Гэта была радасная неспадзеўка, адкрыццё: талент, паэт, у ix школе, у ix ад веку беспаэтнай лясной глушы! Нібы нанова ўбачыў малога. Калі заняткі скончыліся, папрасіў астацца. Сеў перад ім на парце, уважліва, яшчэ не зусім верачы, угледзеўся, запытаў пра верш: "Сам напісаў?" Алесь сцепануўся, нібы яго хацелі ўдарыць. Зірнуў ca страхам. Гатоў быў кожны момант кінуцца наўцёкі. Потым ужо гарэў, нібы яго злавілі на нечым саромным. Не падымаў галавы, стрыжанай, з кароценькімі мяккімі валаскамі, з чарнільнай гілямай ля вуха. Калі пахваліў яго: "А ведаеш — верш добры! Праўда — добры!" — ён толькі ніжэй звесіў галаву. "Гэта — не адзін? Не адзін, праўда? Багата ў цябе ix?.." — не хацеў адступацца ад яго, але тады так i не дабіўся нічога: хлопец таропіў вочы кудысьці пад парту i маўчаў. Ужо калі дазволіў яму ісці,— ля парога затрымаўся, зірнуў, выціснуў жаласна: "Не кажыце нікому!.."

Вучыўся не лепш за іншых. Матэматыка даходзіла нават горш, як другім. Вылучаўся між іншых, можа, хіба толькі асаблівай, нейкай затоенай, маўклівасцю. Маўклівы быў амаль заўсёды, паглыблены ў сябе. І самалюбны быў. Ды яшчэ — упартасць незвычайная ў позірку. Праўда, усё гэта набыло нейкае значэнне пасля таго, як адкрыўся з вершам куточак затоенай душы.

Калі б не гэтае, можна было б лічыць, ва ўсім такі ж як усе іншыя. Не горшы i не лепшы; свой сярод сваіх! Дзіця балотнай беднасці i дзікасці. Век, у будні i ў свята, — у зрэб’і, у лапцях. Адна пафарбаваная паркалёвая сарочка з белымі гузікамі. Ботаў, можа, i не абуваў ніколі… Потым не раз ездзіў у яго Буду — купку хат сярод панурага лесу, заходзіў у яго дамоўку. Хата была трухлявая, цесная, нізкая: галава даставала ледзь не да стол i, да пабеленых бэлек; была цёмная: у трох гнілых мізэрных акенцах не адна шыбка была заткнута анучамі. Сеўшы першы раз на асінавы ўслон ля акна, агледзеўся з не абы-якім хваляваннем: згадаў нанова знаёмы верш — тут проста ўвачавідкі было відна, што нарадзіла тыя шчырыя, маркотныя радкі. Ix жыло тут трое: акрамя хлопца, маці-ўдава ды меншая сястра Ніна. Бацька ўжо багата гадоў ляжаў недзе ў салдацкай магіле, i маці — нібы жартам, нібы i сур’ёзна — казала пра малога: "мужчынка мой", "хадзяін наш"! "Хадзяін" тады сядзеў каля палацяў, набычыўшыся, таропіў вочы ў земляны дол i не пярэчыў!..

Ад хаты гэтай да школы было нямала-небагата, кіламетраў сем, амаль увесь час між лесу ды балота. Кожны дзень, у цяплынь i ў сцюжу, у слату i ў завеі, хлопец са зрэбнай матчынай торбачкай цераз плячо цярпліва мераў гэтыя сем кіламетраў. Мераў з купкай сяброў ці, здаралася, найбольш у непагодныя дні,— адзін. Было ўсялякае: адзін раз мала не прапаў між белага балота — мяло вельмі; што ні крок — то па пояс, па грудзі ў снег, знясіліўся ўшчэнт. Другі раз — быў месячны вечар, мароз прадзіраў рэбры пад світкамі, піліпаўскі мароз — утраіх з такімі ж, як сам, хлопцамі ледзь не трапіў у зубы раз’юшаных ад голаду ваўкоў. Махалі ламачынамі, торбачкамі, спрабавалі крычаць, гразіцца, чулі, як сцінае сярэдзіну ўжо не толькі холад, a i страх — гайня не адставала, усё насядала. Хто ведае, чым бы кончылася, але ім пашчасціла: пад’ехалі акурат падводы з дзядзькамі, дзядзькі i адагналі клыкастых. Ён, настаўнік, калі даведаўся пра здарэнне, параіў дзецям уладзіцца, хоць на зіму, ля школы, хлопцу ж сам найшоў хату, даў гаспадыні грошай. Хлопец пераначаваў дзве ці тры ночы — i ўцёк. Пытаўся тады яго: можа, пакрыўдзілі чым-небудзь, супакоіць хацеў: калі i пакрыўдзілі, бяда невялікая, можна іншую хату наняць, — але хлопец, гледзячы ў дол, упарта пакруціў галавою — не трэба. Так i не дазнаўся чаму. З таго дня хлопец зноў мераў дарогу, кожны дзень, пакуль не скончыў школу…

Гарачым i бліскучым летнім днём з маткаю завёз яго на станцыю, купіў білет да Гомеля, даў грошай на дарогу. Выправіў у рабфак. Як вялікай удачы ўзрадаваўся, калі той прыслаў ліст, што здаў экзамен i што яго прынялі. Але найбольш парадаваў хлопец усё ж тады, калі — на другую ўжо восень — прыслаў газету з першым надрукаваным сваім вершам.

Тую газету бярог i цяпер, хоць яна была цяпер не адна: дома быў цэлы пачак розных па назвах i па даўнасці газет, якія збіраў, зберагаў як дарагое i важнае. Цяпер, калі хлопец вучыўся ў Мінску ва універсітэце, вершы нярэдка друкаваліся амаль ва ўсіх сталічных газетах! Неяк, у адным з нядаўніх лістоў, Алесь між іншых навін сціпла пахваліўся, што хутка, можа быць, выйдзе нават цэлая кніжка!.. З той пары, як вершы сталі паяўляцца часта, ён падпісваў ix ужо не сваім прозвішчам, а прыгожым, паэтычным псеўданімам — Маёвы; Алесь Маёвы. Апейка ніколі не зважаў асабліва на прозвішчы, але хлопца не судзіў: гэта быў, калі падумаць, не такі ўжо i нікчэмны ўчынак: як-ніяк хлопец — не проста хлопец, а — паэт; не выходзіць жа паэту ў свет са сваім недарэчным — Заяц Хама. Вершы паэта Зайца — само па сабе гучыць так, што смяяцца можна; у паэта, ды яшчэ паэта ў такі час, прозвішча павінна быць годнае!

Ён недарма выбраў сабе такое прозвішча — Маёвы! Ён i пісаў, можна сказаць, пра май, пра веснавую радасць, пра радасць росквіту. Яго вершы былі пра разлеглыя, без меж, палі, якія будзіць сваім гоманам працавіты трактар; пра рабфакаўца — сына сяла, што да світання хіліць чубатую галаву над кнігаю, марыць пабачыць родную вёску ў сонечным шчасці; пpa жанчыну-гаротніцу, што вясковаю вуліцай ідзе не ў царкву, a ў школу, змагаць векавую цемру; пра радасць, што ксірагодзіць сёння ў вёсцы i ў горадзе, пра жыццё, што бурапеніць новымі песнямі i справамі. Вершы былі прыгожыя, падобныя на песні, часам здавалася — малаканкрэтныя, як бы затуленыя ружовым ад сонца туманам, але заўсёды — узнёслыя, шчырыя — ад усяго юначага сэрца. Чытаў ix не так, як іншыя, чужыя, а так — нібы ён таксама меў да вершаў не абы-якое дачыненне.

Згадалася, якім паявіўся Алесь у яго кабінеце мінулай зімой — па дарозе з Калінкавіч. Нібы нанава адчуў дужы мужчынскі ноціск абветранай, нахаладалай рукі Алеся, убачыў заружавелы, харошы маладосцю твар, радасныя i чыстыя, без хмурыначкі вочы… Былі раскіданыя, нецярплівыя роспыты, цікаўныя позіркі на яго яшчэ вясковы, падлатаны на рукаве кажушок, на новую, фасоністую, з гузікам на макаўцы, мінскую шапку. На ботах раставаў умёрзлы снег, кропелькамі мутнеў на шыйках, на насках: боты былі зграбныя i моцныя — добрая i радасная абноўка. Вёз, мабыць, нейкі падарунак дамашнім: паставіў ля парога чырвоны, з гнутай фанеры, круглаваты куфэрачак…

Потым ківаліся побач у выканкомаўскім вазку, пад ціхі, спорны спеў палазоў, пад рып гужоў — знарок выправіўся ў дарогу i ў яго сельсавет, каб падвезці хлопца i пабыць разам яшчэ. Алесь маўчаў, але па вачах яго, што паблісквалі пад фасоністай шапкай, што ахвотна, прагна лавілі ўсё, што выбягала насустрач блізка i далека, бачыў, што госць яго рады без меры даўно не бачаным палям, снежнай звонкай чысціні, лёгкаму, крылатаму лёту вазка. У куточках Алесевых вуснаў, з-за паднятага, прыцярушанага снежным пылком каўняра, здавалася, кожны момант гатова была зайграць усмешка. Хоць было весела i глядзець на чужую бесклапотную радасць, глядзець i маўчаць, не ўтрываў усё ж, папрасіў яго прачытаць што-небудзь сваё. Алесь, што ўвесь, мабыць, поўніўся радасцю сустрэчы, неспатольнай цікаўнасцю, адчуваннем лёту, не адразу нібы зразумеў, пра што яго просяць. З няёмкасцю, ціха сказаў, што — не хочацца. Падумаў трохі, відаць, разважыў, што адмаўляць — настаўніку свайму — нядобра, хрыплаватым голасам, нясмела, павучнёўску, пачаў:

Алесь адразу ж сціх i пакруціў галавою — вінавата, як бы просячы прабачэння. Было відаць, што хлопец адчуў сябе ніякавата, глядзеў на дарогу ўжо з нейкай клапотнай нездаволенасцю. Тады так i не зразумеў, чаго той зніякавеў: ці таму, што бачыў яшчэ ў ім настаўніка, трывожыўся яго прысуду; ці таму, што — гэта потым прыйшло — чуу у душы нязбытае, даўняе: вершы — далікацтва. Пазней яшчэ заўважаў, што ў ім, у Алесю, як i не адзін верш надрукаваў, жыве быццам сарамлівасць за гэты свой занятак, векавая сялянская сарамлівасць перад людзьмі, што робяць іншую, сапраўдную справу: сеюць, косяць, дбаюць пра гаспадарку…