I матка ягоная ня з тых, каторая непатрэбна выстаўляла-бы каго зь сям'i цi блiзкай прынамсi раднi на небясьпеку. А якая тут была патрэба пiсаць да яго, Алеся, каторы аж за акiянам? Магчыма, як пiша яна, ня ведала цi жыве сын, пэўне-ж i аплакала была яго, мяркуючы, што можа загiнуў. Але-ж вось прынесьлi ёй радасную вестку, што, значыцца, сынок жыве i адрас далi. Узрадавалася, можа й ня верыла, пэўне-ж распытвала пра сынка, ды можа нiчога больш i не сказалi ёй, беднай i адзiнотнай! Адно загадалi лiст напiсаць, i дагледзелi, каб там i "савецкая радзiма" i "родная партыя" былi ў добрым сьвятле згаданыя!

Што Алесь мае цяпер рабiць? Цi выслаць ёй, гаротнай, якiя харчы цi вопратку? А калi што й вышлеш, дык хто гарантуе, што паразiты "роднапартыйныя" не ўкрадуць i не спажывуць? Цяпер яна паўстала перад сынам у поўнай сваёй каханай мацярынскай велiчы, ейныя мазольныя i парэпаныя далонi рук выцягнутыя да яго праз акiян: "Сынок дарагi, мiлы мой! Люблю цябе! Трымайся! Бог з табой!"

Камяк сьлiны цi чаго там засеў у Алесевым горле. Першы раз на працягу многiх гадоў ён страцiў сваю, так цяжка некалi выпакутаваную кантролю пачуцьцяў. Некуды зьнiк той вартавы iнтэлектуал, сьлёзы засьцiлi вочы. Што цяпер? Для бясьпекi маткi замоўкнуць, спаралiжаваць сябе, далучыцца да тых "тараканоў у саладусе", каторыя ўжо дарабiлiся ў гэтай вялiзнай i багатай краiне ды ўжо "вачуюць тэлевiжан"? Не! Маскоўскi мядзьведзь свае ахвяры на волю ўсёроўна ня пусьцiць.

Няма нiдзе, мабыць, формулы для разьвязкi такой сытуацыi, у каторай Алесь апынуўся. Зiрнеце: з гэтага боку сонца зьзяе, людзi штодня завiхаюцца каля сваiх заданьняў, працаў, абавязкаў, што прадназначыў iм iхны лёс i Стварыцель. I бальшыня гэтых верыць, што на сьвеце ёсьць справядлiвасьць, таксама як i рацыянальнасьць, i мiласэрнасьць, i любоў... З таго боку балянс страцiўся кагадзе на карысьць пекла. Яно над усiм i ўсюды дамiнуе. Людзi зрабiлiся рабамi, паўзунамi, нават i тыя зь iх, што некалi лётаць маглi. Цяпер усе яны поўзаюць, душацца, цiснуцца, i лiжуць чэрцям спаскуджаныя азадкi. А ўсёроўна няма для iх нiдзе й нiякай любовi, нi лiтасьцi, нi спагады, нi спачуваньня, бо ненасытны Молах-тытан мадэрны патрабуе бязьмежнага лiку ахвяраў i таму растаптаў iх, у вечную краiну нянавiсьцi й гвалту зацягнуў, ды на самага Бога замахнуўся.

32

Снiкi Джоў быў адным з тых бясколерных людзей, сустрэўшы якога, iм не зацiкавiшся а ня тое, каб зiрнуў ты на яго лiшнi раз. Ён мог лёгка i незаўважна зьнiкнуць-растаяць у гурце. I выглядаў нявiнным, няздольным нiкому нiякае вады замуцiць. I з выгляду цяжкавата было ацанiць ягоны век.

Некалi падчас тутэйшае вялiкае эканамiчнае дэпрэсii ў трыццатых гадох гэты мужчына быў вельмi актыўным, называўся ў камунiстычным жаргоне палявым арганiзатарам. Цяпер Джоў Снiкi працаваў клеркам-ураднiкам у другараднай гасьцiнiцы. Ды гэтая няцiкавая клеркава функцыя ня вычэрпвала яшчэ даволi поўнай фiзычнай энэргii Джова. Уласьнiк гатэлю, каторы сам быў зьвязаны з рознымi чырвонымi франтавымi арганiзацыямi, добра ведаў i iншыя заняткi Снiкi Джова, ранейшыя i цяперашнiя. Бывала, падчас галодных трыццатых, возьмуць камунiсты на прыцэл пэўную тэрыторыю цi варожую палiтычную групу мiж рабочых. Джова вышлюць "у тэрыторыю" з заданьнямi апэратыўнага адзьдзелу. Ён паедзе, правядзе грунтоўную разьведку, ацэнiць, агледзiць, заплянуе ды вызначыць адпаведных людзей на франтавыя пазыцыi з адпаведнымi заданьнямi. Сам Джоў застанецца ззаду, у засенi, адтуль будзе наглядаць i кiраваць адпаведнай акцыяй.

На такiх заданьнях Джоў добра набiў сабе руку. У яго хапала вытрымкi, каб пераканаць якiх трэба людзей выканаць адпаведныя заданьнi, а пасьля не бракавала волi й настойлiвасьцi, каб давесьцi тое заданьне да жаданага канца. Дэталёвае й прадуманае плянаваньне, якое мела забясьпечыць посьпех акцыi, было спэцыяльнасьцю Снiкi Джова. Ён-жа даволi добра прыдбаў i тэхнiку ды сакрэты кансьпiрацыi.

Джоў Снiкi меў фiнансавыя ўклады ў некалькiх гэтак званых прагрэсыўных каапэратыўных бiзнэсах, грашмi надта не раськiдаўся, казаў, што пiць i курыць не навучыўся, жыў старым "бабылём". Многа чаго зьмянiлася. Адыйшлi, здаецца, у нябыт часы акцыi на "рабочым фроньце", дзе, як у трыццатых галодных гадох, ужывалася часта грубая сiла. Рэдка калi, як раней, плыла зьверху "баявая партыйная накачка", калi дзе грунт пад нагамi ў акцыi гарэў. Што-ж да кансьпiрацыi, дык яна мела, як казалi ў шэрагах "прагрэсывiстаў", сваю "закалку" i выпрабаваныя хамелеонскiя прыёмы. Праўда, калi Гузэнка выдаў у Аттаве гняздо савецкiх патрыётаў-шпiёнаў, тады былi павылазiлi наверх усялякiя буржуазныя гарлапаны, трэба было хвост падцiснуць. Цяпер-жа? Лiчыце, што тыя ранейшыя жорны для Джова малоць перасталi, бо акцыяў вялiкага маштабу няма. Праўда, рабiлi апошнiмi гадамi сёе-тое, як, прыкладна, праводзiлi сталiнскую кампанiю - "забаранiць атамную бомбу" (гэта тады, пакуль бальшавiком яшчэ не ўдалося ўкрасьцi ад Амэрыканцаў атамныя сакрэты), або кампанiю "за мiр" у сувязi з прыездам "чырвонага дыякана" Джансана з Кантэрбэры, каб выступiць на шматтысячным мiтынгу канадыйскага кангрэсу "за мiр". Ды ўсё гэта - дрэнь.

У сваёй працы для партыi Джоў радзей кiраваўся iдэёвымi матывамi чымся фiнансавым прыбыткам, або спадзяваньнем большае ўзнагароды ў будучынi, калi й Канада станецца "дэмакратычнай i сацыялiстычнай савецкай рэспублiкай". Адным словам, вы маглi-б назваць Джова зусiм практычным камунiстам. Уласьнiк гатэлю нiколi не адмаўляў Джову, калi ён хацеў на пэўны час адлучыцца "па задачы".

Аднаго дня нечакана Снiкi Джова наведаў ягоны стары супрацоўнiк Капшун, ды напрасiўся, каб пагаварыць зь iм сам-насам у якiм заднiм пакоi. Джоў адразу спанатрыў, што наклёўваецца нешта важнае.

- Маю адну задачу i патрабую тваёй помачы. Сядай, - пачаў Капшун, усеўшыся на канапе. Выцягнуў люльку й пачаў напiхаць яе табакай. - Я адразу, так сказаць, пра галоўнае. Дык вось, ёсьць чалавек, якога нам трэба неяк пераканаць, каб ён спынiў тое, што цяпер робiць. З прычынаў нашай будучай акцыi памiж Канадцаў i фашыстоўскiх ДП, гэтаму чалавеку трэба адабраць голас. Безь яго кiраўнiцтва змоўкне ўся фашыстоўская какафонiя. Што яшчэ важна дык гэта тое, што да голасу гэтага чалавека прыслухоўваюцца i некаторыя канадзкiя палiтыкi i капiталiстычныя падпальшчыкi вайны ды другiя рэваншысты супраць Савецкага Саюзу. Група беларускiх фашыстоўскiх дыпiсаў iдзе за iм сьледам. Ён - ня толькi iхны лiдар, але й натхненьне. Бачыш, ён ёсьць пiсьменьнiк i не такi пошлы. Магу табе сказаць, - прадаўжаў Капшун, задымiўшы табакай пакой, - што я адносна гэтага чалавека ўжо спрабаваў iншыя мэтады. Два разы мне ўдалося пазбавiць яго працы - першы раз выкiнулi з рэстарану, дзе пасуду мыў, а другi раз з гасьцiнiцы. Потым мы забясьпечвалi яго ўсякiм матар'ялам ад Мiхайлава. Ён ад нас меў выразныя сыгналы, каб перастаў хулiць на савецкую радзiму i не памагаў ейным ворагам тут за рубяжом. I нiчога на яго не падзеяла. Упартая сволач, прадаўжае сваё. А чалавек гэты вельмi працавiты, многа пiша. Зараз, мяркую, каб яму рот закрыць, мы павiнны ўжыць больш радыкальныя меры.