Трэба ж было неяк выпраўляць "памылку" дарослых!

ЛУЧЫННIК

Як змянiлася наша жыццё! Ды i мы змянiлiся ў гэтым жыццi, зрабiлiся iншымi, "цывiлiзаванымi".

Адзiн толькi прыклад. Паехаў я нядаўна на выхадныя днi ў сваю Карпiлаўку, а там па нейкай прычыне пагасла электра-святло.

Справа была восенню, цямнее рана, вечары доўгiя - што рабiць без святла? Нi пачытаць, нi папiсаць. Але ў вёсцы на такi выпадак у кожнай хаце ёсць яшчэ газавая лямпа. Ёсць такая лямпа i ў мяне. Далiў я ў яе газы, падкруцiў кнот i - цемра разбеглася па вуглах. Паставiў лямпу ля ложка - ляжу сабе, чытаю. Начытаўшыся, пайшоў на двор дыхнуць перад сном свежага паветра, зiрнуць на зоркi. Заходжу ў хату i... Бог ты мой! Дыхаць няма чым! Смурод ад перагарэлай газы вочы выядае...

Як змянiлiся мы ў гэтым жыццi!

Раней, у гэтай жа Карпiлаўцы, газавая лямпа была адзiным, шыкоўным святлом. Жыў я i рос пры iм, перачытаў доўгiмi зiмовымi начамi мноства розных кнiг i нi разу не заўважыў, што газавая лямпа дае нейкi там пах. Пераборлiвымi зрабiлiся мы, далiкатнымi...

Але ж папярэднiцай газоўкi i газавай лямпы была лучына. Пры яе асвятленнi праходзiлi пасля вайны доўгiя вечары, рабiлася ўся хатняя работа, збiралiся аднавяскоўцы пацешыць адзiн аднаго жартамi ды прымаўкамi. Пры святле лучыны мама залатвала нашу латаную-пералатаную вопратку.

Звычайна ведалi, у каго сёння вечарам будуць збiрацца "на сяло", таму гаспадары рыхтавалiся да такой сустрэчы, прыбiралi ў хаце, шчапалi дадаткова лучыну.

Калi надышла чарга збiрацца ў нашым трысценi, мы таксама "заварушылiся" i сустрэлi суседзяў як падабае. Асаблiва вялiкае шчасце выпала на маю долю, бо мама мяне папярэдзiла:

- Ты, сынок, сёння вечарам будзеш мяняць лучыну! Глядзi ж, каб не згасалi яны!

Даверыць пяцiгадоваму хлопчыку такую адказную справу - гэта не жартачкi. У мяне ў грудзях усё пякло i гарэла ад усхваляванасцi i нецярпення.

I вось пачалi збiрацца аднавяскоўцы. Я - на сваiм адказным пасту - на печы. Побач са мной - цэлая куча тонка пашчапанай, высахлай лучыны. Адна лучынка ўжо гарыць, пускаючы да столi тонкi i вiхлявы струменьчык чорнага дыму. Звычайна лучыну ўторквалi ў рог печы памiж дзвюх цаглiн, адкуль папярэдне выкалупвалi глiну...

Якiя гэта былi цудоўныя гадзiны майго жыцця! Дарослыя вядуць сваю шумную размову, смяюцца, жартуюць, а ты сочыш за агеньчыкам на лучыне, запальваеш новую, ушчэмлiваеш яе памiж цаглiн, а "агрызак" асцярожна кладзеш на печ ля сябе i затушваеш. Твае сябры стаяць "кучкай" ля дзвярэй, слухаюць байкi дарослых i з зайздрасцю назiраюць за тым, як ты "забяспечваеш" святлом гэтую цiкавую вечарыну.

Цi ж заўважалi мы тады куродым i смурод ад лучыны! Мы былi ўдзячны ёй, яе цьмянаму святлу, яе вясёламу патрэскванню...

Не ведаю, што адчувае спартсмен, якi "на вачах" усёй планеты запальвае на стадыёне алiмпiйскi агонь. Думаю, што нешта падобнае перажываў тады я, запальваючы адну лучыну ад другой.

КРЫЎДА

У сорак дзевятым годзе я пайшоў у першы клас. Жылi мы ў Будах, а школка была ў Лысай Гары. Далекавата было хадзiць, але ж, як кажуць, можна мiрыцца, бо iдзеш не адзiн, а з сябрамi.

Рухаемся, торбачкамi б'ёмся - жартуем. Праўда, зiмой было цяжкавата дабiрацца. Бывала, выйдзем, а перад намi - нi слядочка, акрамя, канечне, заячых ды iншых слядоў. А зiмы ж раней былi сярдзiтыя, снежныя, з завеямi ды гурбамi. Дарослым той снег даходзiў ледзь не да пояса, а пра нас i казаць няма чаго... З сiл выбiваемся, а да школкi неяк дакарастаемся. Цягнулiся дзецi пасля вайны да ведаў, як парасткi да сонца...

Спяшаюся я аднойчы ў Лысую Гару, iду подбегам, бо прыпазнiўся - сяброў хачу дагнаць. Выбег за вёску, зiрнуў направа, дзе былi агароды, - бачу, на iх, далёка за кустамi, мiльганула нейчая чырвоная хусцiна. Мiльганула i ў маёй галаве думка: "Мусiць, Амiля бульбу выбiрае, - дзень жа быў сонечны, хоць i восеньскi". Падумаў гэтак ды i забыўся адразу.

Вяртаемся пасля школы дамоў, а вёска - гудзе! Адбылася небывалая падзея адразу за вёскай, на агародах знайшлi чырвоны паветраны шар, якi запускаюць для нейкiх навуковых даследаванняў. Гэты невялiкага памеру шар быў выпушчаны ў Менску, бо на шнурочках вiсела нейкае прыстасаванне з бляшанкай, на якой быў выбiты адрас. Гэтымi шнурочкамi шар заблытаўся за куст i хiстаўся на ветры, быццам падклiкаў мяне да сябе, а я палiчыў яго за чырвоную хусцiну.

Колькi ж у маёй душы было прыкрасцi i крыўды на сябе за тое, што я самы першы ўбачыў гэтую цудоўную знаходку, але быў не зусiм уважлiвы. Разява!

А прыстасаванне з бляшанкай праз нейкi час адвезлi ў Менск па ўказаным адрасе.

КАСТУСЁВЫ СЛЁЗЫ

Надзвычай арганiзавана мы адносiлiся да яды. Чаму? Таму, што яе амаль не было, таму, што елi з адной пасудзiны - вялiзнай мiсы, якая ставiлася пасярод стала. Тут - "варон не лiчылi", завiхалiся, наколькi дазваляла спрытнасць. Наварыць мама шчаўя цi булёну якога i - толькi лыжкi мiльгаюць. Думаю, што сучасныя шпажысты зайздросцiлi б нашай спрытнасцi. Але шпажысты сёння ад голаду не пухнуць - адкуль у iх можа быць тая спрытнасць ды завiханне, якое было тады ў нас?

У кожнага ў руцэ - драўляная лыжка-самаробка, таму ляскацення па мiсе не было - адно сёрбанне чулася.

Аднойчы мама зварыла зацiрку на абед. Мiса пустая - на стале, мы - вакол стала. Аставалася толькi кульнуць зацiрку з гаршка ў мiсу, але Косцiк, мой брат, прыпазнiўся са школы. Мы не зводзiлi вачэй з мiсы, а Кастуся - няма. Чакалi, чакалi, мама i кажа:

- Пакiну я яму ў гаршку. Колькi можна чакаць? Работа ж таксама чакае, а час наогул чакаць не будзе.

Так i зрабiлi. Калi наша сёрбанне было ў разгары - адчынiлiся дзверы i ўляцеў Кастусь...

Божа мiлы! Што было! Кiнуў торбачку на земляную падлогу, сам з ровам i слязьмi забiўся ў куток:

- Вы ўсё з'елi! Вы мяне не пачакалi! Я - галодны!

Мама - да яго:

- Косцiчак, сынок! Я ж табе ў гаршку пакiнула! I клёцак многа!

Мы абступiлi беднага Кастуся - i голад прапаў. Ледзь угаварылi яго сесцi за стол, а калi, нарэшце, сеў - не завiхалiся, а далi яму магчымасць "дагнаць" нас...

Сёння я разумею, што плакаў не Кастусёк. Плакала - гора, плакала - нястача i голад.

Не дай Бог нiкому такiх слёз!

ТАРКАНЫ

Кожную ранiцу мама пачынала рабiць адну i тую ж работу - тапiла ў сажалцы тарканы. Тарканамi мама называла тое, што ноччу залазiла ў наш адзiны гаршчок, якi важна стаяў на прыпеку i чакаў ранiцу, каб прыцягнуць да сябе ўвагу i "напоўнiцца" нейкiм пойлам ды пабулькаць ля агню ў печы.