23
У камiсарыяце сяржант прывiтаў Сумленевiча з рухавай заклапочанасьцю.
- Сядайце, калi ласка. Я зараз, - i ён пазванiў кудысьцi. - Гэта я. Няхай зойдзе ён да мяне заўтра а адзiнаццатай. Так. - Тады зьвярнуўся да Сьцяпана: Пакажэце, калi ласка, свой пашпарт.
Сумленевiч падаў яму дакумант.
Мiлiцыянт дастаў з бакавой шуфляды пiсьмовага стала прасторны фармуляр i прыняўся запаўняць яго.
Папярэдзiў ён Сьцяпана аб судовай адказнасьцi за несапраўдныя паказаньнi падчас допыту.
- У тым, што я вам скажу, можаце не сумнявацца, - адказаў яму на тое Сьцяпан.
Сяржант штосьцi дапiсаў у фармуляры й загаварыў:
- Усё, што вы скажаце тут, можа быць скарыстанае супроць вас.
- Я не баюся таго.
Сяржант не зрэагаваў на гэта.
- Дзякую, - пашпарт аддаваў ён Сьцяпану двума пальцамi, па-курэцку. Супроць вас ёсць падазрэньне, грамадзянiн Сумленевiч, што вы падпалiлi легкавую машыну старшынi... - сяржант вымавiў поўную назву каапэратыву, марку машыны, яе рэгiстрацыйны нумар, дзень i гадзiну здарэньня. - Што вы, грамадзянiн, хочаце сказаць у сувязi з тым? Калi ласка, - даўгапiс трымаў ён напагатове.
- Я вас, пане сяржант, не разумею. Пра якое гэта падазрэньне ў дачыненьнi да мяне вы гаворыце? Я-ж сам, як памятаеце, прыйшоў да вас i ўсё расказаў вам, прасiў...
- Так, - перабiў яго мiлiцыянт. - Атрымана намi скарга на вас, вытлумачыў ён. - Калi ласка, адказвайце на пастаўленае вам пытаньне.
- Зрэшты, мне ўсё роўна. Добра, - Сьцяпан выняў з кiшэнi пачак папяросаў. - Дазвольце закурыць...
- Курэце.
- Дзякую, - i запрапанаваў мiлiцыянту папяросу: - Курыце?
- Дзякую вам. Я прызвычаiўся да "спортаў", - ён пашукаў запалкаў.
Закурылi.
- Было гэта так... - Сумленевiч апавядаў сяржанту здарэньне з падрабязнасьцямi. - Я ведаў, што дапускаюся глупства, але мус было нешта счаўпсьцi звалаце, сукiнсыну!..
- Грамадзянiн Сумленевiч! Вы забываецеся! Нiкога нельга беспадстаўна абражаць. Разумееце?
- Вы баронiце старшыню?
- Калi хочаце ведаць - я шаную вас. У супрацiўным выпадку ў мяне была-б iншая гаворка з вамi.
Сяржант прагледзеў запiсанае ў пратаколе.
- Пагаворым мы пра матывы?
- Пагаворым. Калi ласка, грамадзянiн Сумленевiч.
- Дзякую вам, пане сяржант. Агульна кажучы, старшыня зьяўляецца прыкладным узорам гангстэрскага спосабу кiраваньня ўстановай. Падбiрае ён сабе супрацоўнiкаў бязвольных, але таленавiтых, сьлепа адданых яму. Наравiстых старшыня або запалохвае, або ўсяляк захаборвае, або, звычайна, пры нагодзе выкiдае iх з працы. Не ганьбуе ён i даносчыкамi, ясная справа, ды правакатарамi...
- Канкрэтней, грамадзянiн.
- Гавару я, хiба, няясна?
- Вы, дарагi пане, задумалi чытаць мне тут даклад? - зьнецярплiвiўся мiлiцыянт. - Я пытаю вас, здаецца, выразна: якiя ёсьць прычыны гэтага вашага ўчынку? Ну, чаму вы падпалiлi машыну?..
- Менавiта, таму!
- Дакладней?
- Цi вас, пане сяржант, задаволiць тое, калi я скажу вам, што гэты падпал зьявiўся маiм актам пратэсту супроць становiшча, створанага ў каапэратыве старшынёй?
- Вы, грамадзянiн, зноў сваё! - ён закурыў наступную папяросу. - Высокае слова - пратэст. Дзеля яго iснуюць прыстойныя магчымасьцi дзеяньня, напрыклад, пэрыядычныя нарады, сходы прафсаюзнай арганiзацыi, камiсii i гэтак далей. Нязгода з чымсьцi зусiм не абазначае, выбачайце мне за слова, хулiганства!
- Паўтараю: я не знайшоў iншага спосабу на тое, каб зьвярнуць увагу грамадзкай думкi - на пачынаньнi старшынi!
- Перастаньце вы дурыць мне галаву вялiкай палiтыкай у паспалiтым злачынстве! Пакiньце выкручвацца, захавайце вы годнасьць, пане Сумленевiч. Час, каб мы ўжо разумелi адзiн аднаго.
- Во-во, сьвятыя словы!
- Ну!
- Мы ўсё сабе сказалi.
Сяржант пабялеў ад гневу.
- Вы адмаўляецеся даць паказаньнi?
- Наадварот: я дамагаўся даць iх вам, - Сьцяпан выцер лоб. - Цi я пярэчу ў тым, што мой падпал легкавой машыны, прыватнай уласнасьцi, фактычна зьяўляецца лiхадзействам?
- Што вас, грамадзянiн, штурхнула на такi крок?
Сумленевiч расьсьмяяўся.
- Мая жонка здрадзiла мне зь iм, старшынёй. Мала таго - я пазайздросьцiў яму дарагога набытку ў выглядзе прыгожай легкавой машыны.
Сяржант ажыўлена запiсваў...
- Мне нельга ратаваць сябе, - дадаў Сьцяпан, усур'ёз.
- Любоўная зайздрасьць, як прычына злачынства, часткова абязьвiнiць вас, пане Сумленевiч, - заявiў яму сяржант i ўвесь палагаднеў. - Беспатрэбна абдурвалi вы мяне. Я ня ваш вораг. За столькi гадоў работы, ня хвалячыся, адчуваю я скураю, хто сядзiць перада мною. Ведаеце, гэта вопыт. У нашай прафэсii iнтуiцыя адыгрывае надзвычайную ролю. Я не хацеў з вамi бавiцца ў падыходы, пытаў адкрыта, як шчыры шчырага.
"Адыходжу я, як дзень. Будзь ты добры людзям. Усе яны - бедныя", паўголасам прамовiў Сьцяпан.
- Што?
- Дробязь, пане сяржант. Гэта словы мацi... жаночыя.
- Ага...
- Вы, пане сяржант, залiшне наракаеце на мяне. Давайце, падпiшу вам пратакол.
- Нельга нiкога прымушаць выявiць сваю вiну шляхам самаабвiнавачаньня. Яе трэба, звычайна, даказаць, - павучаў ён Сьцяпана. - Гэта прынцып, дзякуючы якому магчыма аб'ектыўна сьцьвярджаць факты.
- Не было маiм намерам затойваць вiну.
- А вы, скажэце, не падумалi аб тым, што, зьнiшчаючы сябе, зьнiшчаеце й справу, у iмя якой, калi верыць вам, iнсцэнiзавалi гэтае вiдовiшча? Акампраметоўваецеся, пане Сумленевiч, - ён давяраў Сьцяпану ў вадным: - Калi магу вам раiць, дык тое, каб вы паклапацiлiся прадставiць доказы жончынай здрады. Мы, як мiлiцыя, гэтым не займаемся - замнога было-б работы... Ну, падпiсвайце вы сваю аферу, - сяржант падсунуў Сьцяпану пратакол, складзены дбайным почыркам. - Ах, пане Сумленевiч, пане Сумленевiч...
Сьцяпан дакладна ўчытваўся ў кожны радок пратаколу.
- Дасьце мне копiю яго?
- Вы ня ведаеце, што ў нас не бывае копiй?
- Будзеце дапытваць сьведкаў?
- Адкажу вам: будзем. Што яшчэ вы хочаце ведаць ад мяне?
- Цi магу я сустрэцца з капiтанам?
- Дзеля чаго вам гэта патрэбна?
- Дзеля дадатковых паказаньняў...
- Можаце зрабiць гэта ў мяне. Слухаю вас.
- Я, таксама, i па iншай справе хачу пабачыцца з капiтанам.
- Па якой?
- Даўняй, пане сяржант. Вас я буду хвалiць...
- Самi зьвяжэцеся вы з капiтанам. Па тэлефоне, - ён прадыктаваў Сьцяпану нумар. - Дамовiцеся, пагаворыце... Да пабачэньня, пане Сумленевiч.