Изменить стиль страницы

Koniecpolski, Aleksander herbu Pobóg (1620–1659) — książę, chorąży wielki koronny, magnat i starosta kresowy, uczestnik wojen kozackich, syn hetmana Stanisława Koniecpolskiego.

expedite (łac.) — dokładnie.

bojar putny — uboższy szlachcic litewski lub ruski, służący u bogatszego pana.

Kiejdany (lit. Kėdainiai) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

Pardonnez moi (fr.) — proszę wybaczyć.

polityka (z łac.) — tu: uprzejmość, obyczajność.

obserwować (z łac.) — zachowywać.

Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) — król Szwecji w latach 1654–1660.

Consuetudo altera natura (łac.) — przyzwyczajenie jest drugą naturą.

fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) — damy dworu, stałe towarzystwo królowej lub księżnej.

per amicitiam (łac.) — z powodu przyjaźni.

Wilia (lit. Neris) — rzeka na Białorusi i Litwie, prawy, najdłuższy dopływ Niemna, nad Wilią leży Wilno i Kowno.

Kiejdany (lit. Kėdainiai) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

Niewiaża — rzeka w środkowej części Litwy, prawy dopływ Niemna.

Zołtareńko — własc. Zołotarenko, Iwan (zm. 1655), hetman kozacki, szwagier Bohdana Chmielnickiego, brał udział w zdobyciu Wilna (1654).

ci, których był pomocnikiem — tj. Rosjanie, o czym autor nie mógł w 1884 r. napisać wprost z powodu carskiej cenzury.

zostawując — dziś popr.: zostawiając.

polityczny (z łac. politicus) — tu: obyczajny, cywilizowany.

Gedeon (XIV w. p.n.e.) — postać biblijna, zwycięski wódz i sędzia izraelski.

Samsonem (XII w. p.n.e.) — postać biblijna, bohater izraelski w walkach z Filistynami, obdarzony przez Boga niezwykła siłą.

moderunek (daw.) — ekwipunek, wyposażenie.

złotogłów — tkanina ze złotych nici.

barwa — tu: mundur.

rękodajny — dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp.

chercheur de noises (fr.) — poszukiwacz zwady.

incognito (z wł.) — potajemnie, nieoficjalnie, nie ujawniając swojej tożsamości.

ma foi (fr.) — słowo daję, dalibóg, doprawdy.

że się z nim de succursu ani de receptu nie znoszę (z łac.) — że się z nim nie zgadzam w kwesti pomocy i bezpieczeństwa.

kurfirst — elektor, książę niemiecki, mający prawo głosu przy wybierania cesarza.

przebrać się (daw.) — dostać się, dotrzeć.

zbarażczyk — tu: weteran spod Zbaraża; w obronie Zbaraża (1649) przed Kozakami Chmielnickiego i Tatarami brały udział wojska polskie pod komendą trzech regimentarzy i księcia Jeremiego Wiśniowieckiego.

Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) — król Szwecji w latach 1654–1660.

dyfidencja (z łac.) — nieufność, brak zaufania.

WXMć — skrót od tytułu: Wasza Książęca Miłość.

partyzant (daw., z fr.) — stronnik, zwolennik.

parantela (z łac.) — powinowactwo, powiązania rodzinne.

ochędóstwo (daw.) — sprzęty domowe, ozdoby.

alias (łac.) — inaczej.

łożów — dziś popr. forma D. lm: łóż; łoże — podstawa działa.

borgować (daw.) — udzielić kredytu.

arkanum (z łac. arcanum) — sekret, tajemnica.

statysta (daw.) — mąż stanu, polityk, strateg.

skrupulat — osoba żywiąca wątpliwości moralne.

in liberis suffragiis (łac.) — w wolnych wyborach.

suffragium (łac.) — prawo głosu; tu B. lm suffragia.

impediment (z łac.) — przeszkoda, kłopot.

książę Michał — Michał Kazimierz Radziwiłł (1635–1680), krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego, szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią.

włosiennica — strój pokutny.

krajczostwo — godność krajczego wielkiego.

kapłon (daw.) — kastrowany kogut, kurczak o delikatnym mięsie.

Te Deum laudamus (łac.: Ciebie Boga wysławiamy) — początkowe słowa hymnu dziękczynnego, śpiewanego podczas szczególnych uroczystości, np. koronacji.

żywie (daw.) — żyje.

postaw (daw.) — miara długości tkanin, równa 28 łokci, tj. ok. 16 m.

Hiperborejczyk (z gr.) — członek ludu mieszkającego na północy, autor najprawdopodobniej określa tak Rosjan, w sposób zawoalowany ze względu na cenzurę carską.

Piotrowin (starop.) — święty Piotr, apostoł, jeden z najbliższych uczniów Jezusa Chrystusa, cierpiał męki moralne po tym, jak ze strachu wyparł się trzykrotnie swojego mistrza po jego aresztowaniu.

zbrodzień (starop.) — zbrodniarz.

wiuki — juki, bagaż przewożony na koniu.

hajdawery — szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary.

krócica — broń palna, podobna do pistoletu, ładowana od przodu, z zamkiem skałkowym, pistolet podróżny.

kiełznać — wkładać do pyska końskiego kiełzno, element uprzęży służący do kierowania koniem.

garłacz — broń palna, ładowana od przodu, o rozszerzanej lufie, rozmiaru pośredniego pomiędzy pistoletem a karabinkiem.

pajuk (daw.) — członek służby lub straży przybocznej; lokaj.

sepet (daw., z tur.) — ozdobny mebel, skrzynka z szufladami na kosztowności.

personaliter (łac.) — osobiście.

kawalkator — zawodowy trener i ujeżdżacz koni, szczególnie ceniony w Rzeczypospolitej szlacheckiej.

staje — jednostka odległości, licząca od ok. 100 do 1000 m, nazywana też stają albo stajaniem.

dowcip (daw.) — rozum.

parol (z fr.) — słowo honoru.

alias (łac.) — inaczej, albo.

Gnejusz Pompejusz Magnus (106–48 p.n.e.) — rzymski polityk i wódz, jeden z twórców I triumwiratu, zamordowany na rozkaz władcy Egiptu, który jego głowę przesłał Juliuszowi Cezarowi.

ciura — sługa w obozie wojskowym, pomocnik żołnierza.

siła (daw.) — wiele, dużo.

imieniowi — dziś popr. forma C. lp: imieniu.

Kiejdany (lit. Kėdainiai) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

na pohybel (z ukr.) — na zgubę, na śmierć.

necessitas, necessitatis (łac.) — konieczność.

parrycyda (łac. parricida) — ojcobójca; wróg ojczyzny, zdrajca.

recedo, recedere (łac.) — cofnąć, odstąpić.

bachmat — koń rasy tatarskiej, niewielki, ale silny i wytrzymały, odporny na trudne warunki klimatyczne, szybki i zwinny.