Толiк сеў. Ён глядзеў на чыстую староначку сшытка, а бачыў Бiма. Здавалася, ён засяродзiўся на вольнай тэме гэтак, як i астатнiя, але ён напiсаў толькi загаловак: "Я люблю жывёлiн". Толькi незадоўга перад званком ён пачаў скоранька-скоранька прыдумляць адказы. Нават i пасля званка ён крыху затрымаўся, а Анна Паўлаўна, як i звычайна ў такiх выпадках, сядзела за сталом i цярплiва чакала. Нарэшце Толiк, насуплены, невядома чым незадаволены, паклаў перад Аннай Паўлаўнай сваё сачыненне. I пайшоў.

Работа яго, такiм чынам, была зроблена апошняй, таму, як i заўсёды, Анна Паўлаўна прачытала яе першую (зверху ляжыць).

Толiк дакладна, нават залiшне, адказаў на ўсе пытаннi вольнае тэмы, яго твор уключаў нават i паэтычныя спробы, хоць i з яўным плагiяцтвам з моднае песенькi, якую ведае кожны малы.

А цалкам усё гэта было вось так: "Я ЛЮБЛЮ ЖЫВЁЛIН"

Яго завуць Бiм. Ён белы з чорным вухам. Вушы абвiслыя. Хвост сапраўдны. Парода паляўнiчая, не аўчарка. Ласкавы. Гуляў толькi раз, але нейкi дзядзька-зануда адабраў, такi стары дурань, што i не расказаць. Не кусаецца. Тата i мама яго любiць не могуць, таму што ён чужы, з таблiчкаю на шыi. За што люблю, не ведаю, проста так. Курэй, гусей, авечак, аленяў, мышэй люблю, але мышэй баюся. Лася пакуль што не бачыў, яны не жывуць у горадзе. Кароў дояць, каб было малако ў магазiнах i каб выконваць план. ("А ён жа з дэфектам!" падумала Анна Паўлаўна.) Лася не дояць таму, што ў магазiнах не бывае ласiнага малака, i яно нiкому не патрэбна. Жывёлiн любiць трэба, а сабака - лепшы сябар чалавека. Я склаў зараз песеньку:

I лось добра,

I алень добра,

I мыш добра,

А сабака лепш.

Яшчэ я спрабаваў гадаваць марскiх свiнак, але мама сказала, што ад iх у кватэры пахне, хоць нос затыкай, i аддала чужой дзяўчынцы. А Бiма я ўсё роўна знайду, хоць мяне нават i не пусцiлi. Усё адно знайду, сказаў знайду - i знайду. Хоць вы i Анна Паўлаўна, мне ўсё роўна".

У Аняы Паўлаўны вочы пад лоб пайшлi: "Ён жа з рамак выскачыў! Ён жа чортведама пра што думае. У цiхiм балоце..." Апошняе яна не дадумала да канца, бо была педагог, а проста адчуваючы сваю правату ад таго, што выконвае абавязак, паставiла двойку.

Вось так яно i атрымлiваецца. Анна Паўлаўна была ў лiку лепшых, дзецi яе, здаецца, любiлi i слухалi, за выключэннем некаторых, без якiх, мiж iншым, не бывае нiводнага класа. Выхаванне - рэч складаная, складанейшая, мушу сказаць, вiдаць, таму Толiк i напiсаў так адно з першых сваiх сачыненняў: перш-наперш, ад незразумелае крыўды i несвядома, калi мець на ўвазе, што пра марскiх свiнак у Анны Паўлаўны нiякiх пытанняў не было ў тэме. Магчыма, падросшы, ён i зразумее сваю памылку, але пакуль што яму гэтага не змыслiць. Ён нават не вярнуўся ў клас пасля перапынка. А гэта ўжо - ЧП!

Толiк паехаў са свайго новага раёна ў другi, стары, у тую школу No... i распытаўся-такi ў дзяцей пра ўсё: калi яны бачылi Бiма i дзе ён жыве. Сабе на радасць, ён даведаўся яшчэ, што нага не адарвана, а толькi вiсiць. I пайшоў з дзецьмi да таго дома, да Бiма.

Ён нацiснуў на кнопку званка. Бiм адказаў пытаннем: "Гаў!" (Хто там?)

- Гэта я - Толiк! - крыкнуў госць. Потым пачуў, як Бiм, прытулiўшы да шчылiны нос, фыркнуў i нюхаў паветра. - Бiм, гэта я, - Толiк.

Бiм вiскнуў, забрахаў. Так ён крычаў: "Добры дзень, Толiк!"

I хлопчык яго зразумеў, упершыню зразумеў цэлы сказ па-сабачы.

Сцяпанаўна, пачуўшы брэх i гаворку чалавека з сабакам, выйшла:

- Што табе, хлопчык?

- Я - да Бiма.

Высветлiлася ўсё лёгка. Яны зайшлi ўдваiх.

Толiк не пазнаў Бiма: паджары, без жывата, скудлачаная шэрсць, рабрыны тырчаць - не, гэта не Бiм. Але вочы разумныя i ласкавыя сказалi: "Я - Бiм". Толiк прысеў на кукiшкi i даў сабаку волю. Бiм, абнюхваючы яго, лiзаў пiнжачок, падбародак, рукi i, урэшце, паклаў пысу на насок Толiкавага чаравiка. Здавалася, ён супакоiўся.

Усё расказала Сцяпанаўна Толiку, незнаёмаму хлопчыку, усё, што толькi ведала пра Бiма i пра Iвана Iванавiча, але так i не магла растлумачыць, дзе i хто расцiснуў лапу.

- Доля, - вызначыла яна. - I ў кожнага сабакi - свая доля.

Гаварыла яна з хлопчыкам спакойна, хоць i з горыччу, не выстаўляючыся сваёй старасцю i жыццёвым вопытам, як роўны з роўным.

- А дзе таблiчка? - запытаўся Толiк. - Была ж. Я чытаў.

- Была. Цябе ж як завуць?

- Толiк.

- Толiк - добра... Была. Нехта зняў, выходзiць... - Толiк падумаў: "Ён зняў, Шэры дзядзька". Але ўсё-такi ўслых нiчога не сказаў, таму што не быў упэўнены, што гэта так... - I што я з iм рабiць буду, госпадзi? - запыталася Сцяпанаўна, гледзячы на Бiма. - I шкода неяк, i што рабiць - не ведаю. Вецiнара б яму.

- Ветэрынара, - паправiў Толiк таксама без усякае ганарлiвасцi i адказаў на пытанне "што рабiць?": - Я буду прыходзiць кожны дзень пасля школы, буду яго вадзiць. Можна?

Так знайшоўся Бiму новы маленькi сябар. Ён штодня, пасля абеду, ехаў цераз увесь горад да Бiма, хадзiў з iм па двары, па вулiцах, па парку i, на радасць усiм дзецям, гаварыў з гонарам:

- Сабака - лепшы сябар чалавека.

Сэнс гэтых слоў быў зусiм iншы, чым у сачыненнi, напiсаным з крыўды.

Але цвёрда намеркаваў Толiк: знайсцi таго Шэрага дзядзьку i пагаварыць з iм. У сваiм новым раёне ён пачаў яго падпiльноўваць. I ўсё-такi стрэў твар у твар.

- Дзядзечка, - запытаўся ён, прыпадняўшы брылёк шапкi i ўзяўшы рукi за спiну, - нашто вы знялi з Бiма таблiчку?

- Ты што - ачумеў, хлопчык? - адказаў той пытаннем на пытанне.

- Вы ж яго забралi з таблiчкаю. Я бачыў не адзiн.

- I адпусцiў з таблiчкаю. Ён жа мяне ўкусiў! Нябось пусцiш, калi кусаецца, як воўк.

- Хлусiце вы, дзядзечка. Бiм ласкавы сабака.

- Я? Я хлушу, шчаня?.. Дзе твае бацькi? Дзе твае бацькi? Гавары! прысукаўся ён.

Крыху Шэры меў рацыю. Толькi менавiта крыху: ён не хлусiў, што Бiм яго ўкусiў, i таму меў на тое падставы, каб абурацца, але ён хлусiў, што быццам не здымаў з Бiма таблiчку. Першапрычынаю ўсяго ён лiчыў Бiмаў укус, але не тое, што зняў таблiчку, а перамена месцамi прычыны i вынiкаў - заўсёды вельмi выгадна, каб апраўдацца. I ён быў глыбока перакананы, што гаворыць праўду, але тое, што ён гаварыў не ўсю праўду, - гэта ўжо яго не датычыла. А хто тут ведае, дзе тая прычына, а дзе той вынiк: сабака ўкусiў спачатку цi спачатку была знята таблiчка? Гэта так i будзе патаемна ад усiх. Але Толiк быў глыбока перакананы, што Бiм укусiць Шэрага не мог, таму што той чалавек, а не нейкi там заяц цi лiса. Таму ён i паўтарыў яшчэ раз:

- Вы хлусiце мне, дзядзечка. А гэта - брыдка.

- Бр-рысь! - гаўкнуў дзядзька i пайшоў, накульгваючы i адстаўляючы азадак (вiдаць, добра такi цiмануў яго Бiм).

Дзiўна, як бываюць правы i тыя i другiя, калi адзiн напалову гаворыць праўду, а другi не ведае другое палавiны праўды.

Шэры ж iшоў i думаў: "Пойдзе з тымi смаркачамi ў мiлiцыю, даложыць, тыя прыйдуць, убачаць калекцыю... Не, юбiлейны пяцiсоты не аддам. За яго можна даць дваццаць любых знакаў..." I ён вырашыў: "Лепшы вiд абароны - нападзенне".

Дома ён напiсаў заяву, а потым занёс на ветэрынарны пункт. Там прачыталi.

"...Бег сабака (беспародны сетэр з чорным вухам), з налёту ўкусiў, вырваў з адпаведнага месца ў маiм арганiзме кавалак мяса i пабег далей... Бег ён, быццам шалёны, апусцiўшы хвост i галаву да зямлi, вочы набеглi крывёю... Або яго трэба злавiць i знiшчыць, наконт чаго i даць загад брыгадзе, якая ловiць брадзячых сабак, або я буду скардзiцца далей на ваш бюракратызм i бяздушша ў дзейнасцi..." i г.д.

Ветдоктар захваляваўся:

- Куды ўкусiў? Калi? Дзе? Як гэта было?

Шэры хлусiў, як запраўскi хлус, толькi без усякае там фантазii. Доктару ж было ўсё ясна з асабiстага дакумента ўкушанага: пакусаў брадзячы сабака на вулiцы! Ён зняў трубку тэлефона i выклiкаў дзяжурнага па пастэраўскiм пункце.

Скора, лiтаральна праз некалькi хвiлiн, прыехала на машыне жанчына-доктар, спусцiла ў Шэрага штаны, зiрнула, запыталася: