- Схаджу туды...

- Вазьмiце каго. А то...

Ну, ведама - а то. Я акiнуў позiркам маiх хлопцаў i сустрэў усьмешысты твар Кананка.

- Пайшлi!

Той падхапiў на плячо аўтамат, i мы хуткiм крокам пайшлi да катэджа. Брамка была зачыненая, i на гэты раз пералазiць цераз яе было трохi няёмка, ня тое, што раней. Затое грукаць у дзьверы не давялося, тыя адразу прачынiлiся, як я ступiў на нiзенькi каменны ганак.

- Ну, як вы тут? Жывыя?

- Ой, страхоцьця колькi! Заходзьце, калi ласка, - вiдавочна яшчэ не супакоiўшыся ад перажытага, сказала дзяўчына.

- Нiчога! Нядоўга засталося. З захаду iдуць амэрыканцы.

- Праўда? Але ж мы нiчога ня ведаем. Дык, можа, сядайце? - няўпэўнена прапанавала яна.

Я не сядаў, марудзiў. Кананок тым часам кiўнуў на дзьверы:

- Я там, таварыш лейтэнант.

Ён пайшоў на ганак, а я застаўся адзiн. Можа, i ня варта было б тут затрымлiвацца, але мне хацелася болей дазнацца пра маю зямлячку.

- Дык як цябе завуць?

- Мяне - Франя. А вас?

Стоячы ля чорнае грувасткае шафы, яна, бачна было, з большым, чым раней, даверам вывучала мяне.

- Зьмiтрок Барэйка, - трохi сумеўшыся, адказаў я. - Родам зь Бешанковiчаў. А ты адкуль?

- Прыкладна, адтуль жа, - скупа адказала Франя, нiбы прыслухоўваючыся да чагосьцi. Знадворку, аднак, ня чулася нiчога асаблiвага, хiба за рамамi вузкiх вокнаў цiхенька ляскатала на ветры блiзкае лiсьце дрэваў. Удакладняць сваё паходжаньне Франя, аднак, ня стала.

- Але пачаставаць вас няма чым. Хiба гарбаткай?

- Добра - гарбаткай! - аж узрадваўся я, учуўшы гэтае знаёмае зь дзяцiнства слова. Так некалi вымаўляла мацi, вясковая настаўнiца; бацька ж заўсёды казаў "чай", а мацi ўпарта папраўляла яго: "гарбата".

- Дык пасядзiце, я хуценька, - сказала Франя i цiхенька высьлiзнула ў сваiх мяккiх пантоплях праз бакавыя дзьверы.

Я застаўся адзiн i засьцярожлiва падумаў: хоць бы чаго ня здарылася. Усё ж побач немцы, i невядома, хто гаспадар гэтага катэджа. Праўда, Франя ўсё ж служыла нейкiм гарантам, што ўсё абыдзецца. Я падыйшоў да аграмадзiны шафы, даверху застаўленай шэрагамi тоўстых кнiжак у чорных вокладках з залачонымi гатычнымi лiтарамi, якiя я ня надта навучыўся чытаць у школе. Побач на сьцяне вiсела нейкая цьмяная карцiна ў дужа тоўстай i таксама счарнелай ад часу раме. Наогул усё тут было старое, можа, зь мiнулага стагодзьдзя, са сьлядамi аблезлай пазалоты, што безумоўна сьведчыла пра знатнасьць паходжаньня гаспадароў. Можа, нават цяперашнiх фашыстаў - хто ведае.

Франя, аднак, бавiлася, i я ўжо падумаў, цi не пайсьцi адсюль да сябе на агнявую. Але нейкая далiкатнасьць усё ж стрымлiвала мяне, i я дачакаўся. Расчынiлiся дзьверы, i ўвайшла Франя, абярэжлiва несучы маленькi блiшчасты падносiк з двума кубачкамi гарбаты i нейкай закускай на белым зь сiнiм беражком сподку.

- Цукру, аднак, ня маем. Паклiкаць салдата?

- А ты?

- Я гарбату ня п'ю, - сказала Франя i запыталася: - А можна, каб сюды зайшлi гаспадары?

- Гаспадары? Ну, хай...

Гаспадары нiяк не ўваходзiлi ў мае пляны, бачыць iх тут мне зусiм не хацелася. Але калi яна просiць?.. Тым часам у памяшканьне неяк нясьмела ўсунуўся дужа высокi стары ў чорнай старасьвецкай пiжаме, што, бы на вешаку, вiсела на ягоных худых плячах. Зрэшты, таксама, як i штаны зь недарэчнымi, бы ў генэрала, бляклымi лямпасамi сiняга колеру. Ён быў зусiм лысы, з надзiва касматымi брывамi, пад якiмi глыбока сядзелi зыркiя вочы.

- Iх грусэн, гер афiцыр*, - старэчым голасам вымавiў ён, трошкi схiлiўшы галаву ў паклоне.

* Я вiтаю, пан афiцэр.

- Здравiя жалаю, - стрымана сказаў я. У гэты час за iм паказалася ў дзьвярах невялiчкая сухая кабетка з зусiм белаю, бы дзьмухавец, галавой. Абое прыцiхла спынiлiся каля дзьвярэй. Расставiўшы ногi, я па-гаспадарску нязрушна сядзеў каля столiка.

- То доктар Шарф i фраў Сабiна, - цiхенька прадставiла гаспадароў Франя. Пра мяне яна, мабыць, сказала iм раней, i цяпер, падступiўшы да гаспадынi, ласкава прыхiнулася да яе пляча. Ну i ну, сказаў я сабе, нешта, аднак, пачынаючы разумець у iхных узаемадачыненьнях.

- Кайнэ нацысты?

- Кайнэ, кайнэ, - разам паўтарылi гаспадары.

- Яны не нацысты, - сказала Франя. - Доктар Шарф - прафэсар бiялёгii.

- Я, - пацьвердзiў гаспадар. - Унiвэрсытэт штадт Гановэр.

Ну, калi прафэсар, дык, мабыць, сапраўды не фашыст, усё ж бiялёгiя як навука можа абыйсьцiся без фашыстоўскай iдэалёгii, падумаў я. Гэтая абставiна трохi зьмякчыла маё стаўленьне да гаспадара i, напэўна, ягонае да мяне таксама. Я быў узяў са стала кубачак гарбаты, як гаспадар мовiў "мамэнт" i выйшаў праз бакавыя дзьверы. Я так зразумеў, што трэба пачакаць. I праўда, ён хутка вярнуўся, з важнасьцю ступаючы на нягнуткiх нагах па сьлiзкай падлозе, паставiў перада мной маленькi графiнчык, да паловы налiты залацiстым напоем.

- Дас iст коньяк.

- Во як! - вырвалася ў мяне.

Гаспадыня штосьцi гукнула Франi, тая цiхенька высьлiзнула за дзьверы i, вярнуўшыся, паставiла на столiк чатыры мiнiятурныя чарачкi на тонкiх ножках.

- Доктар Шарф частуе. Паклiкаць салдата?

- Я сам.

Я выйшаў на ганак - мой Кананок сядзеў на краi прыступкi i пазiраў цераз рачулку на сваю пазыцыю, дзе, вiдаць было, сядзелi i ляжалi яго таварышы. На двары было цёпла, ярка сьвяцiла сонца; над гарадком i далiнай мiж гор ляжала паўдзённая цiшыня. Нiбы й не было вайны. Я загадаў Кананку зьбегаць на агнявую, прынесьцi хлеба.

- I там у Мядзьведзева тушонка была. Папрасi баначку.

Кананок пабег на агнявую, а я вярнуўся ў вэстыбюль. Гаспадары былi тут, толькi цяпер сядзелi ля сьцяны ў скураных крэслах - старыя i аднолькава бездапаможныя, то было вiдно зь першага позiрку. За столiкам Франя налiла ў чатыры чаркi.

- Трохi счакаем, - сказаў я. - Зараз прынясуць закусь.

- То добра, - сказала Франя. - Немцы як выпiваюць, не закусваюць.

- А мы закусваем. Калi ёсьць чым.

- У нас дык i нiчога няма. Тыя днi я па хлеб на ровары езьдзiла. Па картках выдавалi. А цяпер усё скончылася. Як будзе далей?

- А ўжо неяк будзе, - сказаў я. - Галоўнае, вайна сканчаецца. Амэрыканцы сюды iдуць. Скора i тут - Гiтлер капут!

Старыя з крэслаў пакутнымi позiркамi глядзелi на мяне, савецкага афiцэра, якi ў iхных вачах поўнiўся здаровым, маладым аптымiзмам. Але, падобна, мой аптымiзм iх мала ахвоцiў. У iх былi нейкiя свае адносiны да вайны i да жыцьця таксама. Але тое мяне ня надта цiкавiла. Я чакаў Кананка, якi хутка прынес цаглiну салдацкага хлеба i бляшанку сьвiной тушонкi, - усё паклаў на край цеснага столiка.

- О, амэрыкен, - цiха зазначыў стары, згледзеўшы пяцiканцовыя зоркi на бляшанцы.

- Лэнд-лiз, - сказаў я.

Франя прынесла сталовы нож, якiм я разрэзаў кансэрву, i яна адрэзала ад бохана некалькi тоненькiх лустаў.

- Зараз я нарыхтую вам сэндвiчы.

Пакуль яна рыхтавала сэндвiчы - намазвала на хлеб тлушч з бляшанкi, я тайком, з даўно не адчуванай любасьцю, назiраў за хуткiмi рухамi яе спрытных пальчыкаў, раз-пораз кiдаючы позiркi на яе ажывелы, радасны, дужа прывабны дзявочы тварык. Мне яна падабалася ўсё болей. Скончыўшы сваю працу, паклала дзьве лусткi на сподак i найперш паднесла гаспадарам у крэслах.

- Данке шон, - кiўнуў гаспадар, затым падняўся i дрыготкiмi пальцамi ўзяў са столiка чарку. Фраў ня зрушылася зь месца, яна на ўсе вочы разглядала мяне.

Мы выпiлi - я, гаспадар i Франя, чацьвертая чарка засталася на столiку.

Каньяк аказаўся моцны, здаецца, я адразу пачаў п'янець. Цi, можа, таму, што быў нязвыклы да яго - дасюль ва Угоршчыне мы пiлi вiно i ведалi яго моц. Цi, болей дакладна, ведалi: ад вiна мала моцы. Толькi адзiн раз у жыцьцi, пад Шыяфокам, я таксама пачаставаўся каньяком, дык дасюль не забыўся таго пачастунку. Затое зразумеў: каньяк - не вiно, яго трэба ўжываць памяркоўна.

- Пан прафэсар, - вымавiў я чамусьцi па-польску. - Вы тут ня крыўдзiце маю зямлячку?