У бары "Пад селядцом" прадавалi мiнэральную ваду "Крынка".

Сьцяпан папрасiў дзьве бутэлькi мiнэралкi. Бармэнка курыла й, адначасова, накладвала ў мiсачкi гатаваную па-брэтонску фасолю, якой закусвалi падпiтыя тыпы ў камбiнэзонах; пра штосьцi спрачалiся яны памiж сабою. Двух зь iх счапiлася бiцца; перакулiлi крэсла з жалезных прутоў, пакацiлiся на падлогу. Iх сябры, пасьмяяўшыся, узялiся разбараняць - ня ў жарты палiлася кроў. Убег з вулiцы мiлiцыянт i, вытузнуўшы, быццам сьмешную шаблю, гумовую палку, гакнуў ёю па выпучаным азадку якраз таго з буяноў, якi, аблiты юшкаю з носа, харкацеў, прыцiснуты да зямлi здаравейшым. - Халерны Пiндаль штодзень так, сказала бармэнка й зiрнула на Сумленевiча, як на таго навiчка, якому наiўна захацелася мець сабе жонку. Сьцяпан расплацiўся.

Круцiла яму ў калене. (Нядобра ступiў ён нагою, калi ўносiлi труну на могiлкi; у пухкую нару крата, i цэлы ўспацеў ад страху, каб не павалiцца...)

Сеў Сьцяпан на змуршэлы падмурак, парослы зельлем, i асьцярожна нацiраў балючае месца. Вывiх не адразу адлягае, трэба мачыць у гарачай вадзе й расьцягваць вузлы... "Шкада, што па хаце, у якой я нарадзiўся й рос, не засталося й сьледу. Заначаваў-бы я ў ёй, памыў-бы падлогу, дзьверы. Жылося-б мне па-свойму..."

Чым больш раздумваў Сьцяпан над тым, як паводзiць сябе ў мiлiцыi, тым выразьней адчуваў у сабе ўсю несур'ёзнасьць створанага iм становiшча. Справа ня ў веры ў справядлiвасьць задуманага, бо яна ў iм заставалася непахiснутай, але ў сродках ажыцьцяўленьня намеранага. Дакладней кажучы, у iх недастатковасьцi, каб не сказаць, у дробязнасьцi ўчыненага ў параўнаньнi з жаданым зьдзяйсьненьнем. Вымовы, якiх наслухаўся ён ад Кiры й ад цесьця, прыводзiлi яго да дапушчэньня, што сапраўды рызыкуе асьмяшэньнем сваёй асобы! Давёўшы сябе да крайняй раздражненасьцi, Сумленевiч зь неспакоем думаў ня столькi пра допыт, колькi пра ягоныя наступствы.

Быццам разумеючы думкi мужа, Кiра пакуль нiчым, зьвязаным са справай, не цiкавiлася. Мiж ёй i мацi дайшло, праўда, да сьцiшанай сваркi, значэньне якой усьвядомiў Сьцяпан пазьней. Пачаткова толькi здагадваўся ён, што дачка супыняе мацi ў яе сувязах з мужчынам, якiя абнеслаўляюць дом. Менавiта, заходзiў да цешчы нейкi прыяцель сям'i, не першай маладосьцi й несумненны ўдавец. Сьцяпана зьдзiўляла тое, як гэты чалавек можа не адчуваць уласнай няёмкасьцi. Ад госьця павейвала пахамi дарагiх адэкалёнаў, а яго сiвюткiя валасы, беззаганна падстрыжаныя, прыдавалi яму незаслужана шаноўнай павагi. Пiлi яны гарбату зь iм, як бы цярплiва чакаючы прыходу дадому гаспадара; Сьцяпан часамi адгаворваўся ад гэтага вечараваньня неадкладнымi заняткамi, тэрмiновымi заданьнямi на службе, незакончанай справаздачай або дакладам. Кiра сядзела зь iмi дзеля прыстойнасьцi. Расказвалi яны сабе анэкдоты, раскошна рагаталi, нават сьпявалi нешта расьцяглае, расейскае: "Оля любила реку..." Або, фальшыва iнтануючы адноўленую модай песьню "Очи чёрные..." (Аднойчы прынёс той пласьцiнку са сьпевамi Шаляпiна, даваенную, зьдзёртую.) Сталася ўжо хатнiм звычаем, што ў панядзелкi гэты прыяцель дому стукаўся ў дзверы пунктуальна а шостай. Яго вiтаньнi абрыдлi Сьцяпану. - Добры вечар панi. - Добры вечар пану. - Як прамiнуў вам дзень? - Дзякую, добра. - Сёньня нешта папсавалася пагода. Сапраўды, ад самай ранiцы дождж! - А якi пранiзьлiвы вецер! - Даўней вёсны былi цяплейшымi. - Зьмяняецца клiмат. - Распранайцеся, калi ласка. Будзем пiць гарбату з ромам. - Каханыя вы мае ўсе...

Цешча была хiтрай, але й спагадлiвай кабетай (дачка, усё-ж, удалася ў бацьку). Яна не пахваляла зяця. Аднак-жа, калi й спрабоўвала навязаць яму сваё, дык праводзiла гэта без сьвятой упэўненасьцi, якую наглядалася якраз у Кiры, яшчэ замаладой на тое, каб што-кольвек прадумаць дарэшты. З ваганьнем. Было-б, аднак, памылкай дапускаць, што старая ня мела сваiх меркаваньняў. Хутчэй за ўсё, яна не iмкнулася да iх, iснавала трохi па-расьлiннаму. Нiколi цешча - як памятае Сьцяпан - не папракаля цесьця ў яго вяртаньнях поначы, не дапытвала яго, дзе быў i што рабiў, не ачарняла бабскiмi падазрэньнамi, абвiнавачаньнямi: "Мела я лепшага ад цябе, але, дурная, не пайшла за яго й таму цяпер пакутую!" У начной кашулi, стоячы, старая тлумачыла яму, якое ежыва i ў чым яно (капуста - у сiнiм гаршку; бульба - у гаршчэчку, вынесеным для прахалоды ў сенцы; кампот - у рондлiку).

Цесьць аднойчы, даволi п'яны, учынiў ёй дзiкую авантуру; няголасна й настойлiва. Насiў ён тое ў сабе, вiдаць, здаўна. "Чаго ты плюскаеш на мяне вачыма, бы сына нарадзiўшы? Пакажы мне, дзе ён? Ня маеш яго, ага. А я гаварыў табе: трэба нам хлопца! Дачка добрая ўпрыдатак, як нiштаватае курвяня, але яна - што нам дасьць? Пабяжыць у сьвет, задраўшы хвост! Але ты - не й не, няхай падрасьце дачушка, зь пялёнак выйдзе, тады й разыкнем мы... Потым ты спрытна! - давай хварэць. О як-жа любiш ты нажываць сабе хваробы!.. Ну, згода, ты не магла: нi то высокi крывяны цiск паявiўся ў цябе, нi то ныркi пачалi рэзаць цябе, нi то сэрца табе паслабела... Усё перашкоды былi й перашкоды: як не дрыстачка, дык балячка! Жывот табе разросься, як торба, як гарбуз; хадзiла, бы блудная авечка: то ў плот, то ў вароты... А так, папраўдзе, дык не хацелася табе зноў паднатужыцца. Баялася ты болю, скажу, во, табе ў вочы! Вядомая справа: дзяцей радзiць - ня грошы лiчыць. Ды й гадочкi не аглядалiся на тое, калi гэта вяльможная панi мая надумаецца другое дзiця мець: пабеглi, паiмчалi яны, i столiькi па iх засталося, што пылу на дарозе. Ну, скажы, i як гэта з намi будзе далей? Цяпер ужо нiчога не павернеш назад... Ня верыла ты, што ў нас быў-бы сын. А быў-бы ён! У майго бацькi дочкi сыпалiся, але, дзякаваць Богу, i сыны таксама. I ў дзеда... Ты, аднак-жа, не была-б сабою, калi-б не зашанавалася, каб, крый Божа ад нячыстай сiлы, не ахвацiцца, не пабрыдчэць, ня выклiкаць радасьцi ў суседак сваёй распоўзлай фiгурай i ня страцiць чароўнага позiрку на сябе ў мужчынаў. А з сынам - не бяда, купiм... Гатовага, не? Абы толькi дочанька не знаравiлася на публiчную дзеўку..."

Ён не сьцiхаў.

Яна выслухала ягоныя жалi. Цесьць стамiўся гэтым, лёг i нечувана захроп.

Яе паводзiны дасьведчанай жанчыны Сьцяпан дацанiў нядаўна. З блiжэй не названымi заўвагамi. "Цi яе Кiра здольная кахаць мяне, наогул мужчыну? Страх мець зь ёю дзiця! - неспакоiўся Сьцяпан. - Выйшла яна за мяне, магчыма, зь дзяўчынскай патрэбы жыць пры кiмсьцi... Гэта не вельмi й рэдкi стымул быць замужняй; па грамадзкай iнэртнасьцi. Ёсьць у жанчыны этапы захапленьня мужчынам. Цалкам iншымi запатрабаваньнямi выклiканае яно ў маладосьцi, у пэрыяд непаўнацэннасьцi, жаданьня стацца самастойнай. Сьпелы-ж узрост высоўвае на першы план матэрыяльную значнасьць прэтэндэнта на мужа, iнiцыяваньне iм дабрабыту, што эмацыянальны бок жыцьця зводзiць да аздобы. Шлюбныя здрады маюць адпачынкавы характар. Жонка, якая перайшла жыць да каханка, не зьяўляецца курвай". Сьцяпан не лiчыў за лепшае забывацца на непазьбежны допыт у мiлiцыi. Прымушала яго да гэтага заганная асаблiвасьць ягонага характару, няўмельства перастраўляць iм, перамешваць, галоўнае з надзённым, дачасным. (Калi верыць пагалоскам, дык старшыня, як правiла, выпрацоўваў сабе варыянты рэагаваньня, не дапускаў ён да самацёку - жартавалi ў каапэратыве - нават у гутарцы з прыбiральнiцай; зласьлiўцы дадавалi да таго, што й крывiўся ён на нарадах таксама згодна з дакладным сцэнарыем.)