Koniecpolski, Aleksander herbu Pobóg (1620–1659) — książę, chorąży wielki koronny, magnat i starosta kresowy, uczestnik wojen kozackich, syn hetmana Stanisława Koniecpolskiego.
expedite (łac.) — dokładnie.
bojar putny — uboższy szlachcic litewski lub ruski, służący u bogatszego pana.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
Pardonnez moi (fr.) — proszę wybaczyć.
polityka (z łac.) — tu: uprzejmość, obyczajność.
obserwować (z łac.) — zachowywać.
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) — król Szwecji w latach 1654–1660.
Consuetudo altera natura (łac.) — przyzwyczajenie jest drugą naturą.
fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) — damy dworu, stałe towarzystwo królowej lub księżnej.
per amicitiam (łac.) — z powodu przyjaźni.
Wilia (lit. Neris) — rzeka na Białorusi i Litwie, prawy, najdłuższy dopływ Niemna, nad Wilią leży Wilno i Kowno.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
Niewiaża — rzeka w środkowej części Litwy, prawy dopływ Niemna.
Zołtareńko — własc. Zołotarenko, Iwan (zm. 1655), hetman kozacki, szwagier Bohdana Chmielnickiego, brał udział w zdobyciu Wilna (1654).
ci, których był pomocnikiem — tj. Rosjanie, o czym autor nie mógł w 1884 r. napisać wprost z powodu carskiej cenzury.
zostawując — dziś popr.: zostawiając.
polityczny (z łac. politicus) — tu: obyczajny, cywilizowany.
Gedeon (XIV w. p.n.e.) — postać biblijna, zwycięski wódz i sędzia izraelski.
Samsonem (XII w. p.n.e.) — postać biblijna, bohater izraelski w walkach z Filistynami, obdarzony przez Boga niezwykła siłą.
moderunek (daw.) — ekwipunek, wyposażenie.
złotogłów — tkanina ze złotych nici.
barwa — tu: mundur.
rękodajny — dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp.
chercheur de noises (fr.) — poszukiwacz zwady.
incognito (z wł.) — potajemnie, nieoficjalnie, nie ujawniając swojej tożsamości.
ma foi (fr.) — słowo daję, dalibóg, doprawdy.
że się z nim de succursu ani de receptu nie znoszę (z łac.) — że się z nim nie zgadzam w kwesti pomocy i bezpieczeństwa.
kurfirst — elektor, książę niemiecki, mający prawo głosu przy wybierania cesarza.
przebrać się (daw.) — dostać się, dotrzeć.
zbarażczyk — tu: weteran spod Zbaraża; w obronie Zbaraża (1649) przed Kozakami Chmielnickiego i Tatarami brały udział wojska polskie pod komendą trzech regimentarzy i księcia Jeremiego Wiśniowieckiego.
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) — król Szwecji w latach 1654–1660.
dyfidencja (z łac.) — nieufność, brak zaufania.
WXMć — skrót od tytułu: Wasza Książęca Miłość.
partyzant (daw., z fr.) — stronnik, zwolennik.
parantela (z łac.) — powinowactwo, powiązania rodzinne.
ochędóstwo (daw.) — sprzęty domowe, ozdoby.
alias (łac.) — inaczej.
łożów — dziś popr. forma D. lm: łóż; łoże — podstawa działa.
borgować (daw.) — udzielić kredytu.
arkanum (z łac. arcanum) — sekret, tajemnica.
statysta (daw.) — mąż stanu, polityk, strateg.
skrupulat — osoba żywiąca wątpliwości moralne.
in liberis suffragiis (łac.) — w wolnych wyborach.
suffragium (łac.) — prawo głosu; tu B. lm suffragia.
impediment (z łac.) — przeszkoda, kłopot.
książę Michał — Michał Kazimierz Radziwiłł (1635–1680), krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego, szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią.
włosiennica — strój pokutny.
krajczostwo — godność krajczego wielkiego.
kapłon (daw.) — kastrowany kogut, kurczak o delikatnym mięsie.
Te Deum laudamus (łac.: Ciebie Boga wysławiamy) — początkowe słowa hymnu dziękczynnego, śpiewanego podczas szczególnych uroczystości, np. koronacji.
żywie (daw.) — żyje.
postaw (daw.) — miara długości tkanin, równa 28 łokci, tj. ok. 16 m.
Hiperborejczyk (z gr.) — członek ludu mieszkającego na północy, autor najprawdopodobniej określa tak Rosjan, w sposób zawoalowany ze względu na cenzurę carską.
Piotrowin (starop.) — święty Piotr, apostoł, jeden z najbliższych uczniów Jezusa Chrystusa, cierpiał męki moralne po tym, jak ze strachu wyparł się trzykrotnie swojego mistrza po jego aresztowaniu.
zbrodzień (starop.) — zbrodniarz.
wiuki — juki, bagaż przewożony na koniu.
hajdawery — szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary.
krócica — broń palna, podobna do pistoletu, ładowana od przodu, z zamkiem skałkowym, pistolet podróżny.
kiełznać — wkładać do pyska końskiego kiełzno, element uprzęży służący do kierowania koniem.
garłacz — broń palna, ładowana od przodu, o rozszerzanej lufie, rozmiaru pośredniego pomiędzy pistoletem a karabinkiem.
pajuk (daw.) — członek służby lub straży przybocznej; lokaj.
sepet (daw., z tur.) — ozdobny mebel, skrzynka z szufladami na kosztowności.
personaliter (łac.) — osobiście.
kawalkator — zawodowy trener i ujeżdżacz koni, szczególnie ceniony w Rzeczypospolitej szlacheckiej.
staje — jednostka odległości, licząca od ok. 100 do 1000 m, nazywana też stają albo stajaniem.
dowcip (daw.) — rozum.
parol (z fr.) — słowo honoru.
alias (łac.) — inaczej, albo.
Gnejusz Pompejusz Magnus (106–48 p.n.e.) — rzymski polityk i wódz, jeden z twórców I triumwiratu, zamordowany na rozkaz władcy Egiptu, który jego głowę przesłał Juliuszowi Cezarowi.
ciura — sługa w obozie wojskowym, pomocnik żołnierza.
siła (daw.) — wiele, dużo.
imieniowi — dziś popr. forma C. lp: imieniu.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
na pohybel (z ukr.) — na zgubę, na śmierć.
necessitas, necessitatis (łac.) — konieczność.
parrycyda (łac. parricida) — ojcobójca; wróg ojczyzny, zdrajca.
recedo, recedere (łac.) — cofnąć, odstąpić.
bachmat — koń rasy tatarskiej, niewielki, ale silny i wytrzymały, odporny na trudne warunki klimatyczne, szybki i zwinny.