Ляцелі хутка. Унізе мільгалі барханы. Радзім глядзеў на пустыню, такую няўтульную, нежывую і, наслухаўшыся зэмаў пра каварнасць, хітрасць, хцівасць, несумленнасць таля-маляў, не зважаючы на тое, што па іх прыляцелі нармальныя, нават далікатныя людзі, з жахам думаў пра сустрэчу з гэтымі нягоднікамі на іхніх сцежках і дарогах.

Зямля ўнізе ўвачавідкі змянялася. З жоўтай, пясчанай ператваралася ў шэрую, камяністую, а яшчэ нядаўна спякотныя яе колеры рабіліся ўсё больш і больш халоднымі.

Таля-малі

Таля-малі сустрэлі іх вельмі прыязна, нават гасцінна і ўрачыста. Яшчэ толькі пралятаючы над Талямаліяй, Радзім заўважыў нейкі вялікі рух на незнаёмай, зусім шэрай зямлі. Зверху людзей не было відаць, толькі калыхаліся вялікія, круглыя скафандры, яны засланялі рукі і ногі, а таму здавалася, што гэтыя шкляныя шары рухаюцца самі сабою.

На аэрадроме ўжо стаялі, роўна выстраіўшыся, шыхты, — мусіць, ганаровая варта, ужо іграў вялікі зводны аркестр. Іх сустракалі, здаецца, як самых паважаных гасцей. Калі іхні шар знізіўся і, зрабіўшы круг, нарэшце, гэпнуўся на нейкі зялёны штучны дыван, да яго адразу пачалі надыходзіць людзі. Бясшумна рассунуліся дзверы, Радзіма і Ою і на гэты раз прапусцілі чамусьці першымі.

Людзі, якія прыйшлі іх сустрэць, вітаючы, шчыра махалі рукамі, але яны ўсё роўна спускаліся па прыступках няўпэўнена і насцярожана. Ужо калі яны ступілі на зямлю, з натоўпу выйшаў адзін чалавек, падышоў да іх і сказаў:

— Мы шчыра вітаем цябе на роднай зямлі!

Оя пераклала яму вітанне даслоўна, але ён не паверыў ёй, падумаў, што ачуўся і папрасіў паўтарыць яшчэ раз.

— Мы шчыра вітаем цябе на роднай зямлі,— незадаволена прагаварыла Оя, — дзяўчыне не спадабалася, што ёй не вераць.

Не, Радзім і сам, канечне ж, разумеў, што зэмка ўсё пераклала правільна, але вось гэтае «цябе» і «на роднай зямлі» вельмі збянтэжыла хлопца — выкралі і яшчэ пацяшаюцца, пра нейкую родную зямлю, нягоднікі, гавораць!

Пасля, крыху падумаўшы, Радзім супакоіўся: зэмы ж яго звалі «таля-малям», і ён ужо сам адклікаўся на гэтую мянушку. Ды і прыляцеў жа новаспечаны таля-маля не куды-небудзь, а да таля-маляў, дык чаго ж крыўдзіцца… Канечне, прыляцеў на родную зямлю! Як свой да сваіх. Як хімік да хімікаў.

Хаця які з яго хімік! У школе яму хімія чамусьці не ішла: аднавалентны, шматвалентны…

Памятае, як аднойчы ў хімічнай лабараторыі ён, праводзячы дослед на ўтварэнне газаў, так начадзіў, што настаўніца аж рукамі замахала: «Хопіць, хопіць, Яснавец, сядай хутчэй, а то ты ўжо і так надыміў, што ў класе нічога не відаць».

Успомніўшы гэта, ён усміхнуўся, а тыя, што сустракалі, узрадаваліся і запляскалі ў далоні — падумалі, што ён задаволены іхнім прыёмам.

Таля-малі былі зусім не страшныя. Яны здаваліся яшчэ больш кантактнымі, сяброўскімі, нават шчырэйшымі, чым самі зэмы. Думка пра іх як пра бязлітасных вылюдкаў, была, канечне ж, перабольшаная — гэта зэмы такім чынам спрабавалі кожнага запалохаць таля-малямі.

Шкляныя скафандры зусім не заміналі гаварыць. Наадварот, яны былі так дасканала абсталяваны, што ўзмацнялі ўсе гукі, дапамагалі размове: словы рабіліся яшчэ больш гулкімі і выразнымі.

Калі цырымонія сустрэчы была закончана, калі пайшоў аркестр, які да гэтага іграў маршы, калі нейкі таўстун скруціў дываны, па якіх ішлі яны з Ояй да натоўпу, калі высокі і доўгі — худы-худы! — таля-маля пачаў падмятаць пасля мітынгу чыстую і так зямлю, замятаючы, як на пагранічнай паласе, нават сляды, да іх падышлі іхнія, яшчэ зэмаўскія канвойцы і сказалі — ці то загадалі, ці то папрасілі:

— Паехалі.

Радзім азірнуўся, але ніякай машыны паблізу не ўбачыў, таму і здзівіўся: а на чым жа яны збіраюцца ехаць?

І той жа момант пад ногі яму пляснуліся дзве невялікія хвалькі, якія адразу скаціліся ў жывыя, круглыя, рухавыя, нібы ртуць, кроплі-шарыкі, і не паспеў ён агледзецца, як убачыў, што імкліва кудысьці ляціць: кроплі круціліся пад ім так хутка, што аж чыркалі аб падэшвы і награвалі іх — нават праз абутак ён адчуваў, як горача робіцца нагам.

Побач на такіх жа кроплях-роліках імчалі Оя і ахоўцы. Зямля была роўная, голая, цвёрдая, нібы ўтрамбаваная, нідзе не расло аніводнага кусціка, а таму нішто не замінала іхняму руху.

Каля нейкага шклянога будынка, вельмі ж падобнага на колбу, яны спыніліся, шарыкі выкаціліся з-пад ног і невядома дзе зніклі. Ён ужо цупка стаяў на зямлі.

Толькі ў фае будынка заўважыў, што астаўся з адным канвойцам, — Оі і другога таля-малі побач не было.

Яго адразу ж абступілі людзі. Яны ўсміхаліся, паціскалі яму рукі, нешта гаварылі. Радзім нічога не разумеў, адно ў трывозе азіраўся вакол, нервова шукаючы, каб хто пераклаў тое, што гавораць, і гучна клікаў:

— Оя! Оя!

Бачыў, што таля-малі здзіўляюцца, што ім гэта не падабаецца, што яны не задаволеныя ім.

Яго запрашалі ў залу паседжанняў, але Радзім не ішоў — ён, маўляў, без перакладчыка нічога не разумее. Дамогся ўсё ж, каб сюды прывялі дзяўчыну, і толькі тады, узяўшыся за рукі, прыціснуўшыся шарам да шара, яны ўвайшлі ў залу паседжанняў.

Таля-малі ўсё яшчэ крычалі ім штосьці ўслед.

— Што яны крычаць? — спытаўся ён у Оі.

— Яны кажуць, што ты іхні сябра, іхні высокі госць. А я вораг, бо зэмка. Таму я павінна быць у іншым месцы.

— Дарэчы, а дзе ты была?

— Здаецца, у турме, — ледзь паспела адказаць яна, бо ўжо да іх падышлі таля-малі.

Радзіма папярэдзілі, што на сустрэчу з ім сабраўся ўвесь Важны Савет Талямаліі. Прыйшлі нават абодва кіраўнікі дзяржавы — і прэзідэнт і прэм'ер-міністр. Значыць, хлопца і сапраўды тут маюць за вельмі высокага госця і хутчэй за ўсё хочуць дамагчыся ад яго чагосьці дужа сур'ёзнага.

Зала была ярка асветлена. Над круглым сталом ужо боўталася шмат шкляных шароў — твараў не было відно, бо святло, адбіваючыся ад шкла, рабіла іх амаль непраніклівымі, нібы парожнімі. Ім паказалі на вольныя месцы, і Радзім, толькі сеўшы, пачаў аглядацца — шукаў, дзе ж знаходзяцца самыя галоўныя таля-малі. Але стол быў вельмі круглы, і знайсці за ім нейкі прэзідыум было немагчыма. Убачыўшы паважных, сур'ёзных, самавітых людзей, якія сядзелі злева ад яго, Радзім падумаў, што гэта і ёсць кіраўнікі дзяржавы, і чакаў, што гаварыць пачнуць адтуль. Але загаварылі якраз з другога боку. Павярнуўшыся на голас, ён не паверыў, што менавіта справа сядзяць правадыры, — там людзі былі не такія важныя ды і адзеннем яны асабліва не вылучаліся. Да таго ж яму здалося, што гэтых людзей ён ужо недзе бачыў. Пачаў успамінаць і ўспомніў, што сустракаў іх на аэрадроме: вось той, што зараз гаворыць, згортваў дыван, а той, што ўважліва яго слухае, падмятаў пыл пасля сустрэчы. Ён заёрзаў на месцы, пачаў недаверліва азірацца па баках: няўжо вось гэтыя звычайныя, прымітыўныя на выгляд людзі і ёсць самыя важныя асобы ў Талямаліі?

— Супакойся, о вялікі наш госць, — убачыўшы і адчуўшы Радзімаву разгубленасць, усміхнуўся таўстун, якога ён запомніў па дыване. — Усё правільна: я — прэзідэнт, а ён, — і паказаў на тонкага, худога чалавека, — прэм'ер-міністр.

— Прабачце, — нясмела загаварыў Радзім. — Але ж я вас бачыў на аэрадроме: вы дыван згортвалі, а прэм'ер-міністр пыл падмятаў.

— Усё правільна, наш вялікі хімік. У нас ніякая праца не лічыцца заганнай — ні для прэзідэнта, ні для прэм'ер-міністра.

Прэзідэнт задумаўся, крыху памаўчаў, а потым загаварыў зноў:

— А ў гэтым нам дапамаглі зэмы, — і таўстун сурова зірнуў на Ою; яна сцялася, затрымцела ўся і астатняе перакладала ўжо дрыжачым голасам. — Тады, калі яны знішчалі нас пад корань. Калі кожны з нас быў асуджаны на смерць. Мы павінны былі неяк выжываць, ратавацца. Таму светлыя нашы галовы, лепшыя нашы людзі, каб заблытаць, перамагчы зэмаў, рабіліся дворнікамі, лёкаямі, вадавозамі. Бо разумных, моцных зэмы знішчалі ў першую чаргу. Вучоных таксама.

Ён паварушыў галавою ў шары, шар захістаўся, і прэзідэнт стрымаў яго рукою.

— А ў чым мы былі вінаватыя? У тым, што любілі навуку больш за жыццё і аддавалі ёй усё, што маглі? Але ж, мусіць, так заўсёды бывае: нехта шчыра служыць навуцы, а нехта прысвойвае яго працу. Часцей за ўсё нячысцік стаіць побач з вучоным і чакае, калі той што-небудзь прыдумае. Тады крадзе адкрыццё і ўцякае, каб зрабіць атамную бомбу ці вось так знішчыць зямлю, як знішчылі нягоднікі Зэмаўшчыну і Талямалію, скарыстаўшы нашы веды.