— Праўда. Мне штоноч сняцца марсіянкі. Яны падобныя на цябе.

— Я ўжо чула пра гэта. Ты не арыгінальны.

— А што ў гэтым свеце арыгінальнае? Мой бохан неяк сказаў адзіную разумную ісціну: усё новае — даўно забытае старое.

— Ты выдумаў сам.

— Каб я мог такое выдумляць, то не завінчваў бы гайкі пад наглядам маэстра Ганчарова. Я слаўлю цябе, Тарас! Вып'ем. За што? За рыжых. Згода?

— За рыжых я вып'ю. Яны — няшчасныя.

— Ты няшчасная? Паглядзі на буфетчыцу. Вунь дзе няшчасная.

— Яна не рыжая. Нафарбаваная.

— Твае бацькі прадбачылі моду.

— Не вярзі, Славік. Ты — п'яны.

— Ад тваіх вачэй.

— Ад маіх вачэй цверазеюць.

— Як хто.

— Ты цверазеў. Я гэта бачыла.

— А цяпер — нямею…

«Няўжо яны сустракаліся? — Тарас з натугай пракаўтнуў шампанскае, недарма яно завецца сухое. — Няўжо яна можа хлусіць?»

«Чаго яна смяецца? — паморшчылася Ніна. — Нічога смешнага няма. Колькі часу яны знаёмыя, што так размаўляюць? Ён пра ўсё расказваў. Толькі пра гэтую рыжую ні слова. Прытворшчыкі!»

Тарас не вытрымаў:

— Ты хоць бы цішэй гаварыў. Людзі слухаюць.

— Слухаюць, бо цікава. Чытаў бы я лекцыю пра спаборніцтва — ніхто і вуха не натапырыў бы. Ты, Маша, слухала б?

— Я ўсё слухаю.

— Тарасаў уплыў. Раней ты была больш пераборлівая.

— Да чаго?

— Да лекцый. І да людзей.

«Каб як у нас, у вёсцы, Тарасу трэба даўно даць яму па мордзе». У чарговую ўспышку злосці Нінка пашкадавала, што ўсё гэта адбываецца не ў іх вёсцы, дзе размова вялася прасцей, а дзейнічалі хлопцы з большай рашучасцю. «Тарас перадавы, яму нельга». Яна ўздыхнула.

А Славік, круцячы ў руках пустую шклянку, ужо чытаў нейкія вершы.

Нінка запомніла іх і падумала, што Славік сачыніў сам. Зноў-такі — як бы для іх, а ў сапраўднасці для Машы, каб сказаць яшчэ раз, што любіць яе. Яна праверыла:

— Гэта ты сам напісаў?

— Мой сябра.

— У цябе ёсць сябры маскоўскія паэты? — з іроніяй спытаў Тарас.

— У мяне ўсё ёсць. І нічога няма.

Жанчына, якую ён любіць, не цалуе яго, і нічога ў яго няма — гэта на нейкі міг суцешыла Нінку, вярнула надзею.

Пазванілі. Клікалі ў залу.

Яны падымаліся па крутой лесвіцы першыя — Славік і Маша. Зноў яны забыліся на ўсё, нават на тое, хто з кім прыйшоў і павінен сядзець. Не, на парозе залы яна, рыжая, успомніла-такі пра гэта.

Але як Славік цягнуўся за ёй позіркам! І калі сеў на месца, то ўвесь час глядзеў у той бок, дзе селі яна і Тарас. І калі патухла святло і пачалася карціна, Нінцы здавалася, што ён глядзіць не на экран, а ўсё туды ж…

Бяда гераіні расчуліла дзяўчыну. Больш яна не думала пра тое, каб утрымаць Славіка, прымусіць яго жаніцца. Дзякуй Богу, што хоць усё добра абышлося, не здарылася таго, чаго яна падсвядома хацела — каб паставіць хлопца перад фактам — і баялася, баялася, не менш, чым і Славік. Цяпер яна прымала гэта як кару за сваю даверлівасць і дурноту. «Так табе і трэба! Так табе і трэба!» — бязлітасна ўпікала яна сябе і… плакала, смаркалася, выцірала хусцінкай вочы. На яе нават азірнуліся з пярэдняга рада.

Славік дзівіўся, што яе так расчуліла трагедыя гераіні. Яму смешна стала, бо яго асабіста ўся кінагісторыя не ўсхвалявала ні на грам, не кранула ніводнай стрункі душы. Банальная драма. Ён нават адчуваў некаторую няёмкасць перад суседзямі, што яго дзяўчына такая «дзярэўня».

Маша і Тарас сядзелі бліжэй да выхада і, калі сеанс скончыўся, выйшлі першыя. Як ён ірваўся, Славік, каб дагнаць іх. Лез на людзей, расштурхоўваў. Абражаная Ніна засталася ззаду, хацела схавацца ў натоўпе. Ён спахапіўся, пачакаў яе каля дзвярэй. Але яўна быў незадаволены, што Маша з Тарасам зніклі. Можа, таму доўга ішоў моўчкі, панура наставіўшы каўнер. Нінка таксама маўчала. Вуліцы, па якіх яны ішлі, хутка апусцелі. Горад засынаў. Але недалёка быў вакзал, і там бесперапынна стомлена пыхкалі і зрэдку злосна крычалі паравозы.

На пешаходным мосце цераз чыгунку, вузкім і высокім, Нінка спынілася і глядзела, як унізе ішоў доўгі таварны састаў. Маленькія вагоны з чырвонымі дахамі, доўгія пульманы з белымі люкамі, пляцоўкі з трактарамі, з лесам. Цягнік прайшоў. Міма зялёных і чырвоных нерухомых агнёў стрэлак і святлафораў плыў-хістаўся, аддаляючыся, чырвоны стоп-сігнал. Нінка праводзіла яго сумным позіркам, быццам у тым цягніку ў запламбаваным пульмане ці, можа, на адкрытай пляцоўцы павезлі яе шчасце. Але, павезлі. Хто? Куды? Славік стаяў побач, наваліўшыся грудзьмі на парэнчы, і… пляваў уніз, з дзіцячай свавольнасцю цэлячыся ў сігнальны слупок стрэлкі.

Не адводзячы вачэй з далёкіх агнёў, Ніна сказала ціха, з болем:

— Цяпер я ўсё разумею. Бачыла. Не дурная. Ты любіш яе, гэтую рыжую. Не хлусі мне больш. Ты любіш яе!

У Славіка быццам стопудовы камень сарваўся з душы, паляцеў уніз, пад мост, бразнуўся аб сталёвыя рэйкі і разляцеўся на парашок. Нічога не засталося. Зрабілася лёгка-лёгка. І смешна: яна думае, што ён будзе адмаўляцца, хлусіць. Ды не ж! Яна сама рассекла складаны для яго вузел. Вызваліла ад страху, ад абавязку — ад усяго, што яго мучыла.

Ён спачатку прашаптаў:

— Я люблю яе, гэтую рыжую.

Потым паўтарыў голасна:

— Я люблю яе!

Потым закрычаў на ўсю прастору станцыі:

— Я лю-ю-блю я-е-е! Чу-у-еш?

Крык яго падхапіў блізкі паравоз.

Нінка заціснула рукамі вушы і кінулася прэч, як ад ашалелага. Пабегла. Пад яе нагамі загудзела, заляскатала жалезная ферма моста. Ёй здавалася, што ён усё яшчэ крычыць ёй услед гэтыя словы, са здзекам і радасцю. Не, ён не крычаў. Ён ішоў павольна, праводзіў рукой па мокрай парэнчы і, шчасліва ўсміхаючыся, шаптаў:

— Я люблю яе. Я люблю яе.

Зося яшчэ не спала. Чытала. Па прыездзе з бальніцы яна глытала кнігі з незвычайнай прагнасцю. І сама дзівілася: яна чытала і раней, але тады, хворай, кнігі не давалі той радасці і асалоды, што даюць цяпер. Тады яна проста чытала ад смутку, каб скараціць час. А цяпер, чытаючы, жыла, весела і хораша.

Маша скінула ў калідорчыку паліто, увайшла ў пакой, правяла гарачымі далонямі па халодным твары і гучна засмяялася.

Зося адарвалася ад кнігі, са здзіўленнем паглядзела на сяброўку:

— Чаму ты?

— Там, у рамане, — кіўнула яна на кніжку, — гэта, напэўна, называецца: ён папрасіў яе рукі.

— Хто?

— Тарас маёй.

Зося адчула, як ёкнула сэрца. Цяпер яна зразумела, чаму ў яе была трывога і насцярожанасць да Тараса. Яна баялася менавіта гэтага — што ён забярэ Машу. Яна баялася адзіноцтва. Дзіўна. Усяго некалькі месяцаў назад яна пазбягала людзей. А цяпер яе палохала думка, што яна можа застацца адна.

— Ты… згадзілася?

— Ён чамусьці спяшаецца. Заўтра ж, кажа, хадзем у загс. О не! Дай мне падумаць. Я кажу яму: дай мне падумаць да Новага года. Расчараваўся. Чаму яму загарэлася? — Яна скінула чаравікі, ускочыла на канапу, схавала акалелыя ногі пад коўдру… — Ты ведаеш, я праўда хачу падумаць. Тарас, напэўна, будзе найлепшы муж. Але ён вельмі правільны. А я з ветрыкам. Ты ведаеш, мяне лічаць сур'ёзнай, а я зусім несур'ёзная. Вось я зараз падумала. Каб пасватаўся такі шалапут, як Славік Шыковіч… Хоць які з яго муж, дзіця горкае, і не з ветрыкам, а з завірухай у галаве! Але я, напэўна, адразу згадзілася б. Замуж дык замуж. Як у палонку. Адразу. З галавой. Бух — і ўсё. А з Тарасам гэта вельмі сур'ёзна. Я павінна прыслухацца: ці ёсць у мяне тое каханне, якое патрэбна яму. Ты разумееш?

У знак сцвярджэння, што яна гэта добра разумее, Зося заплюшчыла вочы.

Шыковіч спадзяваўся, што пасля надрукавання артыкула ён не адаб'ецца ад тэлефонных званкоў, ад наведвальнікаў. Званкі былі, але не тыя, якіх ён чакаў. Званілі сябры. «Здорава, стары, напісаў. Віншую». Кірыла злаваўся: хіба соль у тым, як напісана! Званілі чытачы. Большасць пыталася пра Зосю. Дзе яна цяпер, як адчувае сябе? Прасілі перадаць ёй добрыя пажаданні. Другія пыталіся пра тое, пра што Шыковіч сам хацеў даведацца. Дзе яны, таварышы па барацьбе Савіча, Вакулавай, Васі? Жывыя сведкі? Няўжо ў горадзе нікога не засталося? Няўмольны час! Скасіў людзей, разагнаў па свеце.