z liturgii godzin, najbardziej popularne są ...
poczet — orszak, grupa dworzan towarzyszących bogatszemu szlachcicowi. ...
exul (z łac. exulus) — wygnaniec, uchodźca. ...
Warszycki, Stanisław herbu Abdank (1599–1681) — senator, wojewoda mazowiecki i sandomierski, kas...
królowa — Ludwika Maria Gonzaga de Nevers (1611–1667), księżniczka mantuańska, królowa Polski, ż...
wilia — wigilia, przeddzień, wstęp. ...
kluba — własc. klóba a. kłóba: dyscyplina, ryzy, porządek. ...
wasza Uprzejmość i Wierność — tytuł grzecznościowy, jakim król zwraca się do szlachty. ...
observantia (łac.) — szacunek. ...
wojewód — dziś popr. forma D. lm: wojewodów. ...
takiego porządku, jaki w pospolitym prawie opisany — tj. legalnie ogłoszonego pospolitego ruszen...
per consequens — konsekwentnie, (i tak) dalej. ...
Koniecpolski, Aleksander herbu Pobóg (1620–1659) — książę, chorąży wielki koronny, magnat i star...
regimentarz — zastępujący hetmana; w 1648 r., po wzięciu hetmanów do niewoli przez Tatarów, regi...
Zbaraż — miasto w zachodniej części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola; w obronie Zb...
wotywa — msza odprawiana w szczególnej intencji, z jakiejś szczególnej okazji. ...
Pater noster (łac.) — Ojcze nasz. ...
delia (daw.) — rodzaj płaszcza. ...
altembas — kosztowna tkanina z wypukłymi wzorami, przetykana złotymi nićmi, rodzaj brokatu aksam...
inkomodować (z łac.) — niepokoić, męczyć, sprawiać kłopot. ...
polityczny (z łac.) — uprzejmy, grzeczny, obyczajny. ...
personat (z łac.) — osobistość, ważna osoba. ...
permisja (z łac.) — pozwolenie. ...
suma — uroczysta msza odprawiana w południe. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
królowę — dziś popr. forma B. lp: królową. ...
polewka (daw.) — zupa, potrawa. ...
Ludwika Maria Gonzaga de Nevers (1611–1667) — księżniczka mantuańska, królowa Polski, żona dwóch...
Miller — Burchard Müller von der Lühnen (1604–1670), szwedzki wojskowy, generał, uczestnik mi.in...
Patrzy na to ten człowiek — ten człowiek na to wygląda; wygląda na takiego, który mógł to zrobić...
żywie — dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: żyje. ...
Si fractus illabatur orbis, impavidum ferient ruinae (łac.) — choćby cały świat się zawalił, on ...
Mater mea de domo Kiemliczówna est — moja matka jest z domu Kiemliczówna. ...
łgarstwo zadawać — zarzucać kłamstwo, oskarżać o kłamstwo. ...
kolorysta — ten, kto koloryzuje; kłamca. ...
wyrostek (przestarz.) — nastolatek, chłopak. ...
memoria fragilis est (łac.) — pamięć jest krucha. ...
de publicis (łac.) — o sprawach publicznych. ...
oponować się (z łac.) — tu: walczyć, stawać zbrojnie; opowiedzieć się, poprzeć kogoś czynem. ...
deputat (z łac.) — wysłannik, przedstawiciel. ...
Maiestas infracta malis (łac.) — majestat zwycięża zło. ...
Koniecpolski, Aleksander herbu Pobóg (1620–1659) — książę, chorąży wielki koronny, magnat i star...
Proteusz (mit. gr.) — bóstwo morskie, syn Posejdona, pasterz fok, potrafił przewidywać przyszłoś...
któren — dziś popr.: który. ...
abominacja (z łac.) — obrzydzenie, wstręt. ...
klemencja (z łac.) — łagodność, miłosierdzie, pobłażanie. ...
siła (daw.) — dużo, wiele; bardzo. ...
statysta (daw.) — polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatr...
curasque gerens, animosque viriles (łac.) — dźwigająca troski i obdarzona męstwem; słowa rzym. p...
kandor (z łac.) — poczciwość, prawość. ...
protektorów, jako u Angielczyków — nawiązanie do postaci Olivera Cromwella (1599–1658), polityka...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
zdawa — dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: zdaje. ...
Nulla sors longa est, dolor et voluptas invicem cedunt. Ima permutat brevis hora summis (łac.) —...
inter regna (łac.) — w granicach królestwa. ...
majestatu być protektorem — tj. być opiekunem króla. ...
Quod attinet (łac.) — co dotyczy. ...
dragonia — wojsko walczące pieszo, a poruszające się konno. ...
zawotować (z łac.) — tu: podjąć decyzję, przegłosować. ...
lafa — żołd. ...
fructum (łac.) — owoc; tu B. lm fructa: owoce. ...
sicut fulgur exit ab occidente et paret usque ad orientem (łac.) — pojawia się jak błyskawica na...
z Kozaki — dziś popr. forma N. lm: z Kozakami. ...
inter regna — w granicach królestwa. ...
Duglas — Douglas, Robert (1611–1662), Szkot, od 16 r. życia żołnierz armii szwedzkiej, feldmarsz...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
krotochwila (daw.) — żart. ...
terminy — tu: trudne sytuacje. ...
rękodajny — dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu...
Ludwika Maria Gonzaga de Nevers (1611–1667) — księżniczka mantuańska, królowa Polski, żona dwóch...
do dnia — o świcie. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
hazard (daw.) — ryzyko. ...
parafanały (z łac.) — własc. paraphernalia; majątek osobisty żony, wniesiony przez nią w małżeńs...
obuszek — broń o kształcie zaostrzonego młotka, o dziobie bardziej zagiętym, niż ostrze nadziaka...
któren — dziś popr.: który. ...
Zbaraż — miasto w zachodniej części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola; w obronie Zb...
krotochwilny — żartowniś, dowcipny. ...
u księcia wojewody wileńskiego — u Janusza Radziwiłła herbu Trąby (1612–1655), hetmana wielkiego...
Kiejdany (lit. Kėdainiai) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, o...
Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) — ludzie z półn...
kawalkatą — kawalkada, grupa jeźdźców. ...
inter regna (łac.) — w granicach królestwa. ...
okiść — ciężki śnieg na gałęziach drzew. ...
gardła unosić — ratować życie, uciekać. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
z ócz — dziś popr. forma D. lm: oczu. ...
werdo a. werda (daw., z niem. wer da: kto tu) — okrzyk strażników: kto idzie. ...
kulbaka — wysokie siodło. ...
język — tu: żołnierz nieprzyjacielski, wzięty do niewoli w celu przesłuchania i zasięgnięcia inf...
imainować (z łac.) — wyobrażać sobie. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
Duglas — Douglas, Robert (1611–1662), Szkot, od 16 r. życia żołnierz armii szwedzkiej, feldmarsz...
góralów — dziś popr. forma D. lm: górali. ...
podejrzywać — dziś popr.: podejrzewać. ...
emulować (z łac.) — rywalizować. ...
Duglas — Douglas, Robert (1611–1662), Szkot, od 16 r. życia żołnierz armii szwedzkiej, feldmarsz...
pyrć (reg.) — własc. perć, górska ścieżka, wydeptana przez kocice, używana przez owce i pasterzy...
uręczać — ręczyć, zaręczać, zapewniać. ...
przebierać się (daw.) — podróżować, przeprawiać się. ...
Ksenofont z Aten (ok. 430 p.n.e. – ok. 355 p.n.e.) — pisarz, historyk i żołnierz grecki, kronika...
siklawa (reg.) — wodospad. ...
któren — dziś popr.: który. ...
rapier — broń o długiej, prostej, obosiecznej klindze, dłuższa niż szabla, używana w XVI i XVII ...
dzianet (daw.; z wł. giannetto: koń wyścigowy) — piękny rasowy koń paradny. ...
gunia — sukmana góralska, sukienna kurtka z grubej wełny. ...
żywie — dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: żyje. ...
siła (daw.) — wielu, dużo. ...
Warszycki, Stanisław herbu Abdank (1599–1681) — senator, wojewoda mazowiecki i sandomierski, kas...
staja — jednostka długości, licząca od 100 do 1000 m., nazywana też stajem albo stajaniem. ...
okryty — tu: umundurowany, uzbrojony. ...
ryngraf — szkaplerz, duży blaszany medalion z wizerunkiem Matki Boskiej lub z herbem. ...
litaury — wielkie bębny wojskowe, kotły. ...
znak lekki — chorągiew lekkozbrojna. ...
semen (daw.) — Kozak na czyjejś służbie, zaciężny żołnierz kozacki. ...
kolet (z fr. collet: kołnierz) — strój wojskowy, mundur, często ze skóry łosia lub wołu. ...
poczet — orszak, drużyna, słudzy, towarzyszący panu w podróżach i w bitwach. ...
trabant a. drabant (z niem.) — żołnierz pieszy, żołnierz straży przybocznej. ...
hajduk (z węg.) — zbrojny służący, lokaj. ...
pajuk (daw.) — członek służby lub straży przybocznej; lokaj. ...
węgrzynek — tu: żołnierz węgierski a. służący ubrany i uzbrojony po węgiersku. ...
janczar (z tur.) — pieszy żołnierz turecki a. służący w stroju tureckim. ...
Lubomirski, Jerzy Sebastian herbu Szreniawa bez Krzyża (1616–1667) — marszałek wielki koronny, p...
masztalerz — starszy stajenny mający w dworskich stajniach nadzór nad służbą i końmi. ...
masztalerzów — dziś popr. forma D. lm: masztalerzy. ...
obuszek — broń o kształcie zaostrzonego młotka, o dziobie bardziej zagiętym, niż ostrze nadziaka...
delia (starop.) — rodzaj płaszcza. ...
trzęsienie a. trzęsidło — zawieszka, wisior. ...
lubo (daw.) — chociaż. ...
stał się nawet od strasznego Janusza Radziwiłła zgubniejszym — mowa o tzw. rokoszu Lubomirskiego...
wyżenąć (daw.) — wygnać. ...
samopał — prymitywna broń palna, używana w XVI i XVII w. ...
piszczel a. kij — prymitywna ręczna broń palna, używana od XIV w. ...
restauracja (z łac.) — tu: odbudowa. ...
Vivat Joannes Casimirus rex (łac.) — niech żyje król Jan Kazimierz. ...
tarant (daw.) — koń maści białej w plamy. ...
następny (daw.) — następujący. ...
Sieczże Szwedów, siecz (…) Jeśliś dobry chłop. — pieśń tę, pt. „Przydumek panom Francuzom”, śpie...
kredens (daw.) — tu: naczynia, zastawa stołowa. ...
lubo (daw.) — chociaż, mimo że. ...
cekhauz (daw., z niem. das Zeughaus) — zbrojownia, arsenał. ...
fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) — damy dworu, stałe towarzystwo ...
delirium — maligna, majaczenie. ...
kredencerz (daw.) — służący opiekujący się kredensem, tj. zastawą stołową, odpowiedzialny za pod...
małmazja — słodkie, aromatyczne czerwone wino, bardzo kosztowne, wyrabiane w krajach położonych ...
Kapitol — jedno ze wzgórz w Rzymie. ...
Ego ultimus (łac.) — ja ostatni. ...
siła (daw.) — dużo, wiele; bardzo. ...
kufa — beczka. ...
okowita — mocna wódka lub nieoczyszczony spirytus. ...
siędę — dziś popr.: siądę. ...
rezolucja (z łac.) — tu: zdecydowanie, śmiałość. ...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
delirium (łac.) — szaleństwo, majaczenie. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
banit (z łac.) — dziś popr.: banita; człowiek skazany na wygnanie, wygnaniec. ...
mea culpa (łac.) — moja wina. ...
któren — dziś popr.: który. ...
ferezja — męskie okrycie wierzchnie w XVI–XVII w. ...
wyzuł znikomą postawę — opuścił swoje doczesne ciało, tj. umarł. ...
inkursja (z łac.) — najazd, napad. ...
restaurować — odbudować, odzyskać. ...
abominacja (z łac.) — obrzydzenie, wstręt. ...
inkwizycja (z łac.) — tu: jurysdykcja, prawo. ...
rezolut — śmiałek. ...
rapt (z łac. raptus) — porwanie. ...
traktat — tu: ugoda, zgoda. ...
partyzant (z fr.) — stronnik, zwolennik. ...
statysta (daw.) — polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatr...
frukt (z łac. fructus) — owoc. ...
konsystencja (z łac.) — tu: zakładanie obozu, obozowanie. ...
żołnierzów — dziś popr. forma D. lm: żołnierzy. ...
żywić — tu: zostawić przy życiu, darować życie. ...
instancja (daw., z łac.) — tu: wstawienie się za kimś, wstawiennictwo. ...
pars magna fuit (łac.) — brał istotny udział, był znaczącym uczestnikiem. ...
fui (łac.) — byłem. ...
sekundować (z łac.) — pomagać, towarzyszyć. ...
bono publico (łac.) — dobrem publicznym. ...
postaw (daw.) — miara długości tkanin, równa 28 łokci, tj. ok. 16 m.; w XVII w. tkaniny uważano ...
stacja — tu: postój, popas. ...
kompasja (z łac.) — współczucie. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
nuncjusz — wysłannik papieża. ...
promulgować (z łac. promulgo, promulgare) — wyjawiać, obwieszczać, ogłaszać. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
regalistka — rojalistka, zwolenniczka króla. ...
cięży — dziś popr.: ciąży. ...
kahał — żydowska gmina wyznaniowa a. rada zarządzająca tą gminą. ...
infamis (łac.: niesławny) — skazany, pozbawiony czci wyrokiem sądu; tu M lm infames. ...
bannitus (łac.) — wygnany, skazany wyrokiem sądu na wygnanie; tu M. lm banniti. ...
proscriptus (łac.: zapisany) — skazany na banicję; tu M. lm proscripti. ...
z łanów żołnierzy pieszych dostarczyć — mowa o piechocie łanowej, wojsku zaciężnym narodowego au...
aeque — zarówno; bonum (łac.) — dobro, powodzenie, pożytek; tu B. lm bona: szczęście, korzyści. ...
malum (łac.) — zło, nieszczęście, bieda, wykroczenie; tu B. lm mala: nieszczęścia, grzechy. ...
niebezpieczeństwy — dziś popr. forma N. lm: niebezpieczeństwami. ...
ad omnes praerogativas (łac.) — do wszystkich przywilejów; do wszelkiego pierwszeństwa. ...
capax, capacis (łac.) — zdolny, zdatny; tu M lm capaces. ...
aequalis (łac.) — równy; tu M. lm aequales: równi. ...
beneficiorum (łac.) — urząd, przywilej, korzyść; tu B. lm beneficiorum: przywilejów, korzyści. ...
benemerendi in Republica (łac.) — zasłużonemu dla Rzeczypospolitej. ...
plebeiae conditionis (łac.) — stanu plebejskiego. ...
gaudo, gaudere (łac.) — cieszyć się; tu 3 os. lp cz.ter. gaudet: cieszy się. ...
punctum (łac.) — punkt. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
unanimitate (łac.) — jednogłośnie, jednomyślnie. ...
pluralitas (łac.) — większość. ...
veto (łac.) — nie pozwalam. ...
liberum veto (łac.) — wolne „nie pozwalam”; przywilej szlachecki, pozwalający jednemu posłowi ze...
znosić się z kimś (daw.) — spotykać się, prowadzić z kimś układy. ...
Koniecpolski, Aleksander herbu Pobóg (1620–1659) — książę, chorąży wielki koronny, magnat i star...
recedo, recedere (łac.) — wycofać się, odstąpić. ...
szerpentyna a. serpentyna (daw.) — krzywa szabla szlachecka, karabela. ...
jagody (daw.) — policzki. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
żywie — dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: żyje. ...
Miller — Burchard Müller von der Lühnen (1604–1670), szwedzki wojskowy, generał, uczestnik mi.in...
mens, mentis (łac.) — rozum; tu B. lp mentem. ...
spostponować (z łac. postpono, postponere) — obrazić, poniżyć. ...
żywić — tu: pozostawić przy życiu, darować życie. ...
kompasja (z łac. compassio, compassionis) — współczucie. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
krotofila a. krotochwila (starop.) — żart. ...
permisja (z łac.) — pozwolenie. ...
zdanie się — poddanie się. ...
persona (łac.) — osoba. ...
konfuzja (z łac. confusio: zmieszanie) — wstyd, obraza. ...
jaźwiec — borsuk. ...
sukurs (z łac.) — pomoc, wsparcie, odsiecz, ratunek. ...
luctus (łac.) — żałoba. ...
racja fizyka — powiedzenie popularne w XIX w., oznaczające potwierdzenie czyjejś słuszności, czę...
wyżenąć (daw.) — wygnać. ...
modestia (z łac.) — skromność, pokora. ...
kunktatorstwo (z łac.) — zwlekanie. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
wolentarz — ochotnik, żołnierz walczący w imię swoich przekonań i nie otrzymujący żołdu. ...
spostponować (z łac.) — obrazić, zlekceważyć. ...
assentior, assensus sum (łac.) — zgadzać się, przytakiwać, pochlebiać; tu: zgadzam się, nie prze...
kobuz — ptak drapieżny z rodziny sokołowatych; tzw. sokół leśny a. sokolik drzewiec. ...
instar (łac.) — nie mniej od; na kształt, na podobieństwo. ...
podwika (starop.) — kobieta. ...
exemplum (łac.) — na przykład. ...
procedernik (daw.) — człowiek, który musi własną pracą zarabiać na swoje utrzymanie. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
Trastia ich maty mordowała (z ukr. a. białorus.) — przekleństwo: żeby cholera ich mać wzięła. ...
requiem (łac.) — odpoczynek; wieczny odpoczynek, modlitwa za zmarłych. ...
lubo (daw.) — chociaż, mimo że. ...
suplikant (z łac. supplicans, supplicantis) — proszący, błagający. ...
Kostka-Napierski, Aleksander Leon (ok. 1620-1651) — oficer polski, w okresie wojny trzydziestole...
koligat (z łac.) — krewny, spowinowacony. ...
Orest (mit. gr.) — Orestes, królewicz mykeński, aby pomścić śmierć ojca, Agamemnona, zabił swoją...
Leonidas (zm. 480 p.n.e.) — król i wódz Sparty, jego straceńcza walka przeciw znacznie przeważaj...
Temistokles (ok. 524–459 p.n.e.) — polityk i wódz ateński, twórca potęgi morskiej Aten, główny a...
okrucieństwy — dziś popr. forma N. lm: okrucieństwami. ...
Koniecpolski, Aleksander herbu Pobóg (1620–1659) — książę, chorąży wielki koronny, magnat i star...
restaurować (z łac.) — odbudować, przywrócić. ...
quod attinet (łac.) — co dotyczy. ...
fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) — damy dworu, stałe towarzystwo ...
misiurka — hełm z osłoną karku, wykonaną z plecionki kolczej (z kółek metalowych). ...
karwasz — element zbroi, osłaniający przedramię i łokieć. ...
tentować (z łac.) — próbować. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
rewokować (łac. revoco, revocare: odwołać) — nawrócić się. ...
kapuza (z łac. caput: głowa) — daw. nakrycie głowy w postaci kaptura a. futrzanej czapki uszanki...
kołpak — wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem. ...
abominacja (z łac.) — wstręt, odraza, obrzydzenie. ...
żołnierzów — dziś popr. forma D. lm: żołnierzy. ...
świeccy senatorowie — w senacie Rzeczypospolitej zasiadali wysocy dostojnicy kościelni oraz sena...
laudum (łac.) — wici, wezwanie pod broń; tu M. lm lauda. ...
chmielnicczyzna — powstanie Chmielnickiego; Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) — ukraiński b...
Prut, Dniestr i Seret — rzeki na Podolu, w płd.-zach. części Ukrainy. ...
Boh, Siniucha — dziś ukr. Piwdennyj Boh, Syniucha; rzeki w centralnej i płd. części Ukrainy. ...
inkursja (z łac.) — najazd, napad. ...
Lwi Gród — Lwów. ...
orda (hist., z tur.) — tu: wojsko tatarskie. ...
Siedmiogród — księstwo położone na terenie dzisiejszej płn.-zach. Rumunii, zależne od Imperium O...
Rakoczy — Jerzy II Rakoczy, właśc. II. Rákóczi György (1621–1660), książę Siedmiogrodu, lennik T...
nuncjusz — wysłannik i swego rodzaju ambasador papieża. ...
deputacja — przedstawicielstwo, poselstwo. ...
duchowieństwo trzech obrządków — tj. obrządku rzymskokatolickiego, greckiego i ormiańskiego. ...
gunia — wierzchnie okrycie chłopskie. ...
Rakuszanin (daw.) — Austriak ...
pajuk (daw.) — członek służby lub straży przybocznej; lokaj. ...
hajduk — zbrojny służący, lokaj. ...
janczar (z tur.) — pieszy żołnierz turecki a. służący w stroju tureckim. ...
laufer (z niem.) — goniec, posłaniec. ...
chorągwie komputowe — stałe wojsko zaciężne w XVII w. ...
stolic — Lwów był wówczas stolicą województwa ruskiego. ...
ziemia — tu: jednostka administracyjna większa od powiatu a mniejsza od województwa. ...
Żmudź — płn.-zach. część Litwy. ...
Koniecpolski, Aleksander herbu Pobóg (1620–1659) — książę, chorąży wielki koronny, magnat i star...
ekscytować — tu: pobudzać do działania, ponaglać. ...
piechota łanowa — wojsko zaciężne narodowego autoramentu, złożone z chłopów z dóbr królewskich, ...
konwisarz (z niem.) — rzemieślnik wytwarzający przedmioty z cyny i spiżu. ...
szychterz (daw., z niem.) — ślusarz. ...
płatnerz — rzemieślnik wykonujący elementy uzbrojenia (w średniowieczu zbroje płytowe, później b...
kordybant — rzemieślnik wytwarzający wyroby z barwionej i wytłaczanej skóry koźlej. ...
miodowar — wytwórca napoju alkoholowego z miodu (por. piwowar). ...
masztalerz — starszy stajenny sprawujący nadzór nad służbą i końmi. ...
stalle — drewniane lub kamienne ławki ustawione w prezbiterium. ...
stallów — dziś popr. forma D.: stalli a. stall. ...
cyborium (z łac.) — tabernakulum, ozdobna puszka lub szafka do przechowywania komunikantów przy ...
Ecce Agnus Dei… (łac.) — oto Baranek Boży. ...
Inflanty (hist.) — kraina położona na północ od Litwy, na terenie dzisiejszej Łotwy i Estonii, z...
Czernihowskie — obszar w północnej części Ukrainy, nad rzeką Desną. ...
dobrodziejstwy — dziś popr. forma N. lm: dobrodziejstwami. ...
wolą — dziś popr. forma B. lp: wolę. ...
dla — tu: z powodu. ...
oraczów — dziś popr. forma D. lp: oraczy. ...
ponoszę — podwójne nawiązanie biblijne: do siedmiu lat tłustych i siedmiu lat chudych (sen farao...
wotum (z łac.) — ślubowanie, postanowienie. ...
roborować — umacniać, potwierdzać dokument. ...
Wittenberg — Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałe...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
substancja (z łac.) — tu: majątek, dobra materialne. ...
buława (z tur.) — mała ozdobna maczuga, symbol władzy wojskowej, tu: urząd hetmana wielkiego lit...
vaco, vacare (łac.) — być wolny, niezajętym; tu 3 os. lp cz.ter. vacat: jest wolna, nieobjęta. ...
sukurs (z łac.) — wsparcie, odsiecz. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
mizeria (z łac.) — bieda, nędza. ...
kompasja (z łac.) — współczucie. ...
służały (daw.) — zasłużony; taki, który długo służy. ...
attinet (łac.) — dotyczy. ...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
potencja (z łac.) — moc, siła. ...
kondemnata — w daw. prawie pol. wyrok skazujący wydawany zaocznie. ...
instar (łac.) — na wzór. ...
kierejka (daw.) — strój wierzchni tureckiego kroju, płaszcz podbity futrem. ...
vir incomparabilis (łac.) — mąż niezrównany. ...
Ulisses (mit. gr.) — Odyseusz, bohater Iliady i Odysei Homera, znany ze sprytu. ...
ordynować (z łac.) — kazać, nakazać, tu: skazać. ...
mieszkać (daw.) — zwlekać. ...
ubezpieczony — tu: rozlokowany na zimę na bezpiecznych kwaterach, tj. nieprzygotowane do walki. ...
konotatka (z łac.) — wpis; tu: blizna po ranie zadanej przez pana Wołodyjowskiego. ...
socjusz (z łac. socius) — towarzysz, wspólnik. ...
Hektor (mit. gr.) — bohater Iliady, najdzielniejszy wojownik trojański, wcielenie cnót rycerskic...
gorze (daw., dosł.: płonie, pali się) — biada, nieszczęście, niebezpieczeństwo. ...
zagonik, własc. zagon — oddział lekkiej jazdy, najczęściej przeznaczony do szybkich wypadów dale...
kołpak — wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem. ...
Hektor (mit. gr.) — bohater Iliady, najdzielniejszy wojownik trojański, wcielenie cnót rycerskic...
któren — dziś popr.: który. ...
komiliton (z łac.) — towarzysz broni. ...
rezolut — śmiałek. ...
skaptować (z łac.) — pozyskać, zjednać. ...
innocencja (z łac.) — niewinność, dziewiczość. ...
pokazować — dziś popr.: pokazywać. ...
ukontentowanie (z łac.) — zadowolenie. ...
abominacja (z łac.) — obrzydzenie, wstręt. ...
permisja (z łac.) — pozwolenie. ...
cekhauz (z niem.) — zbrojownia, arsenał. ...
bisurmanin (daw., pogard.) — muzułmanin, Tatar a. Turek. ...
statysta (daw.) — polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatr...
arcanum (łac.) — tajemnica, sekret; tu B. lm arcana. ...
ad extrema (łac.) — do ostateczności. ...
zalterowany (z łac.) — odmieniony, osłabiony a. rozemocjonowany. ...
Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) — ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich,...
czambulik, własc. czambuł (z tur.) — zagon, oddział tatarski. ...
sukurs (z łac.) — pomoc, wsparcie, odsiecz, ratunek. ...
Raszków — miasteczko nad Dniestrem, dziś na terenie płn. Mołdawii. ...
Zbaraż — miasto w zachodniej części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola; w obronie Zb...
kierz (daw.) — krzew. ...
komunik (daw.) — jazda, kawaleria. ...
przeciągać mimo (przestarz.) — przejeżdżać obok. ...
dobrudzcy Tatarzy — orda tatarska z zachodu, terenów dzisiejszej Mołdawii i płd. Ukrainy. ...
ułus — osiedle tatarskie; tatarska jednostka administracyjna, ogół ludności podporządkowanej jed...
piernacz — buława pułkownikowska kozacka, pełniąca także funkcję listu żelaznego, gwarantująca b...
kulbaka — siodło. ...
harap — bat. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
terror, terroris (łac.) — strach, trwoga, przerażenie. ...
arkan — bicz, sznur, używany przez Tatarów do walki; lasso. ...
taki (reg.) — jednak. ...
sahajdak (z ukr.) — kołczan, futerał na łuk i strzały. ...
samopał — długa prymitywna broń palna, używana w XVI-XVII w. ...
auxilium (łac.) — pomoc, wsparcie; tu M. lm auxilia. ...
aga — turecki tytuł wojskowy, oznaczający dowódcę janczarów. ...
dzianet (daw.; z wł. giannetto: koń wyścigowy) — piękny rasowy koń paradny. ...
ordyniec — Tatar, członek ordy tatarskiej. ...
rapier — broń o długiej, prostej, obosiecznej klindze, dłuższa niż szabla, używana w XVI i XVII ...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
potwarz — oszczerstwo. ...
ante omnia (łac.) — przede wszystkim. ...
sukurs (z łac.) — pomoc, wsparcie, odsiecz, ratunek. ...
prezydium (z łac. praesidium) — straż, zbrojna załoga. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
arkan — bicz, sznur, używany przez Tatarów do walki; lasso. ...
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami. ...
kołpak — wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem. ...
bojar — szlachcic ruski. ...
kładnąc — dziś popr.: kładąc. ...
permisja (z łac.) — pozwolenie. ...
list żelazny — dokument, zezwalający na przejazd. ...
kaleta — kieszeń, sakiewka. ...
pomieniać się (daw.) — zamienić się. ...
piernacz — buława pułkownikowska kozacka, pełniąca także funkcję listu żelaznego, gwarantująca b...
kindżał — długi nóż, często zakrzywiony. ...
kęsim (z tur. kesim: ucięcie) — ścięcie głowy, śmierć. ...
żgnąć — ukłuć, ukąsić. ...
bagadyr (z tur.) — bohater, wielki wojownik. ...
rab (daw.) — niewolnik. ...
cisawy — czerwonobrunatny. ...
komunik (daw.) — jazda, kawaleria. ...
magna pars (łac.) — duża część. ...
prezydium (z łac. praesidium) — straż, zbrojna załoga; tu: placówka. ...
iść komunikiem (daw.) — jechać konno, wierzchem; komunik (daw.) — jeździec, kawalerzysta. ...
kompasja (łac.) — współczucie. ...
imainować sobie (daw., z łac.) — imaginować sobie, wyobrażać sobie. ...
rzechotanie się — rechotanie, śmiech. ...
znosić — tu: zwalczać. ...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
dobrudzcy Tatarzy — orda tatarska z zachodu, terenów dzisiejszej Mołdawii i płd. Ukrainy. ...
czerwony ptak — ogień, pożar. ...
mołodycia (daw. ukr.) — dziewczyna. ...
bagadyr (z tur.) — bohater, wielki wojownik. ...
Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) — ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich,...
Szeremet — własc. Szeremietiew, Wasilij Borisowicz (1622–1682), naczelny wódz południowej części...
spyża (daw.) — prowiant, żywność. ...
kałdun (reg., pogard.) — brzuch. ...
Zamoyski, Jan Sobiepan herbu Jelita (1621–1665) — III Ordynat zamojski, podczaszy wielki koronny...
kolegiata — wyróżniony, ważny kościół, przy którym zbiera się rada duchownych, tzw. kapituła kol...
bursa — internat, dom dla studentów. ...
kindżał — długi nóż, często zakrzywiony. ...
królewiątko — tak określano szczególnie bogatych i wpływowych magnatów, dla podkreślenia, że są ...
lubo (daw.) — chociaż. ...
panienki francuskiej, która, lubo w innym zakochana — mowa o Marii Kazimierze d'Arquien (1641–17...
dowcip (daw.) — rozum, inteligencja. ...
kontent (daw., z łac.) — zadowolony. ...
powiadał się zwyczajnym szlachcicem — tj. mówił, że jest zwykłym szlachcicem. ...
Wiśniowiecka, Gryzelda Konstancja z domu Zamoyska (1623–1672) — księżna, żona księcia Jeremiego ...
inkursja (z łac.) — najazd, napad. ...
grubianitatis (daw., neol. na wzór łac.) — grubiaństwo, nieokrzesanie, chamstwo. ...
kontempt (z łac.) — obraza, pogarda, lekceważenie. ...
jeno (daw.) — tylko. ...
osiąść na koszu — zostać starą panną. ...
jeszcze w tej gruszce białe ziarnka być muszą — tj. jeszcze jest młoda, niedojrzała. ...
przed inkursją hultajską — tj. przed powstaniem kozackim 1648 r. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
Zbaraż — miasto w zachodniej części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola; w obronie Zb...
panna na respekcie — kobieta niezamężna, szlachcianka, pozostająca na utrzymaniu bogatych krewny...
klucz (daw.) — większy majątek ziemski, złożony z kilku wsi lub folwarków. ...
wyżenąć (daw.) — wygnać. ...
substancja (z łac.) — majątek, dobra materialne. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
awizy — listy z informacją. ...
w czasiech — dziś popr. forma Ms. lm: w czasach. ...
parol (z fr.) — słowo honoru. ...
afekt (z łac.) — uczucie. ...
tenuta (z wł.) — czynsz dzierżawny. ...
permisja (z łac.) — pozwolenie. ...
wniki — wnyki, pułapka. ...
wnicznik — myśliwy. ...
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami. ...
periculum (łac.) — niebezpieczeństwo. ...
pro forma (łac.) — dla formy, tymczasowo; wstępnie. ...
niesubordynacja (z łac.) — nieposłuszeństwo. ...
familiant — szlachcic z bogatego i wpływowego rodu. ...
decorum, decori (łac.) — tu: przyzwoitość. ...
siła (daw.) — dużo, wiele; bardzo. ...
surowie — dziś popr.: surowo. ...
argumentum (łac.) — argument. ...
Kupido (mit. rzym.) — Kupidyn a. Amor, bożek miłości, odpowiednik gr. Erosa. ...
lata jeno ponoś niedobrane — Michał Korybut Wiśniowiecki miał w 1656 r. 16 lat, byłby zatem młod...
partii godnej Wiśniowieckiego — Michał Korybut Wiśniowiecki, wstąpiwszy na tron polski, poślubił...
primo (łac.) — po pierwsze. ...
secundo (łac.) — po drugie. ...
ubezpieczać się — tu: uważać się za bezpiecznego, lekceważyć niebezpieczeństwo. ...
parol (z fr.) — słowo honoru. ...
taki (reg.) — jednak. ...
łuby — kosze, bagaże. ...
grubian — dziś popr.: grubianin, tj. cham, nieokrzesany, nieuprzejmy. ...
pyśmo (ukr.) — list. ...
periculum (łac.) — niebezpieczeństwo; tu B. lm pericula: niebezpieczeństwa. ...
fatigo, fatigare (łac.) — męczyć, fatygować. ...
rajfurską funkcję — funkcję stręczyciela, ułatwiającego innym nierząd. ...
przezpieczniej (daw.) — bezpieczniej. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
tenor (łac.) — treść, zawartość. ...
multyplikować (z łac.) — pomnożyć, zwiększyć. ...
traktować — tu: prowadzić układy. ...
ująć w kluby (daw.) — wziąć w ryzy, zdyscyplinować. ...
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami. ...
rządny (daw.) — porządny, uczciwy, należyty. ...
auxilium (łac.) — pomoc, wsparcie; tu M. lm auxilia. ...
komunik (daw.) — jazda, kawaleria. ...
modestia (łac.) — skromność; tu: umiarkowanie, wstrzęmięźliwość. ...
strzelba (daw.) — broń palna. ...
pospolitak — żołnierz pospolitego ruszenia. ...
Hektor (mit. gr.) — bohater Iliady, najdzielniejszy wojownik trojański, wcielenie cnót rycerskic...
wielka buława litewska — tu: tytuł hetmana wielkiego litewskiego; buława (z tur.) — mała ozdobna...
ekstraordynaryjny (daw., z łac.) — nadzwyczajny. ...
niechać (daw.) — odstąpić; por. zaniechać. ...
per nefas (łac.) — niegodziwie. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
żołnierzów — dziś popr. forma D. lm: żołnierzy. ...
potwarz — oszczerstwo, hańba. ...
rozgartywać (reg.) — odrzucać, rozrzucać. ...
wojski — urzędnik, zobowiązany do opieki nad pozostałymi w kraju rodzinami szlachty, kiedy ta br...
kolki sparły — o chorobie żołądka, tu eufemistycznie o ciąży. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
bisurmański (daw., pogard.) — muzułmański, dziki. ...
dyscyplina — krótki bicz z kilkoma rzemieniami, narzędzie kary. ...
confiteor (łac.) — wyznaję. ...
ćwik — zuch. ...
konfident (z łac., daw.) — tu: zaufany przyjaciel, ktoś, na kim można polegać, powiernik (dziś: ...
kondemnata — w daw. prawie pol. wyrok skazujący wydawany zaocznie. ...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
imainować sobie (z łac.) — wyobrażać sobie. ...
salwować (z łac.) — ratować. ...
parrycyda (z łac. parricida) — ojcobójca, bratobójca; wróg ojczyzny, zdrajca. ...
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami. ...
Kiszkowie — kresowy ród magnacki. ...
Hiperborejczycy (z gr.) — lud mieszkający na północy; autor określa tak Rosjan, w sposób zawoalo...
Zołtareńko — własc. Iwan Zołotarenko (zm. 1655), hetman kozacki, stronnik Rosjan, szwagier Bohda...
statysta (daw.) — polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatr...
wolentarz — ochotnik, żołnierz walczący w imię swoich przekonań i nie otrzymujący żołdu. ...
chorągiew petyhorska — oddział średniozbrojnej jazdy w wojsku litewskim. ...
piechota łanowa — wojsko zaciężne narodowego autoramentu, złożone z chłopów z dóbr królewskich, ...
zalterować się (z łac.) — zmienić się. ...
supozycja (z łac.) — przypuszczenie. ...
żołnierzów — dziś popr. forma D. lm: żołnierzy. ...
petyhorcy — średniozbrojni kawalerzyści w wojsku litewskim. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
moderowany — tu: wyposażony, uzbrojony. ...
któren — dziś popr.: który. ...
kunktatorstwo (z łac.) — zwlekanie, opieszałość. ...
konfundować (z łac.) — zmieszać, zakłopotać. ...
kiełznać — wkładać do pyska końskiego kiełzno, element uprzęży służący do kierowania koniem. ...
mieszkać (daw.) — zatrzymywać się, ociągać się. ...
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami. ...
język — jeniec, od którego można wydobyć informacje. ...
godzinki — modlitwa pochodząca od liturgii godzin, najpopularniejsze są godzinki ku czci Matki B...
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) — rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców ...
iść komunikiem (daw.) — jechać konno, wierzchem; komunik (daw.) — jeździec, kawalerzysta. ...
bożyć się — przysięgać na Boga. ...
pater noster (łac.) — ojcze nasz; tu: pokuta. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
surowiec — surowa, niewyprawiona skóra. ...
znieść — tu: pokonać. ...
żywić — pozostawić przy życiu, darować życie. ...
konfuzja (z łac.) — zmieszanie, niepewność. ...
suponować (z łac.) — przypuszczać. ...
wiwenda (z łac.) — prowiant, zaopatrzenie. ...
terror (łac.) — przerażenie, strach. ...
stradać (daw.) — stracić. ...
febris (łac.) — gorączka, dreszcze. ...
konfesja (z łac.) — wyznanie, zeznanie. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
konfesata (z łac.) — przesłuchanie. ...
iść komunikiem (daw.) — jechać konno, wierzchem; komunik (daw.) — jeździec, kawalerzysta. ...
wolentarz — ochotnik, żołnierz nie otrzymujący żołdu, walczący w imię swoich przekonań lub dla ł...
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami. ...
owe — dziś popr. forma M. lp r.n.: owo; tj. to. ...
obuszek — broń o kształcie zaostrzonego młotka, o dziobie bardziej zagiętym, niż ostrze nadziaka...
fatigatus (łac.) — zmęczony; tu M. lm fatigati: zmęczeni. ...
Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) — ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich,...
egzystować — tu: istnieć, funkcjonować. ...
kondycja (z łac.) — warunek. ...
prezydium (z łac. praesidium) — straż, zbrojna załoga. ...
zali (daw.) — czy, czyż. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
lubo (daw.) — chociaż, mimo że. ...
organki — działo, używane w XVI i XVII w., złożone z wielu luf karabinowych na jednym łożu, łado...
drabant (z niem.) — żołnierz pieszy, żołnierz straży przybocznej. ...
kondycja (z łac.) — warunek. ...
buzdygan (z tur.) — rodzaj broni, ozdobna pałka; w XVII w. symbol władzy oficera. ...
jakimi słowy — dziś popr. forma N. lm: jakimi słowami. ...
srom (daw.) — wstyd; tu: przyzwoitość. ...
sfolżała — zelżała, złagodniała. ...
rękodajny — dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu...
paroksyzm — atak choroby, drgawki. ...
jutro febry nie mam — niektóre choroby, jak febra czyli malaria, objawiają się regularnymi ataka...
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami. ...
suplikant (z łac.) — proszący. ...
miles praeciosus (łac.) — bezcenny żołnierz. ...
parol (z fr.) — słowo honoru. ...
kuczy — przykrzy. ...
predykant — kaznodzieja protestancki. ...
gemajn (daw., z niem. gemein: zwykły) — szeregowiec w wojsku polskim cudzoziemskiego autoramentu...
Trąby — nazwa herbu Radziwiłłów. ...
spostponować (z łac.) — obrazić, zhańbić, upokorzyć. ...
ukontentowanie (z łac.) — zadowolenie, radość. ...
kałdun (pogard.) — brzuch. ...
staje — daw. miara długości, w różnych okresach i okolicach licząca od 100 do 1000 m. ...
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami. ...
kiszmet (arab.) — niech tak będzie. ...
lubo (daw.) — chociaż, mimo że. ...
spieszony — pozbawiony konia, pieszy. ...
wolentarz — ochotnik, żołnierz nie otrzymujący żołdu, walczący w imię swoich przekonań lub dla ł...
Ałła — Allach; o Boże. ...
Herr Jesus! Mein Gott! (niem.) — Panie Jezu! Mój Boże! ...
kirys — część zbroi płytowej, chroniąca korpus; napierśnik i naplecznik. ...
arkan — bicz, sznur, używany przez Tatarów do walki; lasso. ...
siła (daw.) — dużo, wiele. ...
koncerz — długi, ciężki miecz, przeznaczony raczej do kłucia niż do cięcia. ...
misiurka — hełm z osłoną karku, wykonaną z plecionki kolczej (z kółek metalowych). ...
z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami. ...
Результаты поиска:
×
QR код текущей страницы
×