Изменить стиль страницы

In honore captando venandoque mirabilibus et superstitiosis ceremoniis utuntur. Tenujoris etiam fortunae hominibus, intra portam alicujus prae-stantioris viri equitare non licet. Insigniores domini et consiliarii, vulgares etiam nobiles intra privatos parietes quotidie delitescunt, et in publicum rarius prodeunt, eo quo majorem auctoritatem suique observantiam, apud populum captarent, nullusque nobilium ad quartam vel quintam domum pedes progreditur (quod et Lithuani quidam assuescere coeperunt), nisi equus subsequatur, idque non propter usun, sed ostentationis causa faciunt. Nobilis quamvis egenus et pauper fuerit, tamen ignominiosum sibi putat, si manu laboraret.

Praefectorum pauci auctoritatem habent, ultimo supplicio reos plectendi, omnes enim causae et controversiae in Moscoviam ad magnum Ducem consiliariosque suos deferuntur. Ex subditis nemo aliquem torquere audet, cujusvis enim conditionis malefactores magnus Dux vel Consiliarii principales morti adjudicare solent. Pauperibus non semper patet ad magnum Ducem aditus, sed ad Consiliarios, isque difficillimus, unde omnis justitia magna ex parte tenujoribus venalis fit.

Consul sive Praetor, qui personam judicis obtinet, a magno Principe in unaquaque principali civitate ordinatur, gentiliter Ocolnik dictus.

Vestibus omnes oblongis absque plicis ad talos demissis utuntur, praecipue vero lazurini vel albi coloris. Pileos albos apicatos crustatosque ex lana coacta gestant, ocreis omnes fere rubeis, iisque brevioribus, quae genua non attingunt utuntur, quarum soleas in digitis pantulum erectas claviculis ferreis muniunt, indusia variis coloribus sericeis circa collum exornata apud, praecipuos, auro intertexta gestant, eaque monilibus, gemmis, unionibus seu globulis argenteis aut cupreis deauratis exornant. Cruces argenteas vel aureas lapidibus pretiosis exornatas praestantiores, vulgus vera ferreas, vel cupreas, pro sacramento quodam collo appensas gestant.

низкими, так что, входя, надо нагнуться. В каждом доме у них на почетном месте — нарисованные на досках изображения святых, преимущественно, святого Николая, страстей Христовых, девы Марии и апостола Петра: их они чрезвычайно почитают и поклоняются как пенатам. Когда один к другому приходит в гости, то, войдя в дом, хозяина приветствует не сразу, а сначала с непокрытой головой озирается — где находится икона, а когда увидит ее, то, с благоговением склонив голову, трижды осеняет себя крестным знамением и произносит: «Иисусе Христе, Сыне Бога живаго, помилуй нас!» После этого, протянув друг другу руки и обменявшись приветствиями, целуются; по обычаю предков, они часто наклоняют голову, что делают как мужчины, так и женщины. При встрече они расспрашивают друг друга обо всех родственниках: хорошо ли себя чувствует отец, мать, жена, сыновья, братья и т. д.; после каждого вопроса и ответа они многократно кивают головой и внимательно следят друг за другом, кто из них больше кланяется. И так, попеременно кивая, соревнуются в уважении. Наконец, гость, собираясь уходить, трижды осеняет себя крестом, благоговейно произнося те же слова, что и вначале, и уходит, обменявшись приветствиями с хозяином.

В стремлении к почету они прибегают к удивительным церемониям. Людям небогатым нельзя въезжать на коне в ворота более богатого человека. Мало-мальски известные домовладельцы и чиновники, как простые, так и знатные, целыми днями сидят в своих четырех стенах и очень редко появляются в общественных местах: этим они надеются снискать у народа больший авторитет и уважение. Ни один из знатных не идет пешком до четвертого или пятого дома, если за ним не следует лошадь — не для пользования, а ради хвастовства (к чему привыкли также и литовцы). Знатный, даже если он беден и нуждается, считает для себя позорным делать что-либо своими руками.

Немногие из правителей имеют право казнить преступников, ибо все дела и споры в Московии решаются великим князем и его чиновниками. Никто из подданных никого не имеет права истязать, так как злоумышленников из любого сословия обычно присуждают к смерти великий князь или главные чиновники. Беднякам не всегда открыт доступ к великому князю, да и к чиновникам он очень затруднителен, поэтому люди незнатные могут добиться справедливости большей частью лишь взятками.

Консул или претор, играющий роль судьи, в каждом крупном городе назначается великим государем и называется по-русски окольник.

Одежду все носят очень длинную, она ниспадает складками до самых пят, преимущественно, голубая или белая. Носят они белые войлочные шапки из валяной шерсти, почти у всех — невысокие красные сапоги ниже колен; подошвы их слегка приподняты в носках и подбиты железными гвоздиками. Надевают рубахи, вышитые у шеи разноцветными шелками, а у знатных затканные золотом; украшают их ожерельями, драгоценными камнями, жемчужинами или серебряными либо золочеными медными шариками. В знак некоего таинства они носят на шее кресты; у них они серебряные или золотые, украшенные драгоценными камнями, у простолюдинов же — медные или железные.

Omnes autem et singuli suae conditioni vestibus convenientibus ex praescripto mandatoque magni Ducis utuntur, nam tenujoris fortunae, vulgarisque familiae hominibus vestes pretiosiores elegantioresque, sub gravi poena prohibentur. Si autem aliquem humilioris familiae virum elegantius vestitum conspiciunt, proditorem perfidumque eum appellant, et suspicionis notam ei inurunt, dicentes: perfide unde tibi talis vestitus more dominorum (Polonos enim et Lithuanos dominos appellant) vestiris, et ad eos deficere perfidiose moliris? tu enim pro hujus vestis pretio non sufficis. Statim ergo accusatus gravissime ut suspiciosus punitur. Alius itaque tenujoribus nobilibus, alius consiliaribus et magnatibus, alius civibus et colonis habitus est praescriptus, secundum uniuscujusque dignitatem, conditionem et rei familiaris opulentiam.

In thesauro etiam magni Ducis vestes plurimae elegantes, ad id sunt repositae et confectae, ut cum aliquando triumphus celebratur, vel cum legatus alicujus Principis excipitur, tunc omnibus et singulis aulicis suis magnus Dux illas vestes ad tempus accommodat. Caeteri quoque nobiles ad convivia amicorum nuptiasve celebrandas profecturi, vel si alicujus divi festum solenne ocurrerit, tunc volentes solennius elegantiusque vestiri, de magni Ducis thesauro vestes sibi accommodant, certo precio secundum temporis spatium pro usura vestis attributo, et deinde easdem absque detrimento cum usura praescripta Thesaurario restituunt, quod si aliquantulum vestis commaculata fuerit, tunc usurpator secundum aestimationem pecuniam pro ea numerare cogitur, verberibusque ne id in posterum admitteret, corrigitur.

Ad Regem Poloniae etiam, vel ad alios exteros Principes, Moscoviae Princeps Oratores missurus, omnibus aulicis et nobilibus cum legatis proficiscentibus, vestes solenniores, arma, et id genus ornamentorum ex thesauro suo ad usurpandum sub praetextu solvendae usurae accommodare solet, administratorque horum substituitur, qui omnia ornamenta unicuique secundum ordinem quotiens opus fuerit distribuit, rursusque ea ab eisdem recipit et reservat, ex legatione tandem reversi certam pocuniam pro usurpatione vestium et caeterorum ornamentorum secundum pactum magno Duci numerant, vestesque restituunt, quod si aliquis ornamentum accommodatum commaculaverit, tunc verberibus emendatus, illud solvere cogitur.

Hic mos apud omnes Ruthenos et Moscovitas, quotannis certis diebus observatur, adolescentes pueri plurimique viri uxorati, extra civitatum pagumve in locum amplum et eminentiorem confluunt, unde ab hominum congregatione videantur, ibique quibusdam sibilis et vociferationibus (secundum gentis morem) signo dato concurrunt, manusque absque ullo armorum genere conferunt, certamen, pugnis, pedibus, magno cum impetu faciem, pectus, ventrem, et genitalia utrinque quatientes, ineunt, saepeque inde semivivi plerumque etiam mortui exportantur. Hoc autem certaminis genus ideo institutum dicunt, ut adolescentes assuescant verbera pati, et quoscunque impetus perferre.

При этом одежда у всех находится в соответствии с общественным положением: по распоряжению великого князя, людям небогатым и простым, под угрозой тяжкого наказания, запрещается богатая и пышная одежда. Если же замечают какого-нибудь человека низкого происхождения, одетого слишком пышно, его называют предателем и вероотступником и берут под подозрение, говоря: «Неверный! откуда у тебя такая одежда господского фасона (господами они называют поляков и литовцев)? Уж не собираешься ли ты вероломно переметнуться к ним? Да ведь эта одежда — недостаточная плата для тебя». И тотчас его обвиняют и сурово наказывают как личность подозрительную. Итак, одно одеяние предписано людям победнее, но знатным, другое — чиновникам и боярам, третье — горожанам и поселянам: по достоинству, положению и имуществу каждого.

В кладовой великого князя хранится много пышных одежд, которые он дает на время всем и каждому из своих придворных на какое-нибудь торжество или для приемов иностранного посла. Да и другие знатные лица, собираясь на дружескую пирушку, или на свадьбу, или на ежегодный праздник какого-нибудь святого и желая одеться торжественнее и пышнее, берут себе одежду в кладовой великого князя и платят установленную цену за пользование ею. Потом взявший возвращает одежду кладовщику в неповрежденном виде, а если она окажется кое-где запачканной, то виновника заставят отсчитать деньги за нее, согласно оценке, и вразумляют розгами, чтобы не допускал этого в дальнейшем.