Сёння хтосьцi мог бы назваць гэта нацыяналiзмам. Але ж сэрца нам цешыла сваё, беларускае. Мы ж не прынiжалi iншыя нацыянальнасцi, носячы вышыванкi. Якi ж гэта нацыяналiзм?..
А цяпер уявiце вясковыя танцы. Хлапец у вышыванай кашулi запрашае на танец дзяўчыну, на якой - модная тады белая, ды яшчэ з узорцамi, кофтачка. I плывуць у танцы такiя прыгожыя, урачыстыя пары - вачэй не адарваць!
Не ва ўсiх хлопцаў былi вышыванкi, але ж i нямала было ўладальнiкаў нацыянальнай прыгажосцi i годнасцi.
Як не хапае сёння гэтага!
У кнiзе паэм "Люстэрка лёсу" я сфатаграфаваны ў вышыванай кашулi. Хтосьцi мог i падумаць: "Вось апрануў нечую вышыванку, каб выпендрыцца". Не! Гэта мая, родная, тая кашулька, якая сорак гадоў назад, з мамiнай ласкi, сагравала мне душу, рабiла сапраўдным сынам сваёй зямлi.
МОЙ ЯДВIГIН Ш.
Чаму мой, а не наш, як, напрыклад, Янка Купала, Максiм Багдановiч, Якуб Колас?..
Цi не таму, што толькi я - яго аднавясковец, што я сын бацькоў, якiя добра ведалi сям'ю Лявiцкiх i шмат распавядалi мне пра яе? Мой i таму, што я больш за паўстагоддзя цесна звязаны з сядзiбай Ядвiгiна Ш. i кожны год - шмат разоў за год - чышчу знакамiтую крынiчку i ратую ад канчатковага знiшчэння не менш знакамiты дуб-дзядулю. Мой Ядвiгiн Ш. i таму, што я катэгарычна не дазволiў археалагiчным руплiўцам пералапачваць падмурак колiшняга дома Лявiцкiх у пошуках невядома чаго. Мне не хацелася, каб святое месца зноў парушылi, разрылi, зруйнавалi - нiбы адкапалi нябожчыка i вытраслi яго кiшэнi, тым больш што ўжо аднойчы калгасныя трактарысты, у пошуках золата, перавярнулi падмурак шмат разоў.
Яшчэ i таму мой Ядвiгiн Ш., што я паставiў памятны знак ля закiнутай сядзiбы, якi праз год пачалi ламаць i знiшчаць сучасныя вар'яты, я, хто скандэнсаваў у паэме "Пан Лявiцкi" не лiтаратурную вычурнасць, а бiяграфiчнасць яго лёсу...
Можна было б працягваць пералiк таго, што звязвае мяне з Ядвiгiным Ш., але вам i так намулiлi вочы аўтарскiя "я". У
даным выпадку я не саромлюся такой нясцiпласцi, бо ўсе мае "я" аддадзены Антону Iванавiчу Лявiцкаму.
Хто сёння стане на абарону знакамiтага нашага суайчыннiка? Адзiнкi! I галасы тых адзiнак паглыне мёртвая абездухоўленасць нацыi. Вось чаму сярод гэтага глухога маўчання я i заяўляю:
- Мой Ядвiгiн Ш.!
Пра Ядвiгiна Ш. распавядаць i проста, i складана.
Проста i прыемна таму, што ён - таленавiтая, творчая асоба, вядомая ў лiтаратурным асяроддзi як пiсьменнiк, паэт, публiцыст.
Адно толькi тое, што Ядвiгiн Ш. з'яўляецца першапачынальнiкам беларускай прозы, надае яго лiтаратурнай постацi гiстарычную вагу. Раман "Золата" (на жаль, не гэта золата шукалi сквапнiкi ў падмурку) пiсьменнiк не паспеў закончыць, але i тое, што дайшло да нас, яскрава гаворыць пра талент аўтара.
Многабаковасць i сiла яго таленту такiя, што калi б адкласцi ўбок усе яго празаiчныя i паэтычныя здабыткi, а пакiнуць толькi публiцыстычныя нататкi знакамiтыя "Лiсты з дарогi", гэтага хапiла б, каб узнесцi iмя Ядвiгiна Ш. да вышынь лепшых твораў беларускай лiтаратуры. Трапнасць назiранняў у "Лiстах з дарогi", сакавiтасць i вобразнасць мовы пераносяць нас у той час, робяць сведкамi падзей далёкай даўнiны.
Не меншую лiтаратурную каштоўнасць маюць i яго кароткiя навелы. Праз гэтыя глыбока псiхалагiчныя, з тонкiм гумарам i лёгкай сатырай творы Ядвiгiна Ш. можна ставiць побач з А. П. Чэхавым.
Параўноўваць-то можна, але такое параўнанне выклiкае i сум, бо iмя Чэхава высока ўзнесена ягонымi суайчыннiкамi, а iмя Ядвiгiна Ш. для большасцi беларусаў дагэтуль незнаёмае. Упэўнены, што гэтая ж несвядомая большасць, прачытаўшы творы Ядвiгiна Ш. i азнаёмiўшыся з яго складаным i трагiчным лёсам, усклiкне: "Мой Ядвiгiн Ш.!"
Але, пералiчваючы лiтаратурныя вартасцi Ядвiгiна Ш., я наўрад цi скажу штосьцi новае, хаця кожны па-свойму ўспрымае i асобны твор, i кожную творчую асобу.
Лепей вярнуся да таго, з чаго пачынаў, - да зямлi, беражлiва песцiўшай талент Ядвiгiна Ш., - да Карпiлаўкi.
Вiдаць, угодна было Богу зрабiць так, каб я нарадзiўся ў Карпiлаўцы i адчуў сэрцам тое, што адчуваў Ядвiгiн Ш. I няма нiякай маёй заслугi ў тым, што ўсё сваё жыццё "карыстаюся" сцежкамi Антона Iванавiча, прагульваюся па прыгожай лiпавай алеi, пасаджанай знакамiтым аднавяскоўцам, п'ю смачную вадзiцу з той крынiцы, якая наталяла i Ядвiгiна Ш., з тужлiвай удзячнасцю зрываю здзiчэлы яблык з яблынькi-калекi славутага колiсь саду Лявiцкага...
Можаце верыць, можаце не, але я заўсёды адчуваю сябе тут напружана - усё здаецца, што вось-вось выйдзе насустрач Антон Iванавiч. Хвалююся, быццам сапраўды адбудзецца такая сустрэча. Напэўна, душа Ядвiгiна Ш. так i не пакiнула родных мясцiнаў...
Адчуваю вострую вiну за многае... За тое, што знакамiты дуб-дзядуля, якому б яшчэ жыць ды жыць, хутка перастане зелянець сваёй неабсяжнай кронай, бо нядобрыя людзi, у маю адсутнасць, выпалiлi яго, скалечылi. I каб не маё штогадовае i шматразовае яго ратаванне, даўно б ён ужо падпiраў неба мёртвымi галiнамi...
Балюча i ад таго, што не ўдалося мне ўскалыхнуць лагойскiя ўлады i разам стаць на абарону сядзiбы, якая ператварылася ў звалку дачнiцкага смецця i бруду, дзе раскапалi кар'ер, дзе размясiлi трактарамi глыбокiя каляiны.
Крыўдна i адтаго, што не ўдаецца мне ажыццявiць галоўную мэту свайго свядомага жыцця - пабудаваць i стварыць хоць невялiчкi музей Ядвiгiна Ш. Ёсць i экспанаты, i шмат цiкавых дакументаў, але няма разумення тых, ад каго залежыць пабудова такога музея.
Адзiн высокапастаўлены чыноўнiк з урада спытаўся ў мяне, калi я прывёз яго на сядзiбу пiсьменнiка:
- Ядвiгiн Ш.? Хто такi? Дакажы, што ён знакамiтасць!..
Паўтаруся: пра Ядвiгiна Ш. i проста, i складана распавядаць. Вось чаму балюча i складана распавядаць пра яго - iмя гэта доўгiя гады замоўчвалася афiцыйнымi коламi, не падабалася яго беларускасць, яго адданасць сваёй зямлi, iдэi адраджэння Беларусi.
А што сёння? I сёння Ядвiгiна Ш. ведаюць у Беларусi нямногiя.
Хацелася б сказаць колькi слоў i пра тую, якая дзялiла з Антонам Iванавiчам усе складанасцi жыцця, - пра яго жонку, Луцыю Гнатоўскую.
Ядвiгiн Ш. у час першай сусветнай вайны зрабiў высакародны ўчынак - прывёз у свой карпiлаўскi дом пяцьдзесят дзяцей сiротаў.
Дом быў звычайны, драўляны i не надта ўжо вялiкi, але ўсiм хапiла месца.