Нiводзiн заяц, нiводзiн лiс, ратуючыся ад зграi сабак, не ўцякалi так у сваю нару, як я.

Усю ноч я не мог заснуць i тысячу разоў задаваў сабе адно i тое ж пытанне: якiм чынам здолеў трапiць сюды чалавек?

Магчыма, гэта адбiтак нагi якога-небудзь дзiкуна, якi трапiў на выспу выпадкова. А можа, дзiкуноў было многа? Магчыма, яны выйшлi ў мора на сваёй пiрозе i iх прыгнала сюды цячэннем цi ветрам? Зусiм магчыма, што яны пабылi на беразе, а потым зноў выйшлi ў мора, таму што ў iх, вiдаць, было гэтак жа мала жадання заставацца ў гэтай пустынi, як у мяне - жыць па суседству з iмi.

Вядома, яны не заўважылi мае лодкi, iнакш здагадалiся б, што на выспе жывуць людзi, пачалi б шукаць iх i напэўна знайшлi б мяне.

Але тут мяне апякла страшэнная думка: "А што, калi яны бачылi маю лодку?" Ад гэтай думкi я пакутаваў.

"Праўда, - казаў я сабе, - яны зноў пайшлi ў мора, але гэта яшчэ нiчога не даказвае; яны вернуцца, яны абавязкова вернуцца з цэлым натоўпам другiх дзiкуноў i тады знойдуць мяне i з'ядуць. А калi iм i не ўдасца знайсцi мяне, усё роўна яны ўбачаць мае палi, мае загарадкi, яны знiшчаць увесь мой хлеб, згоняць мой статак, i мне давядзецца загiнуць з голаду".

Першыя трое сутак пасля майго жахлiвага адкрыцця я нi на хвiлiну не пакiдаў свае крэпасцi, так што пачаў нават галадаць. Я не трымаў дома вялiкiх запасаў харчавання, i на трэцiя суткi ў мяне заставалiся толькi ячменныя праснакi i вада.

Мяне мучыла таксама i тое, што мае козы, якiх я звычайна даiў кожны вечар (гэта была штодзённая забава), цяпер заставалiся нядоеныя. Я ведаў, што бедныя жывёлiны праз гэта павiнны былi вельмi пакутаваць; апрача таго, я баяўся, што ў iх можа загiнуць малако. I мой страх спраўдзiўся: большасць коз захварэла i амаль перастала даваць малако.

На чацвёртыя суткi я набраўся адвагi i выйшаў. А тут яшчэ ў мяне з'явiлася адна думка, якая канчаткова вярнула мне маю ранейшую бадзёрасць. Якраз тады, калi мой страх, здавалася, дасягнуў вяршынi, калi ад адной здагадкi я кiдаўся да другой i нi на чым не мог спынiцца, мне раптам прыйшло ў галаву, а цi не выдумаў я ўсю гэту гiсторыю са следам чалавечай нагi i цi не мой гэта ўласны след. Ён жа мог застацца на пяску, калi я перадапошнi раз хадзiў глядзець сваю лодку. Праўда, вяртаўся я звычайна другой дарогай, але гэта было даўно, i хiба мог я з ўпэўненасцю сцвярджаць, што iшоў тады менавiта той, а не гэтай дарогай?

Я пастараўся запэўнiць сябе, што так яно i было, што гэта мой уласны след i што я быў падобны на таго дурня, якi выдумаў байку пра нябожчыка, што ўстаў з труны i сам жа палохаўся свае байкi.

Вядома, гэта быў мой уласны след!

Упэўнiўшы сябе такiм чынам, я пачаў выходзiць з дому па розных гаспадарчых справах. Я пачаў кожны дзень бываць у сябе на лецiшчы. Там я даiў коз, збiраў вiнаград. Але калi б вы пабачылi, як я баязлiва iшоў туды, як часта азiраўся па баках, гатовы ў любы момант кiнуць сваю карзiну i сам кiнуцца ўцякаць, вы, напэўна, падумалi б, што я нейкi страшэнны злачынца, якога прыгнятаюць пакуты сумлення.

Аднак прайшло яшчэ два днi, i я зрабiўся куды смялейшы. Я канчаткова ўпэўнiў сябе, што ўвесь мой страх - не iнакш як вынiк недарэчнай памылкi, але, каб ужо не заставалася нiякiх сумненняў, я вырашыў яшчэ раз схадзiць на той бераг i параўнаць таямнiчы след з адбiткам мае ўласнае нагi. Калi i той i мой след будуць аднолькавых памераў, то я магу быць упэўнены, што след, якi мяне напалохаў, быў мой уласны i што я спалохаўся сябе самога.

З гэтым рашэннем я i падаўся ў дарогу. Але калi я прыйшоў на тое месца, дзе быў таямнiчы след, для мяне, па-першае, стала зразумела, што, калi я выйшаў той раз з лодкi i вяртаўся дадому, я нiякiм чынам не мог апынуцца на гэтым месцы, а па-другое, калi я для параўнання паставiў сваю нагу, выявiлася, што мая нага была куды меншая!

Сэрца маё напоўнiлася новым страхам, я дрыжаў як у лiхаманцы, вiхор новых здагадак закружыўся ў маёй галаве. Я пайшоў дадому зусiм перакананы, што там, на беразе, пабыў чалавек - i, магчыма, не адзiн, а пяць цi шэсць.

Я нават гатоў быў дапусцiць, што гэтыя людзi зусiм не прыязджалi, што яны жыхары выспы. Праўда, да гэтага часу я не заўважаў тут нiводнага чалавека, але магчыма, што яны ўжо даўно хаваюцца тут, а значыць, кожную хвiлiну могуць захапiць мяне знянацку.

Я доўга ламаў сабе галаву, як мне абаранiць сябе ад гэтай небяспекi, i ўсё роўна не мог нiчога прыдумаць.

"Калi дзiкуны знойдуць маiх коз, - казаў я сам сабе, - i ўбачаць палi, на якiх каласуе мая збажына, яны будуць заўсёды вяртацца на выспу па новую здабычу, а калi яны яшчэ заўважаць i мой дом, яны абавязкова возьмуцца шукаць яго насельнiкаў i ў рэшце рэшт дабяруцца i да мяне".

Таму, з гарачкi, я спачатку вырашыў зламаць загарадкi ўсiх маiх загонаў i выпусцiць усю маю скацiну, затым, перакапаўшы палi, знiшчыць усходы рысу i ячменю i зруйнаваць свой будан, каб вораг не мог знайсцi нiякiх прыкмет чалавека.

Такое рашэнне ўзнiкла ў мяне адразу ж пасля таго, як я ўбачыў гэты жахлiвы адбiтак нагi. Чаканне небяспекi заўсёды страшней за самую небяспеку, i чаканне бяды ў дзесяць тысяч разоў горш за самую бяду. Усю ноч я не мог заснуць. Затое пад ранiцу, калi я аслабеў ад бяссоннiцы, я заснуў як забiты i прачнуўся такiм бадзёрым i свежым, якiм даўно ўжо не адчуваў сябе.

Цяпер я пачаў разважаць спакайней i вось да якога прыйшоў рашэння. Мая выспа - адна з цудоўнейшых мясцiн на зямлi. Тут вельмi добры клiмат, многа дзiчыны, многа раскошных раслiн. I паколькi яна знаходзiцца паблiзу мацярыка, няма нiчога дзiўнага, што дзiкуны, якiя там жывуць, прыплываюць да яе берагоў у сваiх пiрогах. Зрэшты, магчыма, што iх прыганяе сюды цячэннем або ветрам. Вядома, карэнных жыхароў тут няма, але заезджыя дзiкуны тут, безумоўна, бываюць. Аднак за тыя пятнаццаць гадоў, што я пражыў на выспе, да гэтага часу я не бачыў чалавечых слядоў, значыць, калi дзiкуны i з'яўляюцца тут, яны нiколi не застаюцца тут надоўга. I калi яны да гэтага часу не знаходзiлi для сябе зручнасцей i выгады, каб заставацца тут на даволi працяглы час, то, трэба меркаваць, так яно будзе i далей.

Значыць, мне магла пагражаць адзiная небяспека - наткнуцца на iх у тыя часы, калi яны будуць гасцяваць на маёй выспе. Але, калi яны i прыедуць, наўрад цi мы сустрэнемся з iмi, таму што, па-першае, дзiкунам тут няма чаго рабiць, i, прыязджаючы сюды, яны, вiдаць, кожны раз спяшаюцца вярнуцца дадому; па-другое, можна з упэўненасцю сказаць, што яны заўсёды прыстаюць да таго боку выспы, якi найболей аддалены ад майго жытла.