Да госця, стомленага, запыленага, бруднага — ён жа выцер сабою аж дзве такія даўгія трубы! — падышоў нехта з тутэйшых, пакланіўся яму і сказаў:

— Мы горача віншуем вас, наш шаноўны прэзідэнт! І надзеў яму на галаву карону.

Побач беражліва, таксама з пашанаю клалі на насілкі мерцвяка, якога ён толькі што выштурхнуў з трубы.

— А гэта хто? — спытаўся Прэзідэнт.

— Ён па другой трубе поўз вам насустрач, — невыразна адказаў тутэйшы.

— Навошта?

— Таксама, як і вы, хацеў стаць прэзідэнтам…

— Ніякім прэзідэнтам станавіцца я не хацеў! — раззлаваўся Прэзідэнт. — Я проста…

— Кіньце вы! — перапыніў яго тутэйшы. — Каб не хацелі, у трубу б не палезлі… Адным словам, мы віншуем вас з перамогаю на нашых прэзідэнцкіх выбарах!

І тут падышоў народ і пачаў шчыра віншаваць свайго новага Прэзідэнта.

Вялікі і Мудры

У свеце ішла самая жорсткая, самая крывавая, самая страшная вайна. Брат забіваў брата, суродзіч — суродзіча. Краіна ваявала краіну, мацярык знішчаў мацярык, планета пляжыла планету. Усюды валяліся забітыя, ніхто не прыбіраў іх, нікому яны не трэба былі, а ваўкі і шакалы, гэтыя міжвольныя санітары, не спраўляліся ачышчаць ад іх палі — драпежнікі, рассыцелыя на трупах, хадзілі не хаваючыся, нікога не баючыся, а з клыкоў іх тырчала чалавечына, а іхнія хіжыя морды ўвесь час былі ў цёплай чалавечай крыві.

Ад бамбёжак і артылерыйскіх абстрэлаў асядалі друзам прыгожыя дамы і цэлыя гарады, на вачах у знямелых людзей ператвараліся ў руіны жытло, масты, палацы, храмы, сады.

Дыхаць не было чым — паветра загусцела, у ім намножылася, сабралася больш дыму, гару, копаці, пораху, чым паветра.

Усе ваявалі супраць усіх, і ўсё змагалася супраць усяго.

А людзі ўсюды жылі харошыя. Прыгожыя, моцныя, разумныя. Яны былі працавітыя і зычлівыя, дружныя і спагадлівыя.

Хто ж раз'яднаў іх, хто абудзіў такую зацятую злосць і нянавісць адно да аднаго? Хто іх усіх, добрых і шчырых, перасварыў і завязаў у гэтай загубнай вайне, у гэтай разніцы, якая, усе ведаюць, ніколі не кончыцца і ў якой не будзе пераможцаў?

Няўжо яны не бачаць, што той, хто ўсё гэта робіць, злы і нядобры, подлы і каварны?!

Але пра Яго ўсе гаварылі з найвялікшым хваляваннем, з пашанотаю і павагаю. Адны называлі яго Вялікім і Мудрым Правадыром, другія — Асілкам, Волатам, Могучам, а трэція проста падымалі палец угору, быццам Правадыр, дырыжор усяго гэтага, як бог, жыве на небе, і, нібы ведаючы нейкую таямніцу, казалі ўзрушана:

— Ён!

Яму ж карцела абавязкова ўбачыцца з Вялікім і Мудрым. Ён быў нармальны чалавек, разумеў усё, што вакол адбываецца, і хацеў сустрэцца з Правадыром, а калі ўдасца — дык і пагаварыць з ім. Няўжо ён сляпы? Не бачыць нічога, што робіць?

Але ўсе, з кім ён гаварыў, у каго хацеў дапытацца, дзе можна знайсці Вялікага і Мудрага, адмахваліся ад яго, як ад назойлівай мухі, і, ці то зараджаючы гармату, ці то залазячы ў танк, ці то падчэпліваючы пад крыло самалёта ракету, на хаду, паспешліва кідалі яму:

— Што вы! Гэта немагчыма!

Вялікі і Мудры жыў недзе далёка, ніхто не ведаў, дзе пэўна, але ўсе ведалі, што ён ёсць, сочыць за ўсім і кіруе ўсім.

Ніхто ніколі не бачыў Правадыра, аднак усе верылі, што ён разумны і справядлівы, ва ўсім добра разбіраецца і хоча ўсім людзям толькі дабра. «Зла!» — хацелася крыкнуць яму ў адказ, але ён стрымліваўся, бо ведаў, што яго не зразумеюць: людзі ганарыліся сваім Правадыром!

Ніхто не хацеў яму памагаць, паказваць дарогу. Усе толькі паблажліва ўсміхаліся, гаварылі:

— Марны клопат. Вы не знойдзеце яго. Правадыр нікому не паказваецца, бо, як бог, недасягальны. І ніхто не ведае, зямля ці неба яго жытло.

І ўсё ж ён вырашыў знайсці Могуча: калі ёсць Правадыр, павінна ж быць у яго і нейкая хата…

Бомбы сыпаліся як не на самую галаву яму, а ён ішоў.

Снарады разрываліся то справа, то злева, а ён ішоў.

Атамныя выбухі скаланалі зямлю не так ужо і далёка, яркія сполахі сляпілі вочы, а ён ішоў.

Пытаўся ва ўсіх, каго сустракаў, дзе знайсці Вялікага і Мудрага, але ўсе адказвалі яму аднолькава:

— Не ведаем.

І потым сам усё зразумеў: дзівак, ён жа не там шукае — хіба ж Вялікі і Мудры будзе сядзець на перадавой, дзе сыплюцца на галаву бомбы, а вочы слепяць атамныя ўспышкі? Канечне ж, ён знаходзіцца не тут, а недзе далёка-далёка, у глыбокім тыле, дзе не чуваць выбухаў і нішто, апрача сонца, не слепіць вочы.

У глыбокі тыл яго вывезлі на ваенным верталёце.

Ляцелі доўга, пакуль не завіслі над нейкім лугам. Суправаджальнік няпэўна махнуў рукою: «Недзе там. Шукайце!», спусціў вераўчаны трап, па якім ён і злез на траву.

Калі верталёт, падняўшы трап, паляцеў, той, хто шукаў Правадыра, не сыходзячы з месца, агледзеўся.

Справа была рэчка, наперадзе, на колькі брала вока, зелянеў луг, а злева шумеў крыху змрачнаваты лес. Паколькі нідзе не было відаць ніякіх пабудоў, ён, крыху пастаяўшы, паволі пайшоў у бок лесу — мусіць, і праўда, пошукі лепш за ўсё трэба пачынаць з лесу: якраз там, каб схавацца, мог выбраць сабе месца пад жытло Вялікі і Мудры.

І ён не памыліўся. Яшчэ здалёку ўбачыў высокі плот, якім быў абгароджаны ўвесь лес, а падышоўшы бліжэй, разгледзеў і калючы дрот, які ішоў паўзверх дошак.

Знайшоў дзверы ў плоце і вельмі доўга грукаў у іх. Але, на жаль, ніхто не адклікаўся яму, не падаваў голасу. Не было чуваць ніякага гуку, ніякага шолаху, і яму ўжо здалося, што ўвесь гэты вялікі, акальцаваны плотам лес мёртвы.

Аднак праз нейкі час з таго боку, за дзвярыма усё ж пачуліся крокі, і веснічкі адчыніў нейкі заспаны, няголены і непрычасаны чалавек. У прачыненыя дзверы ён убачыў у глыбіні лесу вялікі белакаменны шыкоўны палац, які вельмі ж хораша ўпісваўся ў зеляніну дрэў і травы, і спытаўся:

— Ці магу я пабачыць Вялікага і Мудрага?

— Яго тут няма, — адказаў Заспаны.

Яму ж здавалася, што яго падманваюць, — якраз тут і павінен быў бы схавацца Правадыр — у гэтым лесе, у гэтым палацы.

— А вунь тая святліца не яго?

— Не, не яго.

— І лес не яго? І плот не яго?

— Не яго. Наш Вялікі і Мудры нікога не баіцца і ні ад кога не хаваецца. Ён жыве на адкрытай прасторы, яму не патрэбны парканы і калючы дрот — ён ненавідзіць агароджу.

— А тут хто жыве?

— Тут жывуць тыя, што ўсяго баяцца і ад усяго хаваюцца.

Ён паверыў чамусьці ў словы Заспанага — той, здаецца, не маніў. Спытаўся:

— А дзе мне шукаць Правадыра?

Заспаны вельмі ўважліва, прыдзірліва, неяк пільна і ўчэпіста паглядзеў на яго і, быццам бы ўжо даверліва, адказаў:

— Недзе там шукайце.

І зноў жа невыразна махнуў рукою ў бок лугу і паўтарыў:

— Недзе там…

І адразу зачыніў дзверы.

Толькі цяпер у глыбіні ляску вякнуў сабака — дзіўна, чаму той маўчаў, не азываўся, калі ён малаціў кулакамі ў дзверы і размаўляў з Заспаным?

З гэтаю невыразнаю і непатрэбнаю думкаю ён, угнуўшы, унурыўшы галаву, ішоў па вялікім і, здаецца, несхадзімым лузе. Ніякіх арыенціраў на ім не было, пабудоў — таксама, луг быў чысты і бязмежны, і таму спадзявацца тут на сустрэчу з Правадыром не даводзілася.

А ён ужо нават падрыхтаваўся да высокай, інтэлектуальнай размовы з Вялікім і Мудрым і ўжо ўяўляў, як у белакаменным палацы яны сядуць дзе-небудзь ля каміна і будуць доўга гаварыць пра тое, што адбываецца ў іхнім Сузор'і, і чамусьці верыў, што пераканае Могуча і нешта зменіць.

Задумаўшыся, ён спачатку і не зразумеў, што гэта з ім хтосьці размаўляе. Але ўсё ж спыніўся, агледзеўся — не, здаецца, нікога нідзе не відно. І тады той, хто гаварыў да яго, зноў спытаўся:

— Ты шукаеш мяне?

Чалавек яшчэ раз пільна азірнуўся навокал, але і на гэты раз нікога не ўбачыў.

— Я шукаю Вялікага і Мудрага, — адказаў ён і дадаў: — Таго, хто кіруе нашым Сузор'ем.

— Я і ёсць Вялікі і Мудры, — з гонарам адказаў нехта. — Я кірую ўсімі Сузор'ямі.

— А дзе ты? — гледзячы сабе пад ногі, спытаўся чалавек.