Уладзiмiр Арлоў

Старыя Лiвадзiйскiя могiлкi

Здарыцца так, што дабрадзеi з Саюзу пiсьменьнiкаў адшпiляць табе пуцёўку ў Дом творчасьцi iмя Антона Паўлавiча Чэхава, i ты апынесься сярод дзьвюх сотняў творцаў, зь якiх калi-небудзь схiлялiся над пiсьмовым сталом мо чалавек дзесяць. Цябе гэта зусiм ня будзе абыходзiць, калi левакi будуць трымацца, як людзi, але яны будуць касiць пад пiсьменьнiкаў, i ты паспрабуеш закасiць пад сантэхнiка, узнагароджанага пуцёўкаю за перамогу ў сацыялiстычным спаборнiцтве, i будзеш з ганьбаю выкрыты, калi прарве трубу, i трое пiсьменьнiкаў з суседняга стала прафэсiйна залезуць у каналiзацыйны лаз i ймгненна лiквiдуюць аварыю. Праўда, сярод творцаў будзе непрыкаяна блукаць пад кiпарысамi некалi гнаны, а цяпер улаўраны расейскi паэта, i расейскамоўная аўтарка зь Менску, у якой ад беларускай мовы на твары зьяўляецца гiдлiвая грымаска, i малады армянскi перакладчык Ашот, якi, кажучы словамi М. Зошчанкi, "знает дам и верит в их назначение"...

Зрэшты, ты прыедзеш у гэты дом ня дзеля назiраньняў за прадстаўнiкамi твайго вiду й безь вялiкiх спадзяваньняў стварыць нешта генiяльнае. Ты прыедзеш таму, што недзе там, у Ялце, ля сiняй бухты, ляжыць Максiм Багдановiч. Адзiны на сьвеце паэта, пра вершы якога ты можаш з усёй пэўнасьцю сказаць, што паэзiя сапраўды здольная зьдзейсьнiць дзiва. Бо бачыў тое дзiва на свае вочы: твой раўналетак, сын савецкага афiцэра й расеец па пашпарце, якi зрываў урокi нiколi не вывучанай iм белмовы, у дзясятай клясе грэблiва выкалупнуў нагой з сабранае пiянэрамi макулятуры Максiмаў зборнiчак, пачаў, скрывелiўшыся, чытаць, а потым зрабiўся беларускiм празаiкам, пабыўшы перад гэтым выдаўцом падпольнага альманаху, якi адабралi хлопцы ў цывiльным.

Недзе там, зусiм блiзка, будзе ляжаць Максiм Багдановiч, i табе дастаткова будзе запынiць таксоўку ды сказаць: "Старое Ливадийское кладбище", але замест простага й лягiчнага ўчынку ты чамусьцi будзеш дзень пры днi плёхацца ў цёплым, быццам вада ў лазнай балеi, моры ды шнураваць па ўзьбярэжжы.

На ўзьбярэжжы будуць стаяць пад пальмамi плеценыя столiкi з гумовай садавiнаю й парожнiмi пляшкамi з-пад трункаў, якiя п'юць у сваiх краiнах замежныя грамадзяне. За дзесяць рублёў ты зможаш пасядзець за тым столiкам i атрымаць каляровую фотку, але ты лепей вып'еш за гэтыя грошы дзьве шклянкi херасу ў татарскай кавярнi ("Ў чарцы цёмнай i глыбокай, плешча, пенiцца вiно...") i пасунесься далей - паўз фатографа з плюшавым Мiхаiлам Сяргеевiчам, паўз фатографа з малпаю, якая з зусiм чалавечаю радасьцю задарма паказвае кожнаму мiнаку вогненна-чырвоны зад, паўз фатографа з трохмэтровым смарагдавым пiтонам, якi нечым няўлоўным нагадвае галоўнага камiсара TV таварыша Краўчанку, паўз карункавы ад пены прыбой, што выносiць на бераг дарункi мора ў выглядзе шкарпэтак i скарыстанага прэзэрватыва ("Ў iх русалкi заблуталi косы, - рвуць i блутаюць срэбныя нiцi..."), паўз мастакоў, што малююць партрэты з натуры, паўз мастачку, якой ты б з прыемнасьцю папазiраваў, але толькi ня тут, паўз гiтарыстаў, скрыпачоў i джазiстаў, гледзячы на якiх узгадваеш раньняга Алега Гаўрылавiча Мiнкiна:

Бродячий музыкант, он дело знает:

Футляр раскрыл, и - шляпу на цемент,

И на глазах у всех опять терзает

Неповоротливо печальный инструмент...

Потым будзеш лезьцi да сябе на гару, а, падняўшыся ў нумар, выйдзеш на гаўбец i незнарок угледзiш, як на гаўбцы пад табою перакладчык Ашот расшпiльвае станiк на бялявай студэнтачцы Зiне, якую цэлы дзень пасьвiла ды так i не ўпасла дагледжаная маскоўская маман.

Назаўтра будзе задушлiвы скварны дзень ("Ад сьпёкi пышуць дахi i асфальт...") з экскурсiяй па чэхаўскiх мясьцiнах. Тут жыве Ратару, у яе сухоты. Тут выпiваў Купрын, там - Бунiн. Тут Чэхаў пажартаваў - убачыў у асьветленым начным вакне жаночы профiль i гучна кажа спадарожнiку: "А вы чулi? Учора Бунiна ў адной татаркi зарэзалi".

Лiвадзiйскiя могiлкi зусiм блiзка, аднак ты ўсё адно ўпарта павернеш у iншы бок i выйдзеш на ўзьбярэжжа - да тых самых фатографаў, да музыкаў, што могуць i "Соme together", i палянэз Агiнскага, да вогненназадай мартышкi, да пiтона, да варажбiтак i прадказальнiкаў, абстаўленых кампутарамi, якiя, апрача ўсяго iншага, выдадуць табе навукова абгрунтаваныя зьвесткi, што ты памёр 23 лютага 1988 году, да херасу, да афiцыянткi з кляснымi нагамi й распусным разрэзам вачэй, зь якой шмат хто хацеў бы спаткацца зусiм не на вулiцы, да плюшавага прэзыдэнта СССР, да ўсiх тых, з кiм разам ты ляцiш сёньня да зор... А ў чарцы цёмнай i глыбокай будзе зноў i зноў сьветлым хмелем калыхацца вiно i, ускараскаўшыся на гару, ты, палохаючы Ашота зь Зiнай i ўкормленых лiтфондаўскiх катоў, будзеш чытаць з начнога гаўбца:

Скарына, доктар лекарскiх навук,

У доўгай вопратцы на вежы сочыць зоры...

I набяжыць новы дзень, калi ты будзеш плаваць па цёплым, як калюжына, моры, i думаць, цi шмат было ў Максiма ў Ялце жанчын, i, чуючы абураны хор дбайцаў пра паэтавую цнатлiвасьць, будзеш раiць iм пачытаць Максiмаў дзёньнiк. Потым ты наведаеш Лiвадзiйскi палац, дзе адпачываў расейскi iмпэратар Аляксандар II, у якога кiнуў бомбу твой суайчыньнiк рэвалюцыянэр Iгнат Грынявiцкi, i зусiм па-клясаваму й па-пралетарску ў памяцi ў цябе застануцца не эксплёататарскiя iнтэр'еры, а букет ружаў у палацавай прыбiральнi.

А недзе на ўзьбярэжжы ў гэты час будзе кiмарыць на сонейку падобны да таварыша Краўчанкi пiтон, яшчэ ня ведаючы, што адвячоркам да ягонага гаспадара падыйдзе аматар экзатычных фотак - загарэлы мацак у адных шортах i з такой шыкоўнаю татуiроўкай, што здалёк яна будзе выдаваць на бэзавую кашулю. Усьцешаны фатограф абкруцiць свайго смарагдавага кампана вакол мацака й замiтусiцца каля апарату, а ты разам з натоўпам будзеш захоплена разглядаць татуiроўку, на якой у непрыстойнай блiзкасьцi зь Iльлiчом ды iншымi выдатнымi кiраўнiкамi Камунiстычнае партыi й Савецкай дзяржавы будуць выстаўляць свае вабноты прыгажунi з падпiсанымi ўнiзе ймёнамi. Ты будзеш думаць пра час, калi давядзецца падпiсваць i правадыроў, i раптам у паветры запахне ня толькi алеандрам, але й скандалам. Мацак пачне зьлякана азiрацца й дзiўнавата тузацца. Што падзейнiчае на пiтона, застанецца загадкаю: цi то ён будзе прыхiльнiкам бальшавiцкай плятформы ў КПСС i абурыцца суседзтвам правадыроў з цыцкастымi вярцiхвосткамi, цi то спрацуе iнстынкт вольных ад эксплёатацыi фатографамi продкаў, але вынiкi будуць вiдавочныя: татуiроўка стане бачная лепей, а ейны гаспадар зьбялелымi вуснамi вымавiць: "Сними змею". Зьляканы фатограф аберуч ухопiцца за пiтонаў хвост i пачне лiхаманкава адкручваць зялёныя кольцы. "Адресок! Адресок!" - закрычыць ён наўздагон уратаванаму мацаку, а той iстэрычна выгукне цераз плячо: "Пошел ты со своей змеей на х..!"