Таврус

Банкет (на белорусском языке)

Таўрус

Банкет

I

Радасны i вясёлы пад'язджаў Пятрусь у сваё сяло, каторага ён не бачыў ад самых каляд. Вырваўшыся з душнага горада, дзе за дамамi не ўбачыш нi далёкага лесу, нi раздолля шырокiх палёў, i апынуўшыся сярод знаёмых узгоркаў i хвайнякоў, Пятрусь пачуўся вольна i лёгка. Яго так i цягнула ў гэтыя кусты на беразе рэчкi, на зялёны шырокi луг, бо тут кожны куст, кожнае дрэва i грудок былi яго добрымi старымi знаёмымi.

Едучы, ён закiдаў пытаннямi iх парабка Андрэя, як i што дома. У гэтых пытаннях адбiваўся мужычы дух, моцна зросшы з зямлёй, з родным сялом.

Вот i сяло, вот i iх хата. Бацька даўно ўжо тупаў па двары, не раз паглядаючы на дарогу. Ён сам адчынiў вароты i выйшаў за браму на спатканне сыну. Пятрусь борздзенька саскочыў з каламажкi i кiнуўся да бацькi.

Сын-гiмназiст i бацька, ужо паджылы сталы селянiн-хлебароб, абнялiся i моцна пацалавалiся.

- Ну, як жа здароў, Пятрусь? Як пашанцавалi экзамены?

Пятрусь наскора адказаў бацьку i пабег да маткi. Яна ўжо даўно стаяла каля парога, загадзя абцёршы губы фартухом, i не спушчала вачэй з сына.

- А сыночак ты мой! а маё ты панянятка! - гаварыла мацi, цалуючы хлопца.

I сапраўды Пятрусь у форме гiмназiста зусiм быў, як панiч. Нават папоў сын - бурсак, равеснiк Петрука, адступаў перад iм на заднi план i касаваўся. Дык i не дзiва, што мацi так цешылася, гледзячы на сына-гiмназiста.

Увайшоўшы ў хату, Пятрусь агледзеў усе куты, кожную новую рэч у хаце. Пры гэтым ён расказваў пра гiмназiю, пра горад, пра сваiх новых сяброў, пра ўсё тое, што цiкавiла там яго самога. Але яму не сядзелася ў хаце, яго цягнула на двор, на волю, i праз паўгадзiны ён ужо шворыўся ў садку; адтуль, пералезшы цераз плот, выбег на вулiцу. Праз паркан суседскага садзiка на яго пазiрала колькi пар вачэй яго равеснiкаў. Пятрук зараз жа заўважыў iх. Адзiн з хлапцоў высунуў галаву з-за паркана i моўчкi прыглядаўся да Петруся. Зараз жа паказалася другая галава ў старой шапцы, праз дзiркi якое прабiвалiся космы светлых валасоў, парыжэўшых на канцах ад сонца.

Нi Пятрук, нi хлопцы нiчога не гаварылi. Петруку хацелася прылучыцца да iх кампанii, але ён чуў, што як бы нешта лягло мiж iм i хлопцамi, i ў яго неставала смеласцi падысцi да сваiх даўнейшых сябрукоў. Кругом усе былi проста адзеты, i толькi ён адзiн кiдаўся ў вочы ўсiм сваёю формай. Ён дагадаўся, што гэта форма i клала той рубеж мiж iм i хлопцамi, каторы i стрымлiваў яго падысцi да iх, як даўней, i пачаць разам гульню. Трохi пастаяўшы i падумаўшы, Пятрусь пабег зноў у хату, скiнуў свой мундзiрчык, нацягнуў свой стары каптанiк, узяў яшчэ колькi цiкавых кнiжак з рысункамi i зноў выбег на вулiцу. Цяпер ён смела падбег да хлапцоў i, падышоўшы, хацеў сказаць iм "здрастуйце", як гаварыў ён у гiмназii да сваiх таварышаў, але ў сяле мiж малымi такога звычаю не вялося, i ён проста сказаў:

- Хадзем пагуляем. Я пакажу вам цiкавыя малюнкi.

Хлопцы пералезлi цераз паркан i падышлi да Петруся. Трохi счакаўшы, яны ўжо бегалi на задворках i агародах, рвалi моркву, скраблi яе трэсачкамi або проста абцiралi аб сваю адзежу i елi. Пятрусь ад iх не адставаў. Цяпер на яго галаве сядзела шапка з чужой галавы, а ў яго шапцы бегаў адзiн з таварышаў. Хлопцы гаварылi, крычалi, шумелi. Мiж iмi пачалася гульня. Кожная старана старалася выказаць найцiкавейшыя штукi i гэтым самым выклiкаць у другiх зайздрасць i здзiўленне. Гаворка iх была самая жывая i борзда пераскоквала з аднаго на другое, i такiм парадкам праз колькi хвiлiн хлопцы сталi гаварыць аб дужанцы.

- Ну, давайце падужаемся! - гаварыў Пятрусь i выставiў уперад адну нагу i напляваў на рукi.

Зiрнуўшы ў акно, Петрукоў бацька ўбачыў, як яго сын качаўся з хлопцамi ў пяску.

- Пятрусь! Пятрусь! што ты гэта робiш?

Яму здавалася, што яго сыну непрыстойна займацца гэткiм глупствам i, звярнуўшыся да жонкi, сказаў:

- Зусiм ён тут адзiчэе, паглядзi: i форму сваю скiнуў, ледзьве пазнаў.

- А што ж там такое, калi пагуляе? Вядома, дзiця яшчэ, - заступiлася мацi.

Паклiкаўшы Петруся, бацька строга сказаў:

- Табе, Пятрук, не надта прыстойна качацца па пяску. Убачаць людзi смяяцца будуць. Скажуць - такi самы мужык.

- А хiба ж я пан?

- Павiнен быць лепшы за пана! Што там пан? Усякi сам сабе пан. А ты вось што: сягоння ў нас будуць госцi, дык ты прыбярыся i, глядзi, трымайся так, каб нiхто не смеў на цябе тыкаць пальцам! А госцi будуць не простыя.

II

Вечарам на змярканнi пачалi збiрацца госцi. Першымi прыйшло колькi сталых, паважных гаспадароў, а потым сталi збiрацца i госцi вышэйшага стану: сядзелец, пiсар са старшынёй, ураднiк, дзяк.

Гэтыя паны-госцi варты таго, каб аб iх сказаць хоць колькi слоў.

Пiсар быў мужчына гадоў за трыццаць. Ён лiчыў сябе чалавекам, цэлай галавой большым ад усiх i самым патрэбным у гасударстве. Бо i праўда, чаго нi кранiся - усюды пiсар. Хто галоўная труба ў валасным судзе? - пiсар. Хто робiць раскладкi? - зноў пiсар. А хто выдае пашпарты? - пiсар жа. Адным словам, куды нi павернешся - пiсар i пiсар. Дык i не дзiва, што гэты пiсар так многа забраў сабе ў галаву. Ураднiк жа часам казаў яму за чаркай:

- Што пiсары валасныя? - затыклы, папiхачы.

Але пiсар на гэта адказваў:

- Ну, гэтага не скажы! А вось з цябе, то карысць невялiкая: кожны валасны стораж патрапiць споўнiць ураднiкаву "хункцыю".

Сядзелец больш маўчаў, i ажыў толькi тады, як на стале станавiлася добрая закуска i выпiўка. Тады яго вочы блiшчалi, i ён пачынаў што-небудзь хлусiць. Дзяк быў вядомы ў сяле тым, што раз, прабiраючы мужыкоў, што нiхто з iх не ўмее гаварыць пацеры, узяўся сам паказаць, як трэба гаварыць пацеры, i збiўся, а ўсе паднялi яго на смех, бо дзяк часта любiў умешвацца не ў сваё. А пра ўсiх разам можна было сказаць, што гэта былi людзi, якiя ад доўгай сваёй практыкi прывыклi пры спатканнi з чалавекам перш паглядзець на яго рукi i кiшэнi, а потым ужо пазiраць яму ў вочы.

Спачатку гаворка не так-то клеiлася. Пiсар дымiў папяросай i, трымаючы яе ў зубах, гаварыў з фельчарам, як з самым вучоным тут. Дзяк расказваў старшынi i сядзельцу, як ён у маладосцi быў у архiрэйскiм хоры i дзёр баса.

Тады толькi госцi ажывiлiся, як гаспадар i гаспадыня пасадзiлi iх за стол, загружаны закускамi i выпiўкай. А як чарка зрабiла колькi кругоў, то гаворка так палiлася, што некаму было i слухаць. Сядзелец пачаў расказваць, як ён у хвоi знайшоў гняздо кунiц i голай рукой выцягнуў з дупла цэлых шэсць штук. А што гэта была праўда, то ён паднёс да самага носа старшынi руку, на якой яшчэ i цяпер быў знак, як укусiла яго кунiца.

Цяпер толькi госцi заўважылi Петруся i зiрнулi на яго вокам ласкi.

- Дзякуй богу! перайшоў у чацвёртую клясу, - гаварыў бацька. - Не мне будзе раўня. Даўней не так спрытна вучылi, як цяпер, хоць пападалiся i добрыя дарэктары. Я вот памятую, як сам хадзiў вучыцца. Бывала, калi залепiць табе гэты самы дарэктар па патылiцы, скарэй плюшч вочы, каб не павыскаквалi з лобу; а ўсё ж такi вучнi не так-то добра зналi, хоць па зiм пяць вучылiся. А цяпер, бачыш, i не б'юць, а вучацца.

- А ты думаеш, гэта лепш, што не б'юць? - спытаў дзяк. - Калi, бывала, давалi лупцоўку, то i людзi былi. А цяпер што? Глядзiш, чуць вiдзен ад зямлi, а ўжо нос задзiрае, нiякага паважання к старшым. А ў школах што вытвараюць? Забастоўкi робяць. Вот бы гэтакага забастоўшчыка разлажыць на столак, ды закасаць кашулю, ды ўсыпаць - i бунт бы ўвесь прайшоў. От узяць бы к прыкладу хоць мяне: бiлi i ў людзi вывелi.

- Якi ты ў чорта людзi? - спытаў яго пiсар. - Ты - чвэрць чалавека.

Усе зарагаталi.

- Ну, а ты - цэлы чалавек! А вот давай паспорым: "Жэзл во образ тайны прыемлецца, празябенiем бо прэдразсуждает свяшчэннiка..." Што гэта азначае?

- Жэзл - гэта палка, - пачаў тлумачыць пiсар i спынiўся.

- Гэта i дурань ведае, што жэзл - палка, але далей што? - насядаў дзяк на пiсара.