- Я павiнна забiраць яе пошту.
- Дык ёсць у вас яе адрас цi не?
Жанчына незадаволена выцягнула ўперад вусны. Кантэн глядзеў ёй проста ў вочы i заўважыў, што яна крыху баiцца яго позiрку. Нарэшце яна зрабiла няпэўны жэст i прабурчала:
- Ай, ды што там! Яна ж не забараняла мне даваць камусьцi гэты адрас...
Яна зайшла ў пакой i адразу вярнулася да Кантэна з кавалачкам блакiтнай паперы, якраз на такой Марыя-Луiза пiсала iм лiсты. Яна паглядзела на гэты шматок паперы i, смеючыся, сказала:
- Я яго нават не чытала сама. Калi вы жадаеце паслаць ёй ваш пакунак, гэтага адраса, можа, i дастаткова. Але каб убачыць... Яна напiсала тут: Да запатрабавання. Паштовае аддзяленне, 57, вулiца Дзiжон.
Кантэн машынальна паўтарыў:
- Вулiца Дзiжон...
I змоўк. Жанчына пачакала хвiлiну, пасля сказала:
- Вам няма чаго крыўдзiцца. Ва ўсякiм разе, вы атрымалi ад мяне даведку.
Кантэн расшпiлiў футра, дастаў партаманет, адлiчыў сто франкаў. Жанчына падзякавала яму, збiралася ўжо пайсцi, але павярнулася i паведамiла:
- Я вось што думаю. Раз яна пайшла адсюль нядаўна, вы можаце зазiрнуць у "Там-Там". Гэта начны клуб, якi знаходзiцца на рагу Тэатральнай вулiцы. Яна павiнна зайсцi туды, каб развiтацца з сяброўкамi. Можа, вам пашанцуе. Гэта ж яе ўчастак, квартал "Там-Тама".
Выходзячы з будынка, Кантэн адчуў, што сiлы зусiм пакiнулi яго. Да гэтага часу яго падтрымлiвалi то гнеў, то надзея. Цяпер у яго не было нiчога. Ён адчуваў, што можа вось-вось павалiцца на ходнiкi. Бялiзна яго змакрэла ад поту, i Кантэну зрабiлася вельмi холадна на вулiцы. Ён увесь дрыжаў, яму карцела легчы проста тут, на дол, пад сцяну, як тыя бадзягi, якiх ён бачыў пры ўваходзе на вакзал.
Калi ён ляжа так, яго падбяруць, адвязуць у турму цi ў бальнiцу, дзе ён зможа нарэшце выспацца.
Ад слабасцi задрыжалi ногi, i Кантэн вырашыў зайсцi ў кафэ. Паветра ў памяшканнi было цёплае, густое, пахла смажанай ежай. У глыбiнi залы Кантэн прыкмецiў пустую лаўку. Яна вабiла да сябе, бо стаяла ў ценi i была адгароджаная ад астатняй часткi залы невялiкiм зэдлiкам, на якiм стаяў вазон з шырокiм лiсцем. Там можна было добра прымасцiцца, паклаўшы локцi на мармуровы стол, i нейкi час падрамаць за шклянкай. I нiхто не будзе табе перашкаджаць. Кантэн доўга змагаўся з жаданнем пайсцi i прысесцi там. Стоячы ля прылаўка, ён абапёрся на яго ўсiм целам i залпам выпiў чарку гарэлкi, якая не мела нi смаку, нi паху, бо была зроблена не з чыстага вiнаграду i нiколi не захоўвалася ў бочцы. Але гэта мала яго хвалявала. Чарка была маленькая, i Кантэн папрасiў яшчэ адну.
Побач мужчыны вялi размову пра скачкi. Яны казалi, што скачкi адмененыя з-за снегу, i гэта iх прыводзiць у адчай. Яны лiчылi гэту справу такой сур'ёзнай, быццам ад яе залежала iх iснаванне, i Кантэну карцела крыкнуць: мне б вашы турботы!
Выпiтая гарэлка i дурнота гэтых мужчын абудзiлi ў Кантэне злосць. Яна надала яму сiлы, i ён выйшаў на вулiцу.
Цяпер холад здаваўся яму не такiм моцным, як раней, i Кантэн адчуў, што пратрымаецца яшчэ некалькi гадзiн.
Ён павiнен зрабiць усё, каб знайсцi Марыю-Луiзу i забраць яе з сабою. Забраць так, каб яна нават не змагла западозрыць, што ён пра яе даведаўся тут. I ён не будзе дома прыспешваць яе, будзе чакаць, пакуль яна сама не паспрабуе сябе выратаваць.
Кантэн намагаўся ўспомнiць, што адбывалася ў яго на вачах з таго моманту, як ён прыехаў сюды. Намагаўся ўзгадаць, што яму казалi. Ён iмкнуўся зразумець, як гэта ўсё магло здарыцца з яго дачкой, якая ж яна ўсё-такi на самай справе i што змагло яе так хутка адарваць ад сваiх, ад усяго таго, што рабiла iх жыццё простым i прыгожым.
Калi ён збiраў усё гэта ў адно, каб атрымаць поўнае ўяўленне пра Марыю-Луiзу, у яго было такое пачуццё, што гэты вобраз зусiм не падобны на Марыю-Луiзу.
Кожны раз ён прыходзiў да высновы, што яна не магла перамянiцца поўнасцю. Канечне, яна змянiлася пад уплывам дрэннага асяроддзя, у якое трапiла з вёскi, але досыць яму спаткацца з ёю, як яна стане ранейшай.
Кантэн успомнiў, як яны разумелi адно аднаго, як пераглядалiся, калi мацi пачынала сварыцца. Гэта маўклiвая згода надавала iм абаiм сiлы, дазваляла адчуваць сябе шчаслiвымi.
Калi ён убачыць Марыю-Луiзу, яму не трэба крычаць. Трэба знайсцi сiлы ўсмiхнуцца, прыняць змоўнiцкi выгляд. Раней гэта прыносiла iм столькi таямнiчай радасцi! А калi ён закрычыць, яна адразу выпрастаецца, як гэта было ў дзяцiнстве, пачне агрызацца, яе позiрк зробiцца непранiклiвым.
Нiхто i нiколi не мог нiчога дабiцца ад яе крыкам. Ад грубасцi яна рабiлася нерухомай, быццам камянела. Кантэн ведаў, што гэта найгорш.
Тут Кантэн успомнiў раптам жончыны словы:
- Калi яны не захочуць адпусцiць яе, ты скажы iм, што я захварэла i вельмi хачу яе ўбачыць.
Цi ж мог ён прадбачыць, што няпраўду давядзецца казаць не гаспадарам, а дачцэ? Ён ведаў, што Марыя-Луiза будзе падрабязна распытваць яго пра матчыну хваробу. Ён шукаў патрэбных слоў, але нiчога не мог прыдумаць.
А што, калi Марыя-Луiза скажа "не"? Калi яна скажа, што гэта немагчыма, што яна не зможа паехаць з iм, каб нават наведаць сваю хворую мацi?
Такая акалiчнасць палохала яго, але ён адчуваў, што можа быць i такое. Тут ён крыху падумаў i раптам успомнiў пра Дэнiзу. Вось пра каго павiнен ён сказаць!
I Кантэн павольна вымавiў уголас словы, якiя ён скажа ёй:
- Дэнiза моцна захварэла... Трэба, каб ты паехала са мною... Яна вельмi хоча бачыць цябе...
Ён сказаў гэта, i яму адразу ўспомнiлася iх дзяцiнства. Кантэн бачыў вочы дзяўчатак, у якiх ён мог заўсёды прачытаць радасць i нягоды. Ён чуў iх вясёлы бесперапынны смех. Ён памятаў слёзы Марыi-Луiзы, калi Iзабэла павезла Дэнiзу ў бальнiцу. Той ранiцай ён супакойваў яе цэлую гадзiну.
Толькi цяпер Кантэн зразумеў, што апошнi раз, мiнулым летам, Марыя-Луiза прыязджала, каб наведаць не столькi бацьку з маткай, як сястрычку, яе Дэнiзу.
Каб жа яму ўдалося пагаварыць з ёю! Ён бы пераканаў яе, што трэба ехаць дамоў, бо Дэнiза захварэла. Ён расказаў бы пра яселькi, якiя яны рабiлi перад Калядамi ў дзяцiнстве... Толькi каб хапiла мужнасцi зманiць...
Зманiць. Адно гэта слова нагадала яго колiшнюю размову з жонкай. Яна казала:
- Ты напiшаш яе гаспадарам... Ты скажаш iм аб сваiх прынцыпах... Скажаш, што ты сумленны чалавек i нiколi нiкому не хлусiў!