Пранціш трошкі не разумеў такой філасофіі, а калі спытаўся, як дапамагчы доктару Лёдніку, зноў сустрэўся з дзіўнотай.

— Канфуцый вучыў, калі табе скажуць, што высакародны муж, вядомы сваёй чалавечнасцю, патрапіў у студню, кідацца яму на дапамогу не трэба. Таму што высакародны муж можа ісці на смерць, але не можа гінуць неразважна.

Як з такой філасофіяй спалучалася выбітное баявое ўменне, невядома. Відаць, для ўжывання ўсялякіх хітрамудрых удараў у кітайца былі свае вучоныя абгрунтаванні — філосаф заўсёды здольны абгрунтаваць самы дзікі свой учынак такім высокім ды наймудрым слогам, што не тое каб упікнуць мудраца — яшчэ і ў ладкі яму папляскаюць прасцякі. Але ясна, што разлічваць на спадара Лі ў вызваленні доктара не выпадае. Добра, палечыць яго ды дапаможа аднавіцца… Нетрадыцыйнымі, хаця й жорсткімі, метадамі. Калі паедуць у Пецярбург, Лёднік павінен быць у як мага больш добрым стане.

Дзядок аказаўся вясёлы, жартаўнік… Цяпер было зразумелым, чаму перадаваў Лёднікам стравы, у якіх плавалі вочы ды іншыя жарсці. Распавядаў Пранцішу і пра звычаі кітайскіх паэтаў — як толькі такі паэт дасягаў вяршыні славы, тут жа ўсё кідаў, перасяляўся на іншае месца, дзе яго ніхто не ведаў, мяняў імя і пачынаў усё спачатку… Дзівакі, адно слова.

Распавядаў і пра свае вандроўкі па Сібіры. Як сустракаўся з тунгусамі, яны ўсе былі з тварамі, расфарбаванымі ў розныя колеры, так, што нельга адрозніць жанчын ад мужчын. Тунгусы вандруюць ад ракі да ракі, ловяць рыбу, з забітага звера смокчуць цёплую кроў, памерлых сваіх не хаваюць, а ставяць на дрэвах, страляюць з лукаў незвычайна трапна. Чунь Лі пабываў у адным іх племені ў палоне цэлы год, пакуль не абмянялі яго ў рускага пасланніка на дзесяць нажоў.

Алесіка доктар дазволіў прывесці да сябе, толькі калі змог больш-менш прыўзнімацца і, каб не напалохаць малога, пагаліў бараду, якая ўжо ладна адрасла. А Пранцішу перадаў, каб не рабіў глупстваў і не ўздумаў арганізоўваць фантастычныя планы па ягоным выратаванні. Баўтрамей Лёднік сам пра сябе паклапоціцца.

Пранціш толькі фыркнуў. Ведаем, як гэты высакародны муж умее пра сябе клапаціцца.

Праз пару тыдняў доктар пачаў сам хадзіць. Яшчэ праз тыдзень — займацца з Чунь Лі гімнастыкай. Паколькі Лёднік, як праўдзівы беларус і палачанін, валодаў усімі якасцямі трыпутніка — здольнасцю ўставаць, калі чужым колам пераехала, капытом прытаптала, зноў і зноў, і лекаваць іншых, і трымацца за неласкавую родную зямлю, Вырвіч зразумеў, што час дзейнічаць і яму. Бо пан Рысь пра шлях Батысты даведаўся дакладна…

На маленькай прыдарожнай станцыі давялося прачакаць два дні. Каб быў пры сабе птах-кабец, па чыім палёце продкі варажылі, дык запусцілі б у сіняе неба… Бо цяпер удзень неба сінела, і ўсё здавалася прыгожым, як на нямецкай парцалянавай талерцы. Дом, з шэрых бярвенняў, з гонтавым дахам, зацярушаным снегам, нагадваў палац Зюзі, славянскага боства холаду. Падслепаватыя вакенцы зацягнула шэранню, як самымі каштоўнымі фіранкамі. Хвойкі ля весніцаў, улетку, напэўна, здратаваныя мінакамі, цяпер прыбраліся ў аксаміт і дыяменты, як сіроткі, якіх узяў пад апеку магнат, даў пасаг і вывез на баль, падабраць вартых жаніхоў. Унутры карчма была, як карчма — смярдзела лоем ды кіслай капустай. Госці пілі яшчэ больш, каб сагрэцца, спявалі яшчэ грамчэй, каб адагнаць тугу доўгіх цёмных зімовых вечароў… Пранціш, пан Рысь і яшчэ двое ўвішных хлапцоў, з выратаваных Лёднікам студэнтаў, па мянушцы Рак ды Сак, пілі і спявалі, як і астатнія. І каб не прывабліваць увагі, і проста таму, што як яшчэ маладым воям перад бойкай прабавіць час?

А пан Рысь, хаваючы ў чорныя вусы ўсмешку, вучыў студыёзусаў, як змусіць закахацца ў сябе дзяўчыну. А ўсяго толькі трэба зачапіць яе кажановым кручком. Робіцца ён проста: трэба злавіць кажана, пасадзіць у гаршчок, завязаць анучкаю з дзірачкаю, пайсці ў лес і закапаць у мурашнік. А тады бегчы бегма, каб не пачуць з гаршка крыку кажана, якога мурашы пачнуць заядаць, бо як пачуеш — дык памрэш. Праз сем дзён у гаршку застануцца адно белыя костачкі, з якіх трэба выбраць кручок і вілку. Калі ўзяць іх у рот — можна нябачным стаць, а кручком дзевак прыварожваюць. А як дзеўка надакучыць — адпіхні яе кажановай вілкай, і адчэпіцца. Вось толькі калі ты схопіш таго кажана, у якога пасля смерці ператварыўся чараўнік — гамон табе. Самога ўночы мурашы заядуць… І застанецца раніцой у ложку ад цябе адна скура, з якой якая-небудзь вядзьмарка патрапіць барабан вырабіць, каб твая душа пасля смерці ёй слугавала…

Пранціш ціха рагатаў, паглядаючы на пераляканых маладзёнаў, якія храбрыліся і дэкляравалі, што ніякіх кажаноў не баяцца, і без кручкоў чароўных дзевак чапляюць, а сам крадма мацаў плячо, пакручваў рукою: ці зможа, як раней, валодаць шабляй? Лёднік у свой час натрэніраваў яго біцца абедзьвума рукамі, але левай усё-ткі Пранціш валодаў горш.

А Пранцішаў бацька, Даніла Вырвіч, расказваў яшчэ, што карчмары прывабліваюць наведнікаў, прыбіваючы кажана да сцяны карчмы. Мусіць, вісеў забіты звярок і дзесьці тут — бо ў наведніках недастачы не было. Мніхі, купцы, шляхцюкі, судовыя… Але калі ўвечары падкаціла карэта Батысты, не заўважыць яе не змог бы нават глухі Піліп, які да печы прыліп: вялікі пан прыехаў! Карэта ззяла пазалотай, як новы куфэрак. На ёй красаваўся герб з выявай арла і змяі, якога Пранціш раней у вочы не бачыў, а значыць, быў ён фальшывы, як начаканеныя ў Прусіі польскія талеры. Ззаду, быццам грахі за валацугам, цягнуўся воз з дэкарацыямі, шчыльна ўхутанымі прасмоленай тканінай. Нават лёкаі апранутыя ў сает і чырвоныя боты. А ўжо калі выйшлі граф з графіняй, карчмар ледзь на калені не паваліўся. Надзьмутая фізіяномія Батысты выяўляла такую пагарду да гэтага вартага жалю свету, што назапасіцца яна магла сапраўды толькі за тры тысячагоддзі быцця егіпецкага жраца. Затое графіня, захутаная ў белае казачнае футрачка, была такой узнёсла прыгожай, што нават п’янтосы, якія не маглі адняць галавы ад стала, заўзіраліся, разявіўшы раты.

Для важных гасцей адвялі асобны пакой, вытурыўшы з яго кагось менш самавітага і страшэнна абуранага несправядлівасцю. А што ж небрака хацеў, у гэтым свеце каму матавіла, каму булава. Людзі часалі языкі ды лупіліся на прыезджых. Толькі маладыя шляхціцы, якія вось ужо два дні праседжвалі ў карчомцы, гулялі ў карты, гучна размаўлялі і нахабна разглядалі ўсіх, не паказваліся, і ніхто не ведаў, што за паляндра ў іх учамерылася.

Але граф Батыста з прыгажуняй жонкай даведаліся.

Калі ў іх пакоі раптам вымалявалася чужая постаць, быццам проста са сцяны выйшаў дух яшчэ аднаго егіпецкага жраца.

Батыста ненавісна-насмешна паглядаў на маладога драгуна:

— Вы сур’ёзна спадзяецеся, пан Вырвіч, што можаце беспакаранна напасці на госця польскага караля і расейскай царыцы? Ды вас зараз…

Вырвіч развёў рукамі, паказваючы, што не трымае зброі.

— Ну што вы, пан Батыста, які напад… Усяго толькі гутарка старых знаёмых. Пра вельмі прывабную і карысную прапанову…

— Вы ўпэўненыя, што вам ёсць што мне прапанаваць? — Батыста намацваў рукой пісталет. Міхалішыўна, якая пры з’яўленні Пранцыся не змагла стрымаць здзіўлена-радаснага ўскрыку, напружылася, падабралася бліжэй да графа, і драгун, намагаючыся не глядзець на яе, разумеў, што дзеўка прыкідвае, як не дапусціць да бойкі.

— Так атрымалася, што ў мяне ёсць адзін дужа цікавы і добра знаёмы вам ліст… — Пранціш усміхаўся, бы карчмар, што спаіў гасцям бочку бярозавага соку, прыпраўленага спірытусам, замест дарагога венгерскага віна. Батыста самую трошку занепакоіўся.

— Які ліст?

— Разумееце… — Пранціш перабольшана скрушна ўздыхнуў, — часам можна па няўважлівасці спаліць у печцы пусты канверт…