* Бушаль - ангельская мера сыпкiх цел; роўна 36 лiтрам.

Гэты раз можна было чакаць цудоўнага ўраджаю, як раптам выявiлася, што ў мяне ёсць пагроза зноў страцiць яго ўвесь, таму што маё поле спустошвае процьма разнастайных ворагаў, ад якiх немагчыма абаранiцца. Гэтымi ворагамi былi козы, а таксама тыя дзiкiя звяркi, якiх я назваў зайцамi. Салодкiя сцяблiны рысу спадабалiся iм: яны прападалi на полi дзень i ноч i паядалi маладыя парасткi перш, чым яны паспявалi закаласаваць.

Супроць нашэсця гэтых ворагаў быў адзiн толькi сродак: абгарадзiць усё поле плотам. Я так i зрабiў.

Але гэта работа была вельмi цяжкая, галоўным чынам таму, што трэба было спяшацца: шкоднiкi няшчадна знiшчалi калоссе. Праўда, палетак мой быў такi невялiкi, што за тры тыднi агароджа была гатова.

Агароджа аказалася даволi спраўнай. Пакуль яна не была скончана, я адпужваў шкоднiкаў стрэламi, а на ноч прывязваў да агароджы сабаку, якi брахаў да ранiцы. Дзякуючы ўсiм гэтым мерам перасцярогi шкоднiкi пакiнулi мяне ў спакоi, а мае каласы пачалi налiвацца зернем.

Але ледзь толькi хлеб закаласiўся, як з'явiлiся новыя ворагi: наляцела процьма пражэрлiвых птушак i пачала кружыць над полем, чакаючы, калi я пайду, каб накiнуцца на збажыну. Я зараз жа выпусцiў на iх зарад шроту (я нiколi не выходзiў без стрэльбы), i не паспеў я стрэлiць, як з поля ўзнялася другая чарада, якой я спачатку не заўважыў.

Я быў не на жарт устрывожаны.

"Яшчэ некалькi дзён такога разбою - i бывайце, усе мае надзеi, - сказаў я сабе, - у мяне няма больш насення, i я застануся без хлеба".

Што было рабiць? Як пазбавiцца ад гэтай новай напасцi? Нiчога прыдумаць я не мог, аднак цвёрда вырашыў: чаго б гэта нi каштавала, абаранiць свой хлеб, нават калi б мне давялося вартаваць яго цэлыя суткi.

Спачатку я абышоў усё поле, каб упэўнiцца, цi многа шкоды нарабiлi мне птушкi. Аказалася, што нямала. I ўсё ж з гэтай стратай яшчэ можна было б змiрыцца, калi б удалося захаваць астатнi ўраджай. Птушкi стаiлiся на блiжэйшых дрэвах: яны чакалi, каб я пайшоў. Я зарадзiў стрэльбу i зрабiў выгляд, што адыходжу. Зладзеi ўзрадавалiся i шуганулi на мой палетак. Гэта мяне страшэнна ўзлавала. Спачатку я думаў пачакаць, каб села ўся хмара, але ў мяне не хапiла цярпення.

"Гэта ж з кожнага зярняцi, якое яны здзяўбуць зараз, я, можа, у будучым губляю цэлы бохан хлеба", - сказаў я сам сабе.

Я падбег да агароджы i пачаў страляць; тры птушкi засталiся на месцы. Я падняў iх i павесiў на высокiм слупе, каб напалохаць астатнiх. Цяжка нават уявiць сабе, якое ўздзеянне гэта зрабiла: нi адна птушка больш не села на мой палетак. Усе паляцелi з гэтай часткi выспы; ва ўсякiм разе я не бачыў нiводнай за ўвесь час, пакуль вiселi мае пудзiлы на слупе. Няма чаго i казаць: гэта перамога над птушкамi прынесла мне вялiкае задавальненне.

К канцу снежня збажына паспела, i я сабраў другi ўраджай у гэтым годзе.

У мяне, на жаль, не было нi касы, нi сярпа, i пасля доўгiх разваг я вырашыў скарыстаць у сваёй палявой працы шырокую шаблю, якую я ўзяў на караблi разам з iншай зброяй. Праўда, збажыны ў мяне было не так ужо многа, i таму зжаць яе было зусiм не цяжка. Ды i жаў я сваiм адметным спосабам: зразаў толькi каласы i зносiў iх з поля ў вялiкiм кашы. Калi ўсё было прыбрана, я перацёр каласы рукамi i ў вынiку з адной восьмай часткi бушаля насення кожнага гатунку атрымаў каля двух бушаляў рысу i два з паловай бушалi ячменю (зразумела, па прыблiзнаму падлiку, таму што ў мяне не было меркi).

Ураджай быў выдатны, i такi поспех натхнiў мяне. Цяпер я мог спадзявацца, што праз некалькi гадоў у мяне будзе пастаянны запас хлеба. Але разам з тым у мяне ўзнiкалi i новыя цяжкасцi. Як, не маючы нi млына, нi нават жорнаў, ператварыць зерне ў муку? Як прасеяць муку? Як змясiць з мукi цеста? Як, нарэшце, спячы хлеб? Нiчога гэтага я не ўмеў. Таму я вырашыў не чапаць свайго ўраджаю i пакiнуць усё збожжа на насенне, а тым часам, да наступнага пасеву, прыкласцi ўсе намаганнi да таго, каб вырашыць галоўную задачу - навучыцца ператвараць збожжа ў хлеб.

РАЗДЗЕЛ ТРЫНАЦЦАТЫ

Рабiнзон вырабляе посуд

У дажджы, калi нельга было выйсцi з дому, я мiж iншым вучыў свайго папугая гаварыць. Гэта вельмi мяне пацяшала.

За некалькi ўрокаў ён ужо ведаў сваё iмя, а потым, хоць i не хутка, вывучыўся даволi гучна i выразна вымаўляць яго.

"Попка" было першае слова, якое я пачуў на выспе з чужых вуснаў.

Але гаворка з Попкам была не заняткам, а падмогай у рабоце. У той час у мяне была вельмi важная справа. Даўно ўжо ламаў я галаву над тым, як вырабляецца глiняны посуд, у якiм я меў пiльную патрэбу, але нiчога не ўмеў прыдумаць: не было адпаведнай глiны.

"Каб толькi знайсцi глiну, - думаў я, - i мне будзе зусiм няцяжка зляпiць нешта накшталт гаршка цi мiскi. Праўда, i гаршчок i мiску неабходна абпальваць, але ж я жыву ў гарачым клiмаце, дзе сонца гарачэй за ўсякую печ. Ва ўсякiм разе мой посуд, прасохшы на сонцы, будзе дастаткова трывалым. Яго можна будзе браць у рукi, можна будзе трымаць у iм збожжа, муку i захоўваць сухiя прыпасы ад сырасцi".

I я вырашыў, што, як толькi знайду прыгодную глiну, абавязкова вылеплю некалькi вялiкiх пасудзiн, каб захоўваць збожжа. Пра такi глiняны посуд, у якiм можна было б варыць ежу, я пакуль што i марыць не мог.

Чытач, напэўна, пашкадаваў бы мяне, а магчыма, i пасмяяўся б з мяне, калi б я яму расказаў, як няўдала пачаў я сваю работу, якiя нязграбныя, недарэчныя рэчы атрымлiвалiся ў мяне на першым часе, колькi маiх вырабаў разбуралася толькi таму, што я недастаткова крута замешваў глiну i яна не вытрымлiвала ўласнага цяжару. Адны гаршкi ў мяне патрэскалiся таму, што я паспяшаўся вынесцi iх на сонца, калi яно палiла, як агнём; iншыя рассыпалiся на дробныя чарапкi яшчэ да прасушкi, як толькi я дакранаўся да iх. Два месяцы я працаваў, не разгiнаючы спiны. Шмат часу пайшло ў мяне на пошукi добрай ганчарнай глiны, на тое, каб накапаць яе, прынесцi дадому, апрацаваць. I ўсё роўна, нягледзячы на ўвесь гэты клопат, у мяне атрымалiся ўсяго дзве нязграбныя глiняныя пасудзiны - назваць iх збанамi было нiяк немагчыма.

I ўсё ж гэта былi вельмi карысныя рэчы. Я сплёў з дубцоў дзве вялiкiя карзiны i, калi мае гаршкi на сонцы добра высахлi i зацвярдзелi, асцярожна прыўзняў iх адзiн за адным i паставiў у карзiны. А для большай бяспекi, каб гаршкi не пабiлiся, пустое месца памiж карзiнай i пасудзiнай запоўнiў рысавай i ячменнай саломай. Гэтыя першыя свае гаршкi я выкарыстаў пакуль што для захоўвання сухога збожжа. Я баяўся, што яны адсырэюць, калi буду трымаць у iх вiльготныя прадукты. Пазней я збiраўся ссыпаць у iх муку, калi знайду спосаб малоць маё збожжа.