— Маёй будзе баба! — раўнуў Ватман і з сілай уторкнуў шаблю ў Лёдніка. Падняў — на лязе цямнела кроў. У Пранціша ажно сэрца спынілася… А Лёднік на імгненне замёр, і раптам выгнуўся, як спружына, неверагодным намаганнем паслаў знясіленае цела наперад — і Ватман застыў, заціскаючы рукамі рану ў грудзях, у белых вачах яго было шчырае здзіўленне:

— Табе б… доктар… у балагане выступаць…

На вуснах найміта паказалася крывавая пена. Гігант зноў падняў шаблю, зрабіў крок да ворага, але захістаўся і паваліўся, як слуп. Вырвічу падалося, што зямля задрыжэла.

Лёднік упаў на калені, абапершыся рукамі, і спрабаваў аддыхацца. Пранціш падбег да свайго прафесара:

— Бутрым, ты цэлы? Куды ён цябе параніў?

Лёднік ажно не мог гаварыць… Яшчэ б — каб паглядзець на такі паядынак, лонданскія знаўцы аддалі б горы золата! Нехта падаў конаўку з вадой. Прафесар, захлынаючыся, адпіў, аддыхаўся, падняў галаву…

— Саклета?

Невысокая жанчына ў намітцы шчасліва ўсміхалася:

— Пан доктар! Я, як толькі даведалася, што вы ў бядзе і на дапамогу клічаце, адразу свайго мужа адправіла. І братоў ягоных… І бацька мой вунь там, з канём, за дрэвамі.

Лёднік, пахістваючыся, узняўся: кашуля на баку набрыняла крывёй, падобна, там слізганула наастачу шабля Ватмана.

— Дазвольце, я вам раны прамыю… Я лекі ўзяла! Як вы тады вучылі, зроблена! З крываўнікам, з драўляным алеем… І хлеб з плесняй — як жа без яго?

Доктар абцёр рукой твар.

— Значыць, ты замуж выйшла?

— Так! — шчасліва ўсміхнулася Саклета. — Пан Гервасій пасаг прыслаў… А Антось мой харошы, з дзяцінства мяне шкадаваў… Толькі раней, як у мяне нараст на твары быў, сваякі не дазволілі б яму са мной ажаніцца. Цяпер майму бацьку дапамагае на млыне. Усё дзякуючы вам, пан Баўтрамей! Павек мне не расплаціцца!

Ад сонца застаўся толькі барвовы пасак над лесам. Баўтрамей, перавязаны, апрануты, фанабэрысты, стамлёна-змрочна зірнуў на Пранціша:

— Ну што, паехалі, рыцар? Пераначуем на млыне, вунь як запрашаюць. Хопіць, нагасцяваліся ў паноў Агалінскіх… Узяліся ж яны на нашу галаву… Рамэа ды Юлія беларускага разліву… А лоб за іх падстаўляць чамусьці нам. А я стары ўжо для такой гімнастыкі.

— А як ты аказаўся тут у самы зручны момант? — пацікавіўся Пранціш.

Лёднік памацаў плячо са старой ранай, асцярожна паправіў павязку на свежай ране на баку.

— Пасля твайго ад’езду «па срэбны корд» пачуў, як ля карчмы адна дзеўка расказвала другой пра страшнага волата з чырвонымі вачыма і белымі валасамі, які на чале войска пагнаў некуды ў бок Глінішчаў. Спалучыў у думках два і два… Адправіў Саламею ў Вільню — наняў ім з малым павозку з фурманам. А паколькі, у адрозненне ад пана Вырвіча, разумеў, што сам-насам з атрадам не спраўлюся, паскакаў па дапамогу. Мужыкі наездаў таксама не любяць.

Калі Лёднік, пакульгваючы, праходзіў паўз цела Ватмана, каля якога сабраліся ягоныя найміты, што рыхтаваліся без асаблівай славы, але і без стратаў, пакінуць Глінішчы, цела раптам варухнулася, і дужая, як сталёвая, рука ўхапіла доктара за крысо, так, што той ледзь не паваліўся.

— Наш двубой яшчэ напэрадзе, доктар! — прахрыпеў Ватман. На ягоных вуснах лопаліся крывавыя бурбалкі. Лёднік вызваліўся, змрочна агледзеў ворага, якога адзін з паплечнікаў узяўся лекаваць. Працэс лячэння доктару не спадабаўся:

— Чакай, не так, — скамандаваў ён самадзейнаму лекару. — Хлеб с плесняй пакладзі сюды… Прыцісні… Так, каб паветра не праходзіла. Вось гэткім чынам… — доктар дапамог перавязаць рану, якую сам жа і нанёс. Ватман ляжаў, заплюшчыўшы вочы, ці страціў прытомнасць, ці бачыць не хацеў, як ненавісны Лёднік яго ратуе.

— Будзеце везці, пакладзіце на левы бок, — распарадзіўся, цяжка ўстаючы, Бутрым.

Вырвіч ажно адвярнуўся з прыкрасцю. Цяпер ён ясна разумеў, чаму не хоча быць лекарам: вось так лёгка пераступаць праз свае пачуцці дзеля клятвы Гіпакрата, і ратаваць жыццё ворагу, які згвалціў тваю жонку і марыць толькі пра тое, каб цябе забіць… Не, пакуль што Пранціш на такое не здатны.

У апошнім святле доўгага летняга дня Пранціш заўважыў на твары Баўтрамея Лёдніка мройную ўсмешку… Такую, якая бывае ў вандроўніка, які нарэшце вяртаецца да каханых людзей.

РАЗДЗЕЛ СЯМНАЦЦАТЫ

ЭПІЛОГ

Васковы твар дасканалай прыгажосці плямілі чорныя пасакі сажы. Пад носам лялькі ўтварыліся бандыцкія вусы.

— Алесік! Што ты робіш? — пані Саламея сцягнула малога з каленяў Пандоры. Шыкоўная сукенка лялькі таксама была ў чорных адбітках маленькіх далонек.

— Цётка др-рэнная! — упэўнена заявіў Аляксандр Баўтрамеевіч Лёднік, дэманструючы не толькі прыроджанае імкненне да эксперыментаў, але і толькі што набытае ўменне вымаўляць літару «р».

— Пайшлі рукі мыць! — строга сказала Саламея. — Ну што ты нарабіў, татка сварыцца будзе…

— Не будзе! — заявіў малы. — Ён гэтую цётку не любіць!

Пранціш ледзь стрымаў рогат. Сын прафесара ўсе таткавы сакрэты раскрываў лёгка — відаць, з-за падабенства характараў. І ўжо карыстаўся тым напоўніцу: якім бы строгім татка не выглядаў, як бы ні адчытваў малечу за пракуды, а варта было таму ўсхліпнуць альбо зрабіць жаласныя вочы — і раставаў, як воск на сонцы… А ўжо калі малы пачынаў задаваць пытанні — чаму яблык падае ўніз, а не ўверх, як зроблены тэлескоп, чаму кроў чырвоная — расчульваўся, і давай захапляльныя лекцыі чытаць… І што з гэтага дзіцёнка толькі вырасце? Хіба што новы прафесар…

А вось цікава, ці ўспадчыніў малы магічныя здольнасці бацькі?

Вядома, пра гэта Пранціш услых ніколі не пытаўся. Лёднік усялякія згадкі пра вядзьмарства, таемныя веды і прадказанні прышласці не пераносіў на дух. Колькі малітваў па вяртанні з падарожжа адчытаў святому Кіпрыяну…

Пані Саламея падхапіла замурзанага, як лонданскі трубачыст, чарнавалосага і нават цяпер трохі дзюбаносага хлопчыка на рукі і панесла мыць. Пранцішу дасюль было аж не па сабе, як пані млела ад шчасця, калі малы час ад часу называў яе «мама». Пакуль што сама нараджаць яна не збіралася… Ватман дарэмна пагражаў. Пранціш хваляваўся, як Лёднікі перажывуць з’яўленне такога «шкілету з шафы», як прызнанне Ватмана пра ягоны гнюсны ўчынак з пані. Была цяжкая доўгая размова за зачыненымі дзвярыма, пасля якой пані хадзіла з заплаканымі вачыма, а доктар быў маўклівы, як дрыгва. Ясна — дакараў, чаму не распавяла пра бяду… Ён вунь адразу, з парогу, свае грахі вываліў. Потым былі пяшчотныя пацалункі, абдоймы і слёзы палёгкі… І, падобна, пасля перажытай бяды палачане сталі яшчэ дружнейшымі.

Ці будзе калі ў Вырвіча такое шчасце?

Вось ён, адпушчаны на святы дадому — так, менавіта ў Лёднікаў быў ягоны дом — сядзіць, такі гожы ў сваім мундзіры, з заўважнымі вусікамі, пры літым поясе са слуцкай персіярні, пры залатых галунах і чырвоных ботах, дзеўкі млеюць — а вялікага і вернага кахання няма. Знікла княжна Багінская за акіянам, адзіны след — перадала з Гданьску цыдулку без подпісу. Маўляў, адплываюць, памагай святы Хрыстафор.

На двары забрахаў руды Піфагор — весела, прыветна. Нешта забубнеў таксама прывітальнае Хвелька… Значыць, вярнуўся гаспадар.

Лёднік стамлёна зайшоў у пакой, зняў капялюш, паставіў доктарскую сваю валізу, сеў на канапу, правёў рукой па худым дзюбаносым твары.

— Цяжкая аперацыя была… Ледзь адратаваў пацыента. Жоўць разлілася ў брушыну… А вопытных асістэнтаў бракуе, — гэта ён дакорліва адрасаваў Вырвічу, які адрынуў медыцыну дзеля вайсковай справы. Пранціш, аднак, віны не адчуваў ні на каліва — пан Вырвіч гербу Гіпацэнтаўр, нашчадак Палямона — шляхціц, рыцар, вой!

Малы Алесь радасна падбег да бацькі, забраўся на калені. Лёднік пацалаваў малога ў лоб і адкінуўся на спінку канапы, заплюшчыў вочы, прыціскаючы да сябе сына і чуючы пахі вячэры — пані Саламея хуценька накрывала на стол…

Ніхто не ведаў, колькі лёс дазволіць доўжыцца такім ціхім вечарам, напоўненым сямейным шчасцем, таму яны і былі асабліва дарагія сэрцу.

На вуліцы пачуліся стрэлы і крыкі… Лёднік нат не зварухнуўся, не адплюшчыў вачэй, адно па твары ягоным прабег цень. Вырвіч ускочыў, зазірнуў у вакно: