Redaktor kontynuuje oględziny, przechodzi przez Arco Escuro, aby poznać schody, które według historyka dawały w owym czasie dostęp do obleganych murów, albo według innej wersji znajdują się w miejscu dawnych, po tych stopniach nie schodziły więcej niż dwa, trzy pokolenia. Raimundo Silva bez pośpiechu ogląda ciemne okna, brudne i pokryte saletrą fasady, święte obrazki z azulejo [2], na tym rok tysiąc siedemset sześćdziesiąty czwarty i święta Anna ucząca czytać swą córkę Marię, a na bocznych medalionach święty Marçal, który chroni od pożarów, i święty Antoni, odnawiacz dzbanków i najskuteczniejszy odnajdywacz zaginionych przedmiotów. Obraz z braku innych dokumentów, jeżeli umieszczona na nim data jest datą powstania budynku, a wszystko wskazuje na to, że tak, informuje, iż dom został wzniesiony dziewięć lat po trzęsieniu ziemi. Redaktor ocenia zasób swojej wiedzy i stwierdza, że jest bogatszy, dlatego wracając na ulicę Bacalhoeiros, popatrzy z pogardliwą wyższością na przechodniów i nieuków, odległych od tych ciekawostek miasta i życia, nie mających wystarczającej wiedzy, by zestawić dwie tak oczywiste daty. Jednakże niebawem, kiedy znajdzie się przed łukiem Bramy Morskiej stwierdzi w głębi ducha, że nazwa zasługiwała na inne jej wyobrażenie w architekturze, nie na prozaiczną sztancę, w tym momencie, zamyśliwszy się nad rozmijaniem się słów i ich znaczeń, spojrzy na siebie i sam siebie ostro oceni, Jakież w końcu ja mam prawo do oceniania innych, mieszkam w Lizbonie od urodzenia i nigdy nie przyszło mi do głowy pójść i zobaczyć na własne oczy rzeczy, które są w książkach, rzeczy, na które kiedyś spojrzałem raz i drugi, nie widząc ich, niemal tak ślepy jak almuadem, gdyby nie groźba spotkania Costy, prawdopodobnie nigdy nie sprawdziłbym zarysu oblężenia i położenia bram, bo te tutaj, jak sądzę, są już murami Ferdynanda, oczywiście kiedy dobiegnie końca mój spacer, będę wiedział więcej, ale pewne jest też, że będę wiedział mniej, właśnie dlatego, że będę wiedział więcej, innymi słowy, zobaczymy, czy zdołam to wyjaśnić, świadomość posiadania większej wiedzy prowadzi mnie do świadomości posiadania niewielkiej wiedzy, zresztą, ciśnie się na usta pytanie, czym jest wiedza, miał rację historyk, nadaję się na filozofa, z tych dobrych, którzy biorą czaszkę i przez całe życie zadają sobie pytanie, jakie znaczenie ma czaszka we wszechświecie i czy istnieje jakiś powód, by wszechświat przejmował się tą czaszką albo żeby ktoś zadał sobie pytanie o czaszkę i wszechświat, i teraz, panie i panowie, turyści, podróżnicy albo zwykli ciekawscy, docieramy do Arco da Conceição, tak podaje nieodzowny przewodnik, gdzie po dziś dzień pełne słodyczy wody ze Studni Lenistwa gaszą pragnienie i chęć do pracy wielu ludziom. Raimundo Silva nie śpieszy się. Poważnie studiuje przewodnik, dla własnej satysfakcji sporządza w myślach notatki, by tak rzec, uzupełniające, potwierdzające współczesność, na schodach Correio Velho wyrasta ponura agencja pogrzebowa, jak biała piana z odrzutowca na błękitnym niebie, jak długi kilwater szybkiego statku na lazurowym morzu, pensjonat Casa Oliveira Dobre Pokoje z ulicy Piekarskiej, restauracja Jedz Pij Płać i Zjeżdżaj, zaraz obok Portas do Mar, piwiarnia Arco da Conceição, duży kamienny herb Mascarenhas na narożniku budynku przy Arco de Jesus, gdzie znajdowała się brama mauretańskich murów miejskich, protestacyjne graffiti, neoklasyczny portal pałacu hrabiów Coculim z rodu Mascarenhas, magazyny żelazne, do tego sprowadziła się wielkość, świat rzeczy ulotnych, przemijających, a pewne jest, że wszystkie takimi są, bez wyjątku, wszak ślad samolotu już się rozpłynął, a czas rozprawi się z czasem samolotów, musimy tylko cierpliwie poczekać. Redaktor wszedł na Alfamę przez Arco do Chafariz d'El-Rei, zje obiad niedaleko, w restauracji na ulicy S. João da Praça, w okolicy wieży świętego Piotra, typowy ludowy obiad portugalski złożony ze smażonych sardynek i ryżu z pomidorami, z sałatką, wielkie szczęście, że trafiły mu na talerz jędrne liście ze środka sałaty, gdzie, prawda to lub nie, lecz wszyscy ludzie o tym wiedzą, zbiera się niezrównana świeżość poranków, rosa, kropelki mgły, to to samo, ale powtarza się tutaj przez zwykłą przyjemność zapisywania słów i wypowiadania ich w smakowity sposób. W drzwiach restauracji stała mała Cyganka, miała jakieś dwanaście lat, wyciągała rękę, nie powiedziała ani słowa, patrzyła tylko wyczekująco na redaktora, który pochłonięty własnymi myślami nie zauważył Cyganki, lecz muzułmankę, kiedy żebranie miało jeszcze sens, a psy, koty i myszy zdawały się mieć życie zapewnione aż do swej naturalnej śmierci z powodu choroby albo walki gatunków, jakkolwiek by było, nie da się ukryć istnienia postępu, dziś nikt w Lizbonie nie poluje na zwierzaki tego rodzaju, żeby je włożyć do gara, Ale oblężenie jeszcze się nie zakończyło, ostrzegają oczy Cyganki.

Raimundo Silva wolniej przemierzy to, co mu jeszcze zostało do obejrzenia, jeszcze jedne mury na Patio do Senhor da Murça, ulica Adiça, gdzie mury wznosiły się w górę, i przy Norberto de Araújo, jak ostatnio nazwano tę ulicę, na szczycie której znajduje się imponujący kawał zniszczonego u podstawy muru, te są naprawdę żywymi kamieniami, są tu od dziewięciu czy dziesięciu wieków, jeżeli nie więcej, od czasów barbarzyńców, i trwają, nieustraszenie podpierają dzwonnicę kościoła świętej Łucji albo świętego Braz, to nie ma znaczenia, w tym miejscu stała, ladies and gentlemen, dawna Brama Słońca, zwrócona ku wschodowi, pierwsza otrzymywała różowawy powiew poranka, teraz nie ma nic oprócz placyku, który od niej wziął swą nazwę, co jednakże nie zmieniło efektów specjalnych brzasku, tysiąc lat dla słońca jest jak nasze krótkie westchnienie, sic transit, rzecz jasna. Mur biegł przez te okolice pod kątem rozwartym, prosto do murów fortecy, w ten sposób opasywał miasto od wody tam w dole, aż do węzłowego spotkania z zameczkiem, uniesiona głowa i silne stawy, zgięte ramiona, splecione palce, silne jak palce ciężarnej kobiety podtrzymującej brzuch. Zmęczony redaktor idzie w górę ulicą Ślepców, dociera do Patio de Dom Fradique, czas pękł na dwoje, żeby nie tknąć tej wioski, śmiało można powiedzieć, że jest taka sama od czasów Gotów albo Rzymian, albo Fenicjan, potem dopiero przyszli Maurowie, pierwsi Portugalczycy, ich dzieci i wnuki, tymi jesteśmy my, moc i chwała, upadki, pierwszy, drugi i trzeci, każdy z nich podzielony na rodzaje i podrodzaje. Nocą na tej przestrzeni pomiędzy niskimi budynkami spotykają się dwa lub trzy upiory, tego co było, tego co miało być i tego co mogło być, ale nie było, nie rozmawiają, patrzą na siebie jak patrzą ślepi i milczą.

Raimundo Silva siada na kamiennej ławce w zimnym popołudniowym cieniu, po raz ostatni czyta kartki z książki i potwierdza, że nie ma już nic więcej do zobaczenia, zamek zna wystarczająco dobrze, żeby go dziś nie oglądać, mimo że dziś jest dzień inwentaryzacji. Niebo zaczyna bieleć, może jest to zapowiedź mgły obiecanej przez meteorologię, temperatura gwałtownie spada. Redaktor wychodzi z Patio na ulicę Chão da Feira, naprzeciwko bramy Świętego Jerzego, nawet stąd można zobaczyć, że ludzie jeszcze robią zdjęcia świętemu. Mniej niż pięćdziesiąt metrów znajduje się jego dom, choć stąd niewidoczny, a pomyślawszy to, redaktor spostrzega po raz pierwszy z przejmującą oczywistością, iż mieszka dokładnie w miejscu dawnej Bramy Alfofa, nie sposób dzisiaj dociec, czy od strony wewnętrznej czy zewnętrznej, i nie możemy się dowiedzieć, czy Raimundo Silva jest obleganym czy oblegającym, przyszłym zwycięzcą czy skazanym na klęskę.

Nie znalazł pod drzwiami wściekłej wiadomości od Costy. Zapadła noc, telefon nie zadzwonił. Raimundo Silva w spokoju spędził wieczór, poszukując na półkach książek mówiących o Lizbonie w czasach Maurów. W nocy wyszedł na balkon zobaczyć, jaka jest pogoda. Mgła, ale nie tak gęsta jak wczoraj. Usłyszał szczekanie psów i to w niewyjaśniony sposób jeszcze bardziej go uspokoiło. Psy szczekały, niebaczne na upływ wieków, a więc świat pozostawał niezmienny. Poszedł się położyć. Był tak zmęczony spacerami, że spał głęboko, ale budził się kilka razy, zawsze kiedy śnił o pustych murach, bez niczego w środku, które były jak worek o wąskim gardle, rozszerzający się w brzuch u brzegu rzeki, a dookoła pokryte lasem wzgórza, zarośla, doliny, strumienie, kilka rozrzuconych domów, ogrodów, gajów oliwnych, szeroka zatoka wrzynająca się w ląd. W oddali wyraźnie się odcinające wieże centrum handlowego Amoreiras.