- А ты, Казачок, жанаты? - пыталiся ў яго.

- Эх, брате мiй, та нэ одэн раз, - усьмiхаючыся, адказваў васпаваценькi палтавец.

- А дзе-ж твая жонка?

- Та дэ здыбаю, там i жiнка.

Пасьля такiх адказаў сябры не старалiся далей уваходзiць у таямнiцы ягонага сямейнага стану.

Трапiўшы ў польскую армiю, Казачок, стараючыся навучыцца новай для яго мовы, страшэнна зьдзекаваўся над ёю, ня маючы здольнасьцяў у гэтым кiрунку. Палякi, ведаючы, што ў перадваеннай Рэчы Паспалiтай былi "мнейшосьцi народовэ", ня вельмi дзiвiлiся, што прадстаўнiк такой "мнейшосьцi" ня зусiм разьбiраўся ў тонкасьцях iхнае мовы. Пры перапiсе Казачок падаў, што нарадзiўся й увесь час жыў у Каламыi. Нiкому з палякаў i ў галаву не магло прыйсьцi, што гэты жартаўлiвы чалавечак пачаў кар'еру ў Чырвонай Армii й паходзiў з Палтаўшчыны.

- То ты вжэ даўно падхаронжы? - пытаўся Казачок, прыглядаючыся Сымону.

- А вось толькi што скончыў школу ў Ангельшчыне ды еду ў адзьдзел.

- Вы бачылы таке... - дзiвiўся замурзаны жаўнер i паставiў мех побач на траве.

- Ну, а ты адкуль iдзеш i куды вядуць твае дарогi? - спытаў Сымон.

- Подывыся! - Казачок скiнуў свой зялёны берэт, i вачам падхаронжага адкрылася пляшывая, гладка абстрыжаная галава..

- Што з табой? Ты-ж не ў савецкай армii.

- Та згадай.

- Цi не ў вязнiцы ты гэта гасьцiў?

- А дэ-ж ты думаў.

- За што-ж гэта?

- Та я нэ одэн раз. Можно сказаты, што бiльшэ часу в польской армii просiдзiў у вязьнiцах.

- Ха-ха-ха! - разрагатаўся Спарыш. - Ты, мусiць, жартуеш. Ня быў-бы ты той самы стары жартаўлiвец, калi-б штукi якой не ўпароў.

- Та в цым цэла бiда, шчо нэ жартую.

- Праўда?

- Та нашчо мнэ брэхаты...

- То пахвалiся-ж хаця.

- Першы раз, а було цэ шчэ з пачатку, як достався я до цэй армii, под'iванiў у Флёрэнцыi матацыкла. Поiхаў собi без пропуску в Рым i загуляў як сьвiт. Грошы було, як гною, бо з одным напарнiком бiнзiну iтальянцом продалы. У Рымi зловiла мэнэ жандармэрыя, i шысьць мiсяцыў вiдсыдзiў...

- Эгэ, брат, то нядрэнны пачатак! Ну й што далей?

- Другi раз на мотоцыкла вжэ й дывытысь нэ хотiў. Под'iванiў та продаў вантажну машыну. Таксама богатько грошы прогуляў.

- Бачу, што ты поступ уверх рабiў, - сьмяяўся падхаронжы.

- Та цэ не всэ. Як вiдсiдзiў за машыну, так полiз на апоны, але там вжэ нэ вдалося...

- Дык пэцкаль, значыцца, зь цябе выйшаў.

Сымон сьмяяўся, хоць i ня быў пэўны, што ўкраiнец гаварыў праўду, хаця ўсё было надта праўдападобнае. Казачок бажыўся, што праўду кажа.

- А чаму-ж ты ў зладзейства кiнуўся? Раней, здаецца, ты быў зусiм парадачны чалавек.

- Лiпшэ сiдыты ў вязьнiцы, чым на фронцi, - адказаў украiнец, усьмiхаючыся. - Та всi-ж у польскай армii крадуць...

- Эгээээ, дык вось дзе яна - цэлая разгадка. Ваяваць, значыцца, не хацеў, га?

- Та за кого воюваты?

- Знаеш, што скажу табе? Ня кожны чалавек спасьцеражэ, што ты многа хiтрэйшы, чым на вока здаецца.

Сымон стаяў i, вушам ды зроку не давяраючы, прыглядаўся дзiвачна-каляровай постацi, што раптам выплыла зь ягонае мiнуўшчыны. Казачок усё ўсьмiхаўся.

- А цяпер куды йдзеш?

- Та трэба-ж iхаты дохаты.

- А дзе-ж твая хата?

- Та чорт ее батьку знае. Попытаюся, можэ, скажуць...

Разьвiтаўшыся з Казачком, Сымон дзiвiўся i ў душы сьмяяўся з маленькага васпаваценькага чалавечка, што ў польскай армii спэцыялiзаваўся ў кражах. Самымi цiкавымi былi ягоныя матывы: першы - няма за каго ваяваць, i другi - у польскай армii ўсе крадуць. Адносна апошняга Казачок перасалiў. Калi-б сказаў, што ў польскай армii крадуць уладу маючыя, г. зн. старэйшыя штабовыя афiцэры, быў-бы блiжэй да праўды. У войску хадзiла тысяча вэрсiяў аб тым, як генэралы, а мiж iх насамперш камандзер сёмай дывiзii "пряжка" Пшэўлоцкi, Сулiк, Богуш-Шышка й сьцяг iншых, шмуглявалi ў Iталiю золата з Каiра й Александрыi. Рабiлi тое пры помачы сваiх ад'ютантаў. Золата заменьвалася на лiры, а пасьля на ангельскiя фунты. Добра на гэтым нажывалiся. Акрамя гэтага былi й розныя сьпекуляцыi ў самой Iталii.

Казачок, здаецца, меў добра абгрунтаваную фiлязофiю.

II

У адлегласьцi мо трыццацi кiлямэтраў на захад ад Матолi й Сан-Базыльё, дзе ў часе вайны была база Другога корпусу - сёмая дывiзiя, ляжыць невялiкае мястэчка Матэра. Колькi большых будынкаў у часе вайны занята было войскам. Месьцiўся тут цэнтр шкаленьня артылерыi Другога корпуса. Камянiстыя, няпрыдатныя ў сельскай гаспадарцы вакольныя палi й узгоркi былi выкарыстоўваныя для мэтаў шкаленьня. Былi тут школы падхаронжых артылерыi, сувязi й пяхоты.

Пры школе падхаронжых пяхоты прыдзелены быў маёр Карпiнскi. Паходзiў зь першага палка Крэхавецкiх Уланаў. Заданьнем яго было выкладаньне ў школе ведаў аб панцырнай зброi. Карпiнскi ўважаў, што адна практычная лекцыя з танкамi вартая была дзесяцi тэарэтычных. Пасьля доўгiх стараньняў удалося яму сьцягнуць у Матэру панцырны зьвяз з Галятоне каля Галiполi. Камандзерам зьвязу быў малодшы лейтанант Плiнта - афiцэр з адзiнаццацьцю гадамi вайсковае службы. Атрымаўшы вольную руку ў выбары людзей, Плiнта для абслугi чатырох "шэрманаў" узяў дваццаць пяць чалавек, у iх лiку чатырох падхаронжых. Былi iмi наступныя: заступнiк камандзера зьвяза падхаронжы Апаля, зьвязны падхаронжы Нядзвецкi, зьвязны падхаронжы Рэмi Сварычэўскi й капрал падхаронжы Сымон Спарыш. Апошнi быў наймалодшы ад усiх як векам, так рангам i вайсковай практыкай. Як Плiнта, так i тры зьвязныя падхаронжыя, перажыўшы ў канцлягерах савецкi палон, былi старымi лiсiцамi са шматгадовай практыкай у панцырнай зброi на франтох, пачаўшы ад Тобруку аж да Балёнii. Варта паасобку пазнаёмiцца з кожным зь iх блiжэй.

Малодшы лейтанант Плiнта быў чалавекам простым, сяброўскiм i лёгкадаступным. Можна было-б спрачацца, цi ў вайсковай вопратцы больш нагадваў ён цывiльнага, чымся ў цывiльнай - вайсковага. У яго ня было строгасьцi й бравурнасьцi, што характарызуе шматлiкiх афiцэраў, асаблiва тых, што займаюцца больш шкаленьнем войска, чымся ўдзелам у баях. Жыцьцё ў зьвязе, якi ў Матэры быў адзiнкай амаль аўтаномнай, залежнай ад маёра Карпiнскага, Плiнта наладзiў амаль па-сямейнаму. Сяброўскае (хаця ў меру) стаўленьне да жаўнераў узбудзiла да яго з боку апошнiх пашану й паслухмянасьць. Калi пасьля ў зьвязе расслабла дысцыплiна, дык адно таму, што сам Плiнта, як i два падхаронжыя - Апаля й Нядзвецкi, зрэшты, як i сам маёр Карпiнскi, былi добрымi п'янiцамi. Жаўнеры часта назiралi папойкi сваiх камандзераў. Апошнiя навет не хавалiся.