- Вось табе я скажу, - неяк гаварыў цесьць. - Даўно ёсьць аказiя, якой ты ня бачыш. Так, во... Па шчырасьцi кажучы, у цябе магла-б быць другая выплата, куды большая ад штатнай, во!..
- Якiм цудам?
- Ля каапэратыву круцяцца замежныя кантрагэнты. Яны прыстойна плацяць за тое, што iм патрэбна.
- Пацiху?
- Дурань ты, - сказаў цесьць. - Замежнiкi даюць зарабiць у вадпаведнасьцi з усiмi трохсотпяцiдзесяцьцю прадметнымi законамi нашай дзяржавы. Нiчога нелегальнага там няма.
- I старшыня карыстаецца гэтым?
Ён адказаў Сьцяпану не адразу:
- А карыстаецца, карыстаецца... Улады ня супраць таго, каб чалавек багацеў з працы ўласных рук. У тым, што хтосьцi мае проста мiльёны ў вашчаднай касе, няма злачынства.
- Ого, калi гэта старшыня пасьпеў гэтулькi награбцi, - Сьцяпан не сказаў цесьцю: "Вы каля судоў круцiцеся, я веру вам". - Што-ж, малайчына!
- А ты ня сьмейся зь яго. Я з табою - усур'ёз...
- Што вы мне прапануеце?
- Я ўжо казаў табе.
- Зарабляць мне са старшынёй? Чаму-б не, але пра гэта я першы раз чую, ад вас, - адказаў Сьцяпан у дэкляматарскiм тоне. - Мой шэф, калi што й гаварыў мне, дык толькi адны паскудзтвы, ажно сорамна паўтараць iх. Ён ня мае намеру ашчасьлiўляць мяне дабрабытам, а я ня маю намеру напрошвацца яму ў супольнiкi.
- Скандалiш зь iм i чакаеш ад яго прыхiльнасьцi?
- Ага, ён ужо паскардзiўся на мяне перад вамi, - Сьцяпан: "Стары, урэшце, ускiпiць!" - Прызнаюся, што мне прыемна гэта пачуць. Не такi ён моцны начальнiк, значыць, на якога выглядае.
- Хэ-хэ-хэ, сказаў, што ведаў... Ён цябе, браток, бы муху тую, узяў-бы ды - хрусь! - расьцiснуў, хэ-хэ-хэ... Бачу, што ня надта разумееш ты, на якiм сьвеце жывеш.
- Сьвет - гэта гiганцкiя аб'яднаньнi зладзеяў ды каапэратывы камбiнатараў? Я - у вадным зь iх? I не дарос я да рэчаiснасьцi? Да таго, каб брыняць капiталам, на нiшто не зважаючы? - Застуда, падумалася Сьцяпану, несумненна спараджае ў мяне рэфлексы дзiцяцi, якому перашкаджаюць у гульнi.
- Ай, пра што мне з табою гаварыць, - цесьць, сканфужаны, налiўся крывёю. Выходзячы ад Сьцяпана, ён бразнуў дзьвярыма.
Садоваю праехаў грузавiк, енклiва скавычучы маторам. За беларускiмi могiлкамi засноўваўся квартал асабнякоў, i гэта туды кiравалiся транспарты з будаўнiчымi матэрыяламi, паўфабрыкамi. Быццам малатарня ў прыгарадным загуменьнi, ляскатала там бэтонамяшалка.
Будавалi асабнякi каапэратыўныя брыгады. Заказчык абавязваўся забясьпечыць iм пастаўку цэглы, цыманту, вапны, пяску, што было няпростай справай (апрача пяску). Кожны зь iх мазгаваў самым фантастычным чынам. Яны зыходзiлiся ранiцай у каапэратыў, стаялi ў калiдоры, галасьлiвiлi, жыва перадаючы сабе навiны; падобныя да неспрактыкаваных жабракоў, да пачынаючых курваў. Калi iх галасы пераўтваралiся ва ўсеагульны шум, каля дзевятай гадзiны, Сьцяпанава сакратарка прыадчыняла дзьверы ў калiдор i ўцiхамiрвала: "Панове! Перашкаджаеце працаваць!" Цiхлi яны, як пралётны градапад, сям-там яшчэ пакрапiўшы рэплiкай.
Заказчыкi прыходзiлi ў будынак каапэратыву, каб сустрэцца з брыгадзiрамi, што з раньня афармлялi нарыхтоўчую дакумэнтацыю ў ваддзеле паслугаў i разьвiцьця.
Пра гэтае сумнае вiдовiшча Сьцяпан аднойчы расказаў Кiры. Яна выслухала яго, пазяхнула: "Ой, прабач мне, Сьцёпа. У маiм арганiзьме, вiдаць, замала магнэзii", - вытлумачыла яна дзесьцi прачытаным.
- Паслухай, вось, што я знайшла ў гэтай кнiжцы, - Кiра зьмянiла тэму. Во, тут, - сказала яна, як заўважыў Сьцяпан, з бацькавай iнтанацыяй. - Слухай: "Князi, звычайна, не ўзвышаюць людзей годных i беззаганных, бо здаецца iм, што такiя людзi ня будуць мець нагоды аддзякаваць iм-жа ў гэткай ступенi, як узьняты зь нiкчэмнасьцi выгодны чалавечак або гультай. Прычым, яны знарочна даюць такому зразумець, што фартуна, якая зьяўляецца немагчымай бязь iх вялiкай ласкi, знаходзiцца ў вышэйшай цане, чымсьцi выдатнасьць. Калi часамi i ўзвышаюць яны добрага й сумленнага чалавека, дык рэдка дазваляюць яму даўжэй утрымацца на дадзенай пасадзе, бо супрацьставяць яму меней заслужанага, каб даказаць, што ўлада стаiць вышэй усялякiх заслугаў, i што заслугi цэняцца толькi тады, калi яны ёю дазволеныя або адобраныя", - яна чакала Сьцяпанавых словаў.
- Гучыць, быццам iнструкцыя мне, Кiрушка.
- Улада, Сьцяпанка, нярэдка ўяўляецца нам той машынай, што дае прадукцыю незалежна ад таго, хто яе абслугоўвае й даглядае.
- Уяўляецца, Кiрушка, уяўляецца... I ты, мабыць, памятаеш толькi аб выкарыстаньнi прадукцыi, - Сьцяпан: "Яна больш чытае, чымсьцi думае". Выпушчаную-ж дэталь можна, звычайна, шпурнуць у балота або выкарыстаць зусiм па-iншаму...
- Ну, я пайшла, - Кiра абарвала гаворку.
- Куды ты, Кiра? Вечар-жа...
- Я - да Анi.
- Няхай-бы тая Аня прыйшла да нас.
- Не люблю я канкурэнцыi, - какетна адказала яна Сьцяпану, падмалёўваючы сабе вусны перад люстрам.
Сьцяпан падаў ёй палiто й прыгожую шапку, якой яна ганарылася.
- Не заседжвайся, Кiра, доўга.
- Ня буду, Сьцяпан.
- Я выйду па цябе. Скажы, дзе мне чакаць?
- Нашто?! Я, хiба, маленькая?
- От, былое ўспомнiм, пазаляцаемся да сябе на вулiцы...
Яна не даслухала яго. Гэтак сьпяшаюцца людзi, якiм засталося пяць хвiлiнаў на тое, каб не спазьнiцца на працу - заспаўшыя.
Цi гэта ад сутыкненьняў зь цесьцем, у якiя аж ня верылася яму, цi ад гутарак з жонкай, якая штораз вiдавочней аддалялася кудысьцi ў сваё, Сумленевiчу - ад некаторага часу - працавалася надзвычай спакойна. У працы бываюць зацiшшы, калi няма цяжкiх у вырашэньнi справаў i шанцуе; сьвiнствы, i тыя нiкому не ўдаюцца тады. Дзейнiчае закон пралётнай бюракратычнай анамалii, сказаў Сьцяпану супрацоўнiк, якi, увосень i па-п'янаму, плакаў ад крыўды, што ўдаўся ён трусам. ("Ты палахлiвы, але ўчцiвы", - суцяшаў таго нейкi польскi сябар, намовiўшы яго на паўлiтроўку.)
Здарылася, праўда, малюткая прыкрасьць: Сьцяпан зьмянiў свой подпiс, перайначыў яго на болей выкрутасты, i галоўная канцылярыя вярнула - не прыняла! - зацьверджаныя iм фiнансавыя дакуманты: бухгальтар запатрабаваў вэрыфiкацыi знаку. Сакратарка, без фамiлiярнiцтва, паведамiла аб гэтым Сьцяпану.
- Прынясеце, калi ласка, блянк для подпiснага ўзору, - папрасiў Сьцяпан. Я актуалiзую свой подпiс, - яму было цiкава паглядзець, звысака, на панадворак за акном.