Jan Kochanowski

Fragmenta albo pozostałe pisma

Pieśń¹

Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?

Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary?

Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie,

I w otchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie.

Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje,

Cokolwiek na tym świecie człowiek mieni swoje.

Wdzięcznym Cię tedy sercem, Panie, wyznawamy,

Bo nad to przystojniejszej² ofiary nie mamy.

Tyś Pan wszytkiego świata, Tyś niebo zbudował

I złotemi gwiazdami ślicznieś uhaftował.

Tyś fundament założył nieobeszłej³ ziemi

I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi.

Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi,

A zamierzonych granic przeskoczyć sie boi.

Rzeki wód nieprzebranych wielką hojność mają,

Biały dzień a noc ciemna swoje czasy znają.

Tobie k woli⁴ rozliczne kwiatki Wiosna rodzi,

Tobie k woli w kłosianym wieńcu Lato chodzi.

Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa,

Potym do gotowego gnuśna Zima wstawa.

Z Twej łaski nocna rosa na mdłe⁵ zioła padnie,

A zagorzałe⁶ zboża deszcz ożywia snadnie⁷.

Z Twoich rąk wszelkie źwierzę patrza swej żywności,

A Ty każdego żywisz z Twej szczodrobliwości.

Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!

Twoja łaska, Twa dobroć nigdy nie ustanie.

Chowaj nas, póki raczysz, na tej niskiej ziemi;

Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi!

Pieśń I⁸

Pewienem tego, a nic sie nie mylę,

Że bądź za długą, bądź za krótką chwilę,

Albo w okręcie całym⁹ doniesiony,

Albo na desce biednej przypławiony¹⁰

Będę jednak u brzegu,

Gdzie dalej nie masz biegu,

Lecz odpoczynek i sen nieprzespany¹¹,

Tak panom, jako chudym zgotowany.

Ale na świecie kto tak głupi żywie,

Żeby nie pragnął przejechać szczęśliwie

Dróg niebezpiecznych, a uść niepogody

I szturmów¹² srogich krom¹³ swej znacznej szkody?

Lecz tylko że pragniemy,

Ale nie rozumiemy,

Czego sie trzymać, jako sie sprawować

Żeby nie przyszło na koniec bobrować¹⁴.

A chytre morze, ile znakomitych¹⁵,

Tyle pod wodą żywi skał zakrytych.

Tu siedzi złotem Cześć koronowana,

Tu lekkim piórem Sława przyodziana,

Tu Chciwość nieszczęśliwa

Zbiera, a nie używa;

Tu luba Rozkosz i Zbytek wyrzutny¹⁶,

Pod nimi Nędza prędka i Żal smutny.

Tamże i Krzywda, i Zazdrość przeklęta,

Przed którą biada zawżdy Cnota święta.

Więc jesli człowiek jednę skałę minie,

Wnet na to miejsce na inszą napłynie;

Tak iż snadź namędrszemu

Trudno pogodzić¹⁷ temu,

Aby przynamniej więznąć albo zbłędzić

Nie miał, chyba gdy kogo Pan chce rzędzić¹⁸.

Wodzu prawdziwy i Wieczna Światłości,

Uskróm z łaski swej morskie nawałności.

A podnieś ogień portu¹⁹ zbawiennego,

Na który patrząc moglibysmy tego

Morza chytrego zdrady

Przebyć bez wszelkiej wady²⁰,

A odpoczynąć po tym żeglowaniu

W długim pokoju i bezpiecznym spaniu.

Pieśń II²¹²²

Nie ma świat nic trwałego, a to barzo k rzeczy²³:

Jaki liścia, taki jest rodzaj i człowieczy²⁴.

Ale rzadki, co by tę powieść Homerowę,

Przypuściwszy do uszu, wlepił sobie w głowę.

Bo każdego swa własna nadzieja uwodzi

A ledwie sie z człowiekiem zaraz nie urodzi.

Póki zakwitła młodość stoi w swojej mierze²⁵,

Lekka²⁶ myśl niepodobne²⁷ rzeczy przed się bierze:

O starości nie myśli ani na śmierć pomni

A w dobrym zdrowiu będąc, choroby nie wspomni.

Szalony ludzki rozum — ani oni²⁸ znają,

Jako młodość i żywot prędko upływają.

Co ty wiedząc, bądź cierpliw do kresu żywota,

Strzegąc sie, ile możesz, troski a kłopota.

Pieśń III²⁹³⁰

Oko śmiertelne Boga nie widziało,

Prózno by sie tym kiedy chłubić miało.

Lecz On w swych sprawach³¹ jest tak znakomity,

Że naprostszemu nie może być skryty.

Kto miał rozumu, kto tak wiele mocy,

Że świat postawił krom żadnej pomocy?

Kto władnie niebem? Kto gwiazdami rządzi,

Że sie z nich żadna nigdy nie obłądzi?

Za czyją sprawą we dnie słońce chodzi,

A miesiąc świeci, kiedy noc nadchodzi?

Każdy znać musi krom wszelakiej zwady³²,

Że sie to dzieje wszytko z Pańskiej rady³³.

Jego porządkiem Lato Wiosnę goni,

A czujna Jesień przed Zimą sie chroni.

Ten opatruje³⁴, że morze nie wzbierze,

Choć wszytki rzeki w swoje łono bierze.

A to nas namniej niechaj nie obchodzi,

Że nad niewinnym czasem zły przewodzi

Albo że gorszy³⁵ świat po woli³⁶ mają,

A dobrzy rychlej niedostatek znają.

Wszystko to Pan Bóg wywróci na nice,

Jeno kto wejźrzy w Jego tajemnice,

Jako na koniec zły przedsię wypada³⁷,

A dobry w Jego Majestacie siada.

Toć grunt wszytkiego, bysmy Boga znali,

A Jemu sprawę wszego przypisali.

Kto sie za czasu tego nie napije³⁸,

Człowiek na świecie niepobożny żyje.

Tego swych dziatek, starszy, nauczajcie,

To wychowanie synom waszym dajcie;

A niech nie będą nazbyt pieszczonemi,

Niech przywykają spać na gołej ziemi.

A skoro który doroście swej miary,

Niechaj sie w polach ugania z Tatary,

Niech wzdycha żona mężnego tyranna,

Patrząc nań z murów, i dorosła panna.

Niestetyż, by ten najeznik tak młody

Nie popadł jakiej znakomitej szkody³⁹,

Jesli gdzie na lwa nieborak ugodzi,

Który po szyję we krwi ludzkiej brodzi.

Przed śmiercią żaden schronić sie nie może

I pierzchliwemu prędkość nie pomoże.

Azaż nie lepiej sławy swej poprawić

Niż, prózno siedząc, w cieniu wiek swój trawić?

Męstwem Achilles⁴⁰, męstwem Hektor⁴¹ słynie,

A ich pamiątka wiecznie nie zaginie;

Męstwem Alcydes⁴² do nieba sie dostał

I Polluks⁴³ bogiem nieśmiertelnym został.

Pieśń IV⁴⁴

Kiedy by kogo Bóg był swymi słowy

Upewnił, że miał czasu wszelakiego

Strzec od złych przygód jego biednej głowy,

Miałby przyczynę żałować sie⁴⁵ swego

Nieszczęścia, płacząc, że mu sie nie zstało

Dosyć tak zacnej obietnicy Jego,

Ale że Bogu z nami sie nie zdało

Tak postępować; prózno narzekamy,

Że sie co przeciw myśli nam przydało⁴⁶.

Wszyscy w niepewnej gospodzie mieszkamy,

Wszyscysmy pod tym prawem sie zrodzili,

Że wszem przygodom⁴⁷ jako cel być mamy.

Na tym rzecz wszytka, żebysmy nosili⁴⁸

Skromnie, cokolwiek na człowieka przydzie,

A w niefortunie nazbyt nie tesknili⁴⁹.

Płacz albo nie płacz, z drogi swej nie zydzie

Boskie przejźrzenie⁵⁰, prózno sie kto zdziera⁵¹:

Niewola ciągnie, choć kto nierad idzie.

Nadzieja dobra serca niech podpiera⁵²;

Zaż to, że źle dziś, ma źle być i potym?

Jedenże to Bóg, co i chmury zbiera,

I co rozświeca niebo słońcem złotym.

Pieśń V⁵³

Panie, jako barzo błądzą,

Którzy Cię niedbałym sądzą;