- Вось, - кажа да братоў, - хто наша сапраўдная сястра! А гэта подманшчыца: ведзьма Бабарыха!

Расклалi браты вялiкае вогнiшча, спалiлi на iм ведзьму Бабарыху, попел па чыстым полi разьвеялi, каб i духу яе ня было. А потым згарнулi шаўковы шацёр ды вясёлыя паехалi з Алёнкай да старых бацькоў.

РАЗУМНАЯ ДАЧКА

Жыў адзiн бедны чалавек з жонкаю. Нарадзiлася ў iх дачка. Прышлося спраўляць радзiны. А ў чалавека таго нi хлеба, нi да хлеба. Чым гасьцей частаваць?

Пайшоў бядняк на рэчку па ваду. Аж бачыць - ляжыць у кустох цялушачка. Ды такая слабая, што сама i ня ўстане.

Прынёс ён цялушачку дахаты i кажа жонцы:

- Давай зарэжам яе: будзе чым гасьцей пачаставаць.

Спадабалася жонцы цялушачка - такая рыжанькая ды лысенькая.

- Не, - адказвае яна, - хай лепш гадуецца.

- Дык яна-ж зусiм кволенькая. Яе, вiдаць, нехта знарок выгнаў, каб у хляве ня здохла.

- Нiчога, можа як i выгадуем. Падрасьце дачка - будзе ёй малако.

Паслухаў чалавек жонку, i пачалi яны гадаваць цялушачку.

Падужэла тая, расьце, як на дражджах. I дачка таксама расьце, як на дражджах. Ды такая разумнiца ўдалася, што i старыя ахвотна слухаюць яе.

Выгадавалася з лысенькай цялушкi слаўная карова.

Падрасла дзяўчынка, стала ёй сем гадоў, пачала сама пасьвiць карову.

Заглядзеўся аднойчы багаты сусед на карову бедняка.

- Адкуль у цябе такая добрая карова? - пытаецца.

Бядняк i разказаў яму ўсё, як было.

- Эгэ, - кажа багацей, - дык гэта-ж мая цялушка! Гэта я выгнаў яе - ня думаў, што яна на ногi ўстане. Не, тады я забяру сваю карову назад...

Зажурыўся бедны чалавек.

- Я-ж яе гадаваў, - кажа. - I яна цяпер мая.

Не згаджаецца багаты:

- Не аддасi дабром - пойдзем да пана на суд.

Што рабiць? Пайшлi да пана на суд.

Багаты падаў пану руку, прывiтаўся: вядома, багаты з багатым свае людзi. Пан кажа яму:

- Садзiся ў мяне.

Багаты сеў у крэсла, а бедны стаiць у парозе, шапку зьняўшы. Пан на яго i не глядзiць.

- Ну, што добрага скажаш? - пытаецца пан у багатага.

- Ды вось, пане, якая справа, - пачаў скардзiцца багаты. - Сем гадоў таму назад гэты чалавек забраў маю цялушачку i цяпер не аддае...

Выслухаў пан i бедняка. А потым кажа iм:

- Добра. Суд мой будзе такi. Я загадаю вам тры загадкi: што на сьвеце сыцей за ўсё, што на сьвеце саладзей за ўсё, што на сьвеце шпарчэй за ўсё? Хто адгадае, таму i застанецца карова. А цяпер iдзiце дахаты, падумаўце. Заўтра прыдзеце з адгадкамi.

Вярнуўся бедны чалавек дахаты, сеў i плача.

- Чаго ты, тата, плачаш? - пытаецца дачка.

- Ды так i так, - адказвае бацька. - Хоча багаты сусед адабраць у нас карову. Пайшлi мы зь iм да пана на суд. А той загадаў нам тры загадкi. Хто з нас адгадае, таму i карова застанецца. Дзе-ж мне адгадаць тыя загадкi!

- А якiя, тата, загадкi? - пытаецца дачка. Бацька сказаў.

- Нiчога, тата, ня турбуйся, - кажа дачка. - Кладзiся спаць. Ранiца за вечар мудрэйшая, заўтра што-небудзь прыдумаем.

А багаты прыйшоў дадому i радуецца.

- Ну, баба, карова будзе наша! Трэба нам з табою толькi адгадаць тры загадкi: што на сьвеце сыцей, што саладзей, i што шпарчэй?

- Вось, дзiва! - усьмiхнулася жонка. - Тут i адгадваць няма чаго. Сыцей за нашага рабога парсюка нiкога на сьвеце няма. Саладзей за лiпавы мёд ад нашых пчол таксама няма нiчога. А шпарчэй за нашага гнядога жарабца нiхто ня зможа бегчы: ён-жа як памчыцца, дык i вецер не дагонiць!

- Праўда, - згадзiўся мужык, - так я i скажу пану.

Назаўтра прыходзяць бедны з багатым да пана.

- Ну, што, адгадалi мае загадкi? - пытаецца пан.

Багаты выйшаў наперад:

- Ды тут i адгадваць няма чаго: няма нiкога i нiчога на сьвеце сыцей за майго рабога парсюка, саладзей - за лiпавы мёд ад маiх пчол i шпарчэй - за майго гнядога жарабца.

- А ты, - пытаецца пан бедняка, - адгадаў?

- Адгадаў, пане: няма нiчога сыцей за зямлю, бо яна ўсiх кормiць; няма нiчога саладзей за сон, бо хоць якое гора, а засьнеш дык i забудзешся; i няма нiчога шпарчэй за людзкiя думкi, бо сам ты яшчэ тут, а думкi ўжо далёка-далёка...

Правiльна адгадаў бядняк! Прышлося пану прысудзiць яму карову.

- Хто гэта цябе навучыў так адказваць на мае загадкi? - пытаецца пан у бедняка.

- Мая дачка-сямiгодка.

Зьдзiвiўся пан: ня можа таго быць, каб такая малая беднякова дачка адгадала яго загадкi! I захацелася яму паглядзець на разумную дзяўчынку. Прыехаў ён аднойчы да бедняка, а той якраз з жонкаю ў полi быў. Сустрэла пана беднякова дачка-сямiгодка.

- Дзяўчына, - пытаецца пан, - да чаго мне коней прывязаць?

Паглядзела дзяўчынка на санi i калёсы, што стаялi на дварэ, i кажа:

- Можаш да зiмы прывязаць, а можаш i да лета.

Пан i вочы вылупiў: як гэта можна коней прывязаць да зiмы або да лета? Сьмяеццца, вiдаць, зь яго гэтае дзяўчо?

- Ну, хоць да саней прывяжы, а хоць да калёс, - растлумачыла дзяўчынка.

Бачыць пан: беднякова дачка сапраўды надта разумная. Ня гонар гэта пану. Дачуюцца людзi, што яна разумнейшая за пана, тады хоць з маёнтку ўцякай.

Пагаварыў пан зь дзяўчынкай i паехаў, а ёй сказаў, каб увечары бацька да яго прыйшоў.

Прыйшоў увечары бядняк да пана.

- Нiчога, - кажа пан, - разумная твая дачка. Але я ўсё-ж разумнейшы.

Даў пан бедняку рэшата яек.

- На, - кажа, - занясi дачцы i скажы, каб яна пасадзiла на iх квактуху i вывела мне да заўтра куранят на сьнеданьне. А ня зробiць гэтага - загадаю бiзуноў даць.

Прыйшоў бацька дахаты засмучаны. Сеў на лаве i плача.

- Чаго ты, тата, плачаш? - пытаецца дачка.

- Ды вось, дачушка, бяда якая: загадаў табе пан новую загадку.

- Якую?

Бацька паказаў дачцы рэшата зь яйкамi.

- Сказаў, каб ты на гэтыя яйкi квактуху пасадзiла i вывела куранят да заўтра яму на сьнеданьне. Хiба-ж гэта можна зрабiць?

Дачка падумала i кажа:

- Нiчога, тата. Заўтра што-небудзь прыдумаем. А пакуль што бяры, мама, гэтыя яйкi, пячы яечню на вячэру.

Ранiцай дачка кажа бацьку:

- На табе, тата, гаршчок, iдзi да пана. Скажы, каб ён за дзень ляда высек, выкарчаваў i ўзараў, проса пасеяў, зжаў i змалацiў ды ў гэты гаршчок насыпаў куранят кармiць.

Пайшоў бацька да пана, падаў яму гаршчок i сказаў усё, як дачка загадала.

Пан паскуб вусы, паморшчыўся i кажа:

- Разумная твая дачка, ды я ўсё-ж разумнейшы!

Узяў ён тры сьцяблiнкi лёну, падаў бедняку: