- Cәлих Уразбай улы – йәш белгес, тәжрибәһе юҡ, - тигәйне мәктәп директоры педсоветта. - Шуға күрә, Мөхәррәм Аҙнай улы, Һеҙҙе был синыфтан алып, арттараҡ һөйрәлгән туғыҙынсыға күсерәбеҙ. Әлеге синыфығыҙҙы Cәлих Уразбай улына тапшырығыҙ.

Тәжрибәле педагогтың яратҡан синыфынан айырылғыһы килмәһә лә ризалашты. Сөнки туғыҙынсыны ситтән күҙәтеп, йөрәге һыҙлап йөрөй ине. «Былар ошо көйө мәктәптән сығып китһәләр, артабан тормошта ни эшләрҙәр икән?», - тип борсола торғайны.

- Дәрескә килеп кергәс, Cәлих Уразбай улы ҡыуанысын йәшермәне, киреһенсә, белгертергә тырышты.

- Һеҙгә, балалар, ҙур рәхмәт, - тип башланы ул һүҙен. – Асыҡ дәрестә әүҙем булдығыҙ. Һәр һорауға шартлатып яуап биреп торҙоғоҙ. Тартынып, йомолоп ултырманығыҙ. Һеҙҙең арҡала дәрес юғары кимәлдә үтте. Ҡунаҡтар риза булып ҡайтып киттеләр.

Был һүҙҙәрҙе ишеткәс, уҡыусылар гөрләтеп ҡул сапты. Уҡытыусының былай ҙа йомшаған күңеле иреп китте. Балаларға ниндәйҙер яҡшылыҡ эшләгеһе килде. Әҙерәк уйланып торҙо ла:

- Балалар, әйҙәгеҙ, йәйге каникулда походҡа барайыҡ. Бөтә синыф менән. Шүлгән мәмерйәһенә, - тине.

Уҡыусылар шатлыҡтан ҡысҡырып ебәрҙе. Кемдер аяҡтары менән иҙәнгә дөбөрҙәтеп алды. Уҡытыусыға был оҡшаны. Шатлыҡ өҫтөнә шатлыҡ булһын типтер:

- Һал яһап, Ағиҙелдә йөҙөп барырбыҙ, - тип өҫтәне.

Шунда уҡ ойоштороу комитеты һайлап ҡуйҙылар. Уның рәйесе булырға староста Баязит шатланып риза булды. Эштәрҙе, бурыстарҙы бүлештеләр. План төҙөнөләр. Тауышҡа ҡуйып бөтәһен дә раҫланылар. Биология дәресе синыф йыйылышына әйләнде лә ҡуйҙы.

***

Походҡа әҙерлек йыйылыш-дәрестең иртәгәһенә үк башланды. Кәрәкле кейем-һалым, рюкзак, ҡорамалдар һатып алыуҙы ата-әсәләр үҙ өҫтөнә алды. Уҡыусылар синыф етәксеһе менән походтың маршрут-картаһын төҙөнөләр, юлдағы ауылдарҙа кемдәрҙең таныштары, туған-ырыуҙары йәшәй, шуларҙы асыҡланылар. Ойоштороу комитеты рәйесе Баязит ауыл хакимиәтенә барып, ҡайһы бер мөһим мәсьәләләрҙе хәл итеп ҡайтты. Уҡыу алдынғыһы Мөнир лесничествонан һаллыҡ ағастар һораны. Атаһы шунда эшләгәс, был эште башҡарыу уға ҡыйын булманы. Дилә медпунктҡа барып, походҡа барыусылар менән медкомиссия үткәреү тураһында һөйләште. Ағастарҙы ҡайтарғас, малайҙар хеҙмәт дәрестәрендә һал эшләнеләр. Синыф етәксеһе лә ярҙам итте. Бик һәйбәт килеп сыҡты. Уны ҡороп ҡаранылар ҙа ҡабат тараттылар. Ағиҙелгә тиклем мәктәп машинаһында алып барасаҡтар.

Ҡайһы берәүҙәр: «Әле иртә бит әле, апрель айы ғына», - тиһәләр ҙә, уҡыусылар әҙерлекте һүндермәне. Аҙна һайын ойоштороу комитетының ултырыштары үтә торҙо. Әҙерлек мәсьәләләре синыф сәғәттәрендә лә, ата-әсә йыйылыштарында ла тикшерелде.

Башҡа синыф уҡыусылары етенселәргә көнләшеп ҡараны. Уларҙың да походҡа бараһылары килә ине. Ҡайһы берәүҙәре, етенселәрҙән күреп, походтарға әҙерләнергә тотондо. Мәктәптә «поход ауырыуы» башланды. Әммә был уҡыуға һис тә ҡамасауламаны. Киреһенсә, ярҙам итте. Бигерәк тә, биология, Башҡортостан тарихы, география, Башҡортостан экологияһы предметтарынан күрһәткестәр яҡшырҙы. Директор ҙа, уҡытыусылар ҙа Сәлих Уразбай улын маҡтаны.

- Йәш булһа ла ойоштора белә, - тинеләр.

- Синыфымды ышаныслы кешегә тапшырғанмын икән, - тип Мөхәррәм Аҙнай улы директорға ла әйтеп алды.

Походҡа әҙерлек менән уҡыу йылы һиҙелмәй ҙә үтеп китте. Көндәр йылынып, һыу ҡайтҡас, юлға сығырбыҙ, тип каникулға таралыштылар. Таралыштылар тип, уҡыусылар аҙна һайын ойоштороу комитеты уҙғарған сараларҙа осрашып, кәңәшләшеп торҙолар инде. Сәлих Уразбай улы ғына «таралды». Ул күрше ауылда йәшәй. Отпускыға сыҡҡас, һыу йылынғас килергә вәғәҙә итеп, ҡайтып китте.

***

Етенселәр өсөн быйылғы йәйге каникул элеккеләренән айырылып торҙо. Бөтә йәй көтөү менән үтте. Походҡа сығып китеү көнөн көттөләр улар. Сәлих Уразбай улын көттөләр. Ә ул һыуға батҡан һымаҡ юҡ булды ла ҡуйҙы. Телефондан да шылтыратып ҡаранылар. «Не доступен» тигән яуаптан башҡа һүҙ ишетмәнеләр.

Бына йылы, эҫе июль айы ла башланды. Баязит синыфташтарын йыйып, тағы ла бер тапҡыр һөйләшеп алырға булды. Иптәштәренең дәррәү килеп етеүҙәре һөйөндөрә уны. «Синыфыбыҙ татыу ҙа инде», - тип ҡыуана. Икенсе яҡтан, походҡа бара алмауҙары өсөн ояла. Үҙен ғәйепле һанай.

Ауыл ситенән шым ғына ағып ятҡан Алағуян йылғаһы буйына йыйылыштылар. Баязит үҙе шулай теләне. Походтың килеп сығырына ул ышанып етмәй. Ағиҙел хаҡында хыялланған синыфташтарының күңелен баҫыр өсөн йылға буйын һайланы ул.

- Был йылға Ағиҙелгә ҡоя, - тип башланы ул һүҙен. – Уға ҡарап үҙегеҙҙе Ағиҙелдә йөҙгән һымаҡ хис итеп, күңелегеҙҙе баҫып ултырығыҙ.

Әммә ул теләгәнсә килеп сыҡманы. Иптәштәре, киреһенсә, моңайып, күңелһеҙләнеп китте. Бер береһен бүлдерә-бүлдерә һорауҙар яуҙырҙылар.

- Нишләп улай килеп сыҡты әле?

- Ярты йыл әҙерләнеүебеҙ бушҡа булдымы?

Иң ауыр һорауҙы Мөнир бирҙе:

- Ә ҡайҙа юғалды һуң Сәлих Уразбай улы? Һөйләнде-һөйләнде лә бер нәмә лә эшләмәне.

- Вәғәҙәһен үтәмәне, - тип һүҙгә ҡушылды Дилә, үкенгән дә, үпкәләгән дә һымаҡ.

- Әйҙә үҙебеҙ генә барайыҡ та ҡуяйыҡ. Унһыҙ. Бөтә әйберҙәребеҙ әҙер ҙә баһа.

Был тәҡдимгә Баязит ҡаршы төштө:

- Юҡ, улай булмай. Өлкәндәрһеҙ походҡа барырға ярамай. Рөхсәт ителмәй.

- Бәлки, Сәлих Уразбай улы менән бер-бер хәл булғандыр. Ауырып киткәндер. Больницала яталыр, - тип һөйләнде Тәслимә.

Был һүҙҙәрҙән һуң барыһы ла тынып ҡалды. Һөйләшеүгә артыҡ ҡыҫылмай, ситтәрәк йылғаға төбәлеп ултырған Ғариф телгә килде.

- Әйҙәгеҙ ауылына барып киләйек. Ун биш саҡрым ара йыраҡ түгел дә. Матай менән ярты сәғәттә урап ҡайтып була.

Бөтәһе лә күләгәгә ҡуйылған скутерға ҡараны. Был йәнһеҙ предмет бөгөн уларға һуңғы өмөт булып күренде.

Мөнир менән Ғариф күрше ауылдан һөйөнөслө хәбәр алып ҡайтманылар.

- Уҡытыусыны осрата алманыҡ, - тине улар икеһе бер юлы. – Сәлих Уразбай улы Ҡара диңгеҙгә ял итергә киткән.

***

Ниһайәт, йәйге каникул да үтеп китте. Уҡыу йылы башланды. Һигеҙенсе синыфҡа балалар нисектер өлкәнәйеп, етдиләнеп килгән кеүектәр.

Бына ҡыңғырау яңғыраны. Яңы синыфта яңы уҡыу йылының тәүге дәресе башланды. Башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы Нәсимә Байбулат ҡыҙы күтәренке күңел менән килеп керҙе лә яңы уҡыу йылы менән ҡотлағандан һуң:

- Инша яҙабыҙ. Темаһы ауыр түгел. Бөтәгеҙгә лә таныш һәм яҡын. «Мин йәйге каникулды нисек үткәрҙем» тип атала, - тине.

Балалар бер береһенә ҡарашып алды. Ғариф, яурынын һелкетеп, аптырағанын белдерҙе. Баязит та юғалып ҡалғандай булды. Әммә үҙен тиҙ ҡулға алып, ҡағыҙ битенә записка яҙҙы ла иптәштәренә ебәрҙе. Унда «булмаған походты булды тип яҙайыҡ» тип яҙылғайны.

***

Уҡытыусылар бүлмәһендә иншаларҙы тикшереп ултырған еренән Нәсимә Байбулат ҡыҙы шарҡылдап көлөп ебәрҙе. Оҙон тәнәфестә ял итеп ултырған уҡытыусылар уға аптырап ҡараны.

- Нимә шулай рәхәтләнеп көләһегеҙ, Нәсимә Байбулат ҡыҙы? – Сәлих Уразбай улы, урынынан тороп, уның янына килде.

- Бына иншалар көлдөрә бит.

- Ниндәй иншалар? Ҡайҙа уҡығыҙ әле, беҙ ҙә көләйек.

- Әйҙә һуң көләйек, - Нәфисә Байбулат ҡыҙы ҡысҡырып уҡый башланы.

- «Беҙ йәйге каникулды бик күңелле үткәрҙек, - тип башланғайны инша. – Ярты йыл буйы әҙерләндек тә Ағиҙелдә һал менән йөҙөп, Шүлгән мәмерйәһенә барҙыҡ. Унда усаҡ яғып, йырлап, уйнап өс көн ял иттек. Күп нәмә күрҙек. Ошондай файҙалы ялды ойошторғаны өсөн синыф етәксебеҙ Сәлих Уразбай улына ҙур рәхмәт».

Быларҙы ишеткәс, Сәлих Уразбай улының йөҙөнән йылмайыу ҡасты. Ул ҡып-ҡыҙыл булып урынына барып ултырҙы. Башҡа уҡытыусылар тыйыла алмай көлә башланы. Әлеге иншаны уҡып бөткәс, Нәфисә Байбулат ҡыҙы икенсе иншаға күсте. Унда ла Сәлих Уразбай улына рәхмәт әйтелгәйне.

***

Уҡыусылар булмаған поход тураһында Сәлих Уразбай улы барҙа бер ваҡытта ла һүҙ ҡуҙғатманылар. Тәүҙә уҡытыусы үҙе һүҙ башлар тип көттөләр. Аҙаҡ оноттолар. Хәҙер икенсе йәйге каникул да етеп килә инде. Күмәкләп ял итеү, походҡа барыу тураһында берәү ҙә һөйләмәй.

Июнь аҙаҡтарында каникулда йөрөгөн балаларҙы Сәлих Уразбай улы йыйып һөйләшергә булды. Староста Баязит синыфташтарын Алағуян йылғаһы буйына былтырғы урынға саҡырҙы. Сәлих Уразбай улы тартыныбыраҡ һүҙ башланы: