- Так, ведаеце, э... Стамiлiся мы, дарагi калега. Ат, неўзабаве йсьцi дамоў...
- Палова трэцяй! - Сьцяпан прыгледзеўся да гадзiньнiка, даўжэй, чым трэба. - Нарады страшэнна займаюць час, - паскардзiўся ён старшынi, каб урэшце прарвалася мiж iмi размова. (Учора Сьцяпан купiў бiлеты ў кiно, на сёньня, на пятую гадзiну.)
Старшыня не прыняў тэму.
- З вас, дарагi калега, бездакорны службовец, э, адпаведны на адпаведным месцы, хацеў я сказаць... Вас паважаюць, усе мы паважаем вас. У вочы, ведаеце, усякае вам скажам, але завочна нiхто й слоўца ня кiнуў супроць, ведаеце, э...
Сьцяпан дапiў каньяк.
Нiколi ня чуў ён такога пра сябе.
- Я вам тое кажу! Людзi, ведаеце, плятуць, э, рознае. Але пра вас не пачуеш благога, калега, - старшыня ўзяў бутэльку. - Дазвольце налiць...
- Ах, я п'янею, - Сьцяпану прыйшоўся да спадобы армянскi. - Прашу нямнога.
- Вам усе вераць! - гаварыў сваё старшыня. - Добрага чалавека кожны, ведаеце, нюхам счуе, - налiў ён i сабе. - Памiх намi, э, здаралiся, праўда, непаразуменьнi, ды вы, дарагi, за гэта, бачу, э, не крыўдуеце на мяне. Нам трэба трымацца разам! Будзе еднасьць, дык мы Беласток сто разоў у той бок i назад перасунем. Так, так...
- Вядома, - Сьцяпан вырашыў: няхай яму не здаецца, што маiмi рукамi ён ад судоў абаронiцца!
- Вераць вам i, шчыра кажучы, я гэтаму зайздрошчу, ведаеце... Але маё службовае становiшча, э, па сваёй прыродзе мае, так сказаць, крыўдзiльны характар, разумееце, - надпiў ён з чаркi. - Я мушу заўсёды выбiраць памiж меншым i большым злом, як палiтык, якi гэтым адрозьнiваецца ад бюракрата, што iмкнецца да мэты, а не да прадухiленьня ўласнай адказнасьцi, э...
Сьцяпан пакрыёма зноў зiрнуў на гадзiньнiк: наблiжалася чацьвертая.
- На мяне, напэўна, усялякае гавораць... - старшыня чакаў, што на гэта скажа Сумленевiч.
- Так вам здаецца, пане старшыня.
- Ну, а ўсё-такi?
- Што вы! - Сьцяпан заварушыўся. - Дурноты я ня слухаю.
- А вы, калега, паслухайце iх. Гэта важнае мне, э, як кiраўнiку ўстановы, - прыцiшыўся ён. Сьцяпан не адзываўся. - Рэагаваньне вулiцы, ведаеце, адбываецца ў рамках стэрэатыпаў, плётак, расьсейваных чутак. Арыентацыя ў iх зьяўляецца ўмовай правiдловых высноваў для плянаваньня канкрэтных пачынаў, э...
"Ён хоча прычапiць мне вуха, - Сьцяпан закурыў, ад нечаканасьцi не пачаставаўшы старшыню папяросай. - А я ўжо думаў Бог ведае што! Разьлiчыў, шэфiк, нядурна: я, карыстаючыся ўсеагульным даверам, iдэальна падыходжу яму ў якасьцi крынiцы канфiдэнцыяльных зьвестак пра асяродзьдзе. I шантажык на мяне ў выглядзе iнспэктара ёсьць, быццам у палiцыйным кiнафiльме... Не спадзяваўся я па iм таго. Не!"
- Збор плётак ды чутак уваходзiць у дзялянку маiх службовых абавязкаў, таварыш старшыня? - Сьцяпан устаў, як бы намерваючыся адбiць удар зьнянацку: "Абразiцца - i канцы ў воду!"
- Адкажу вам па-салдацку, - загаварыў ён зьмененым голасам. - Абавязак радавога - ахоўваць свайго каманьдзiра ў бiтве.
- Вайсковых рэглямантаў я не чытаў, пане старшыня: не давялося мне служыць у армii. Але, час ад часу, трапляюць у мае рукi тоўстыя кнiжкi мудрацоў, зь якiх, мiж iншым, даведаўся я, што чалавек ваюе наогул самотна - перамагае або стаецца пераможаным. I нiхто нiкому ня ў сiлах дапамагчы, бо дапамаганьне нiшто iншае, як захоп, прынамсi, часткi таго кагосьцi...
- Так, так... Позна ўжо. Пайшлi дамоў, пане Сумленевiч.
Разыйшлiся яны на тратуары перад будынкам каапэратыву, скiнуўшы шапкi для кароткага паклону.
- Да пабачэньня, э...
- Да пабачэньня.
"Што сказала-б на ўсё гэта Кiра? Прамарнаваў я шанц? Старшыня па-свойму дацанiў мяне? Кiра, мая Кiрыца-палахлiлiвiца, адсекла-б: ён цябе баiцца! З боязi прапануюць сакрэтнае супрацоўнiцтва, каб... каб абясшкодзiць, во! Або... ну, што?" - Сьцяпан шчыльней захiнуўся плашчом.
13
Сьцяпана паслалi ў Бельск кантраляваць аддзел. На два днi. Меўся ён ехаць туды легкавой машынай, але ранiцай накiравалi яе ў цалкам супрацьлеглую мясцовасьць. Давялося яму купiць бiлет на аўтобус, якога плянавы рэйс, як на злосьць, не адбыўся. У касе вярнулi грошы - i Сумленевiч, пазяхаючы ад разгубленасьцi, пабег на стаянку таксi, дзе застаў ён даўжэзную чаргу. Яму сьпяшалася на чыгуначны вакзал - блiжэйшы цягнiк у Бельск ад'яжджаў праз дваццаць пяць хвiлiнаў - i ён пайшоў пешшу.
На алеi Першамая Сьцяпану пераступiў дарогу незнаёмец, якому - не адразу ўспомнiў сабе гэта - дапамагаў адкрыць рамесны варштат.
- Добры дзень, пане Сумленевiч! - быў гэта малы бедны мужчына. - Я й не падзякаваў вам за помач. Вы - добры чалавек. Кажу сваёй жонцы, што на сьвеце...
- Як вам працуецца? - Сьцяпан: "Ну, канец: не пасьпею я на цягнiк!"
- Дзякую, можна жыць, - у яго, здаецца, былi штучныя зубы. - Тады я, як убачыў вас, дык i падумаў сабе: ня можа таго быць, каб аказалiся вы благiм! Яксьцi вiдаць душу ў чалавеку. Вось, прыкладна, iдзе вулiцаю баба. Прыгледзiсься да яе i, будзь я так здароў, не памылiсься: курва яна цi нэрвовая кабета?! Во, во...
- Прабачце, - таптаўся Сьцяпан. Яму на скронях выступiў пот. - Я на цягнiк...
- Мала ўчцiвых, такiх як вы, пане Сумленевiч...
Перабiў яго:
- Зараз учцiвым магчыма пабыць дома.
- Колькi разбою... Ах! - хацеў ён хуценька выказацца. - Пра нiшто iншае не пачуеш, як усё пра падкусваньне... Хто каго сьпiхнуў...
На шчасьце, цягнiк рушыў са спазьненьнем. Сьцяпан, стоячы ў перапоўненым калiдоры, выцiраўся хустачкай ды пасьмiхаўся з самога сябе: "Бачыш, балванец! Не давярайся ты чыгуначнiкам ды пунктуальнасьцi - i хопiць табе часу на многае..."
Вагонам кiдала.
Сьцяпану засела ў памяцi гэтая паездка. Не таму, што ён адкрыў у Бельску неахопны балаган i дзiцячую - каб не сказаць злачынную - бесклапотнасьць кiраўнiцтва тамашняга аддзелу.
Прывiталi яго там па-сьвяточнаму. Дырэктар даведваўся пра здароўе Сьцяпана; забываўся ён, стары, i зноўку распытваў... Пiлi чорную каву й ласавалiся шакаладкамi. - Пры тваiм здароўi ня будзе грэху табе й чарачку сьцябнуць, - бесцырымонна запрапанаваў ён Сумленевiчу. - Не кажы, што ня можаш, бо не паверу, - i прынёс ён балгарскага рому. - Выпi, брацец, пагрэйся сабе з дарогi. А я падаб'ю табе каманьдзiроўку на ўсе днi, ды вяртайся ты здаровенькi да сваёй маладой жонкi... Чаго тут будзеш тырчэць стаўбуном?
Гэта ня быў жарт зь яго, дырэктара, боку.