І раптам у гэтай цішыні Радзім нібыта наяве пачуў нейкі шолах, нейкі рух, як усё роўна пошум ветру, а затым — далёкі і нямоцны піск, падобны на піск мышаня ці на працу невідомага радыёперадатчыка. Усё гэта праз якую хвіліну заціхла, але ён адразу з непрыемнасцю адчуў, нібыта ля яго нехта з'явіўся, і нібыта той «нехта» яго вельмі ўважліва разглядае. Зноў азірнуўся, але зноў жа нікога не ўбачыў — навокала было пуста і гола, як і да гэтага. І ад таго, што вочы нікога не бачылі, а розум падказваў, што побач нехта ёсць, рабілася яшчэ страшней і вусцішней.

І ўжо зусім непрыемна стала тады, калі самі сабою пайшлі ногі, калі ён, насуперак сваёй волі і жаданню, накіраваўся менавіта ў іншы, чым хацеў сам, бок, — ці то хто клікаў яго, ці то ўжо нават вёў за сабою.

Радзім ішоў, цягнуўся па голай бязлюднай пустыні, а яму здавалася, што ідзе па Месяцы. Вельмі ж усё тое, што бачыў вакол сябе, нагадвала месячныя краявіды, якія ён памятае па тэлевізійнай перадачы, дзе паказвалі высадку касманаўтаў на Месяц: пазбаўленая жыцця прастора, нейкія кратары, нагрувашчванне камянёў, ад якіх сягаюць доўгія цені.

І цішыня, ад якой, здавалася, можна было звар'яцець. Таму, калі раптам непадалёку ад свайго ж цяжару сарваўся з невысокай стромы камень і, гулка коцячыся ўніз, нарабіў грукату, ён, шчыра кажучы, спалохаўся, але і ўзрадаваўся — гэтыя гукі парушалі даўкую цішыню і стваралі хоць нейкае падабенства жыцця.

Цяжка было ісці па пыльнай зямлі. Але яшчэ цяжэй было дыхаць. Неўзабаве ён ужо зусім задыхаўся без паветра, часта спыняўся, каб перавесці дух. Той, хто невідома вёў яго, нібыта дазваляў яму садзіцца, нават класціся ў пыл і пясок, і пакуль хлопец адпачываў, цярпліва чакаў, калі ён паднімецца і зноў пойдзе далей.

Уперадзе нешта шырока і ярка блішчэла, але нават гэта яго, стомленага, ужо не цікавіла.

Урэшце стома і разрэджанае паветра зусім адабралі ў яго апошнюю сілу, і ў той час, калі ўсё гэта здарылася, ён ужо не ішоў, а поўз па зямлі, абыякава, тупа гледзячы ў пыл, які адзін толькі і быў перад вачыма.

Калі, паўзучы, нечакана стукнуўся галавою ў нейкае шкло і тое ўсё зазвінела і захадзіла ходарам, ён падхапіўся на ногі і што было моцы — дзе ўзяўся ў зняможанага такі спрыт! — кінуўся наўцёкі ад небяспекі. Радзім разумеў, што можа быць, калі пабітае шкло пачне раптам падаць, асыпацца на яго зверху.

Але шкло не пабілася. Ён стаяў і толькі няўцямна глядзеў на суцэльную шкляную сцяну, якая вось так нечакана вырасла перад ім. Яна далёка, здавалася, бясконца, сягала налева, гэтак жа бязмежна шырылася направа, высока-высока ўзнімалася ў неба і недзе там, у самым зеніце, паката закруглялася на дах.

За сцяною, як усё роўна адрэзаная шклом, пляскалася вада, і сонца дзіўна, пярэстымі плямкамі, зіхацела ў ёй — калі б у нейкі іншы час, гэтым дзівам можна было б доўга любавацца.

Пакуль ён стаяў, спрабуючы разабрацца, што тут і да чаго, нечакана само сабою адчынілася акно, якое хлопец напачатку не заўважыў, і адтуль высунулася нейкая рука, падобная ці то на шуфель, ці то на лапату. І не паспеў Радзім апамятацца, як гэтая рука падграбла яго разам з зямлёю і пылам — ён не ўстояў на нагах, сеў на яе, — і хапатліва, спяшаючыся прасунула праз акно, пранесла над вадою, паставіла на дол за ёю і адразу ж зачыніла на ўсе зашчапкі фрамугу — нібыта нехта баяўся, каб чагосьці лішняга не ўпусціць сюды ці, наадварот, нечага патрэбнага не выпусціць.

Падары нам дрэва

Радзім здзівіўся — тут, за гэтым шклом ужо віравала жыццё! Хадзілі, смяяліся, гучна гаварылі радасныя і вясёлыя людзі, ездзілі, хоць і рэдка, конемашыны і конеаўтобусы, працавалі крамы. І толькі дрэў і птушак, колькі ні прыглядаўся, так і не ўбачыў: зямля тут была, пэўна, не для дрэў, нейкая аплаўленая і мёртвая, гэткая ж, як і за штучнаю сцяною, а птушкі, мусіць, пад шклом жыць не могуць. А як хацелася ўбачыць іх пад празрыстаю шкляною столлю, як, успамінаецца, некалі ў прасторнай хароміне новага аэрадрома, калі ляцеў з чарнобыльскай зоны — іх, школьнікаў, везлі на поўдзень, у Крым, — бачыў і цешыўся галубам і вераб'ям, што крылялі ў зале чакання пад дашчаным купалам будыніны. Але ні птушак, ні дрэў тут не было. Яны, мусіць, могуць жыць толькі супольна: дзе адны, там і другія. А наразь такое немагчыма…

Пакуль ён раздумваў, што рабіць — стаяць на месцы ці ісці чаго-небудзь, каго-небудзь шукаць, да яго падышлі двое, сталі леваруч і праваруч і годным споківам запрасілі ісці разам з імі.

Людзі былі нармальныя, гэткія ж, як і на зямлі, тыя ж мелі ногі, рукі, галовы, вочы, а таму ён не спалохаўся іх, а, наадварот, супакоіўся: не могуць жа такія, як і ён сам, людзі зрабіць яму нешта кепскае. Хаця хто яго ведае — цяпер і на зямлі сталася так неспакойна, што ў лесе бывае лепей сустрэць звера, чым чалавека.

Дзіўна, пад шклом Радзіму дыхалася зусім лёгка — перастала пяршыць у горле, чыстае паветра супакойвала грудзі: не было ў ім таго брыдкага смуроду, якім даводзілася душыцца толькі што.

Радзім ішоў і любаваўся ахайнымі, падмеценымі і палітымі вадою вуліцамі, акуратненькімі хатамі, дамамі, камяніцамі, з густам апранутымі людзьмі. Сярод іх яму ў сваёй простай сарочцы з закасанымі рукавамі, у звычайных картовых штанах было нават няёмка: адзенне, калі ён лез на камень і падаў з яго, падралася і звісала лахманамі, а таму выгляд у яго, канечне ж, быў не вельмі прывабны.

Па дарозе ім сустракаліся дзіўныя збудаванні, дзе ніхто не жыў, але ў якіх угадваліся нейкія падобныя на людзей постаці. Радзім яшчэ не ведаў, што гэта такое, але яму чамусьці здавалася, што бачыць ён тутэйшыя помнікі. Як потым і пацвердзілася, гэта былі помнікі будаўнікам зямлі.

Нарэшце яны падышлі да цікавай самабытнай будыніны з аднаго толькі шкла. Бачыце: пад шклом — новае шкло. Руская матрошка, дый годзе! Шкло непразрыстае, і за ім нічога нельга ўбачыць. Кожны, хто заходзіў за яго, хаваўся, як за шырмаю.

Адзін з Радзімавых праважатых застаўся з ім, а другі пайшоў за шкло. Неўзабаве ён вярнуўся і ўсё тым жа далікатным споківам запрасіў іх абодвух у памяшканне.

Усе трое ўвайшлі ў нейкую прасторную залу, сцены якой, здавалася, былі сабраны з адных люстэрак. Час ад часу люстэркі паварочваліся, і ў іх то тут, то там адлюстроўваліся нейкія людзі.

А ў памяшканні ніякіх людзей не было. Неўзабаве зніклі і тыя двое, што суправаджалі яго.

Ён застаўся адзін сярод шкла. І ўсё ж яму падалося, што за ім, вывучаючы, сочаць сотні невідомых вачэй, і ад гэтага было вусцішна — адчуваў, што нават скура ўзялася гусінымі папурышкамі.

Спачатку чуваць былі толькі нейкія шорахі, а потым пачалі прарывацца і словы. Разабраць жа нічога Радзім не мог, бо мова была чужая, словы незнаёмыя, і таму ён стаяў і маўчаў, хоць разумеў, што ў яго штосьці пытаюцца. Пачуў быў некалькі нямецкіх слоў — мову германцаў яны вучылі ў школе, і ён яе крыху ведаў,— але не паспеў адказаць ды і збаяўся, разумеючы, што тады ўжо ўсю размову давядзецца весці па-нямецку. Загучалі іншыя, зусім незразумелыя словы, і тады ён здагадаўся, што яны шукаюць мову, на якой можна будзе з ім пагаварыць. Праз нейкі час Радзім выразна пачуў пытанне на рускай мове.

— Кто вы, наш гость? Здравствуйте!

Ён адразу ж з радасцю адгукнуўся на знаёмыя словы.

— Здравствуйте!

Той жа час знікла какафонія гукаў, павярнулася адно з люстэрак у сцэне, і ў ім з'явіўся прыстойны твар маладога чалавека ў касаваротцы. Ён прыязна ўсміхнуўся Радзіму і спытаў:

— Мы — зэмы. А вы — русский?

— Нет, я белорус.

Адразу ж малады чалавек знік, люстэрка перавярнулася, захінулася, і зноў пачуліся словы розных моў — нібыта хто перамотваў касету. Нарэшце нешта шчоўкнула, адкрылася іншае люстэрка, і ў ім з'явіўся прыгожанькі тварык дзяўчыны, мусіць, яго равесніцы. Сэрца ў яго аж ёкнула: Юля! Дзяўчына вельмі была падобна на аднакласніцу, а таму ён нават не сумняваўся, што так лёгка і проста знайшоў яе!

Тым часам дзяўчына на чысцейшай беларускай мове загаварыла да яго: