- Вы не суд, - перабiў яго Арнольд.

- Так, сэр, я не суд. Калi вы хочаце, каб справу разглядаў суд, няхай будзе па-вашаму. - Вулф перавёў позiрк на iншых прысутных. - Мiс Бослi, вiтала б кiраўнiцтва тэатра знаёмства шырокай публiкi вось з такой iнфармацыяй? Доктар Лойд, вы лiчыце за лепшае як эксперт даваць паказаннi ў судзе ў якасцi сведкi цi ўсё ж абгаварыць справу тут? Мiстэр Гроўв, як бы паставiўся да ўсяго гэтага ваш клiент, калi б быў жывы? Мiстэр Джэймс, што вы думаеце наконт гэтага? Вас таксама не спакушае перспектыва публiчнасцi, цi не так? Асаблiва таму, што ўсплыве iмя вашай дачкi?

- Чаму яе iмя павiнна ўсплыць? - спытаў Джэймс сваiм добра пастаўленым барытонам.

- У якасцi доказу, - адказаў збялелы Вулф. - Такiм чынам высветлiцца, што якраз перад тым, як ударыць Мiёна, вы яму сказалi: "Слухай, ты, вырадак, пакiнь маю дачку ў спакоi".

Я сунуў руку ў кiшэню, бо прытрымлiваюся правiла, пацверджанага вопытам: кожны раз, калi сярод прысутных ёсць цi можа быць забойца, зброя павiнна быць пад рукой. Нягледзячы на тое, што яна захоўваецца ў глыбiнi трэцяй шуфляды майго стала i таму, можна сказаць, заўсёды пад рукой, я па звычцы перакладаю яе ў кiшэню перад прыходам гасцей. Якраз у гэтую кiшэню я i сунуў руку, ведаючы запальчывасць Джэймса. Але ён застаўся сядзець у крэсле. I толькi прамямлiў:

- Гэта хлусня!..

- Гэтыя словы чулi дзесяць чалавек, - прабурчаў Вулф. - Уяўляеце, якая б пайшла пагалоска, калi б вы пад прысягай ад iх адмовiлiся, а ўсе тыя дзесяць, выклiканыя ў суд у якасцi сведак, заявiлi б процiлеглае. Я лiчу, што было б лепш абмеркаваць гэта са мной.

- Аб чым вы хочаце даведацца? - спытаў суддзя Арнольд.

- Мне патрэбны факты. Першы факт ужо выклiкаў спрэчкi. Калi я памыляюся, я павiнен гэта ведаць дакладна. Мiстэр Гроўв, вы былi сведкам таго, як быў нанесены той славуты ўдар. Я дакладна пераказаў словы мiстэра Джэймса?

- Так, - адказаў Гроўв пiсклявым голасам.

- Вы чулi, як ён гэта гаварыў?

- Чуў.

- Мiсiс Бослi, а вы?

Здавалася, што тая адчувае сябе няёмка.

- Можа, было б лепш...

- Калi ласка. Вы адказваеце не пад прысягай, я проста збiраю факты, апрача таго, мне толькi што заявiлi, што я хлушу. Вы чулi, як ён гэта гаварыў?

- Так, я чула. - Адэль зiрнула ў бок Джэймса. - Прабач, Джыф.

- Але гэта няпраўда! - ускрыкнула Клара Джэймс.

- Мы што, усе хлусiм? - накiнуўся на яе Вулф.

Я мог папярэдзiць Клару, калi яна падаравала той погляд у калiдоры, каб была асцеражнейшая з Вулфам. Яна была не толькi вытанчаная маладая жанчына, мела не толькi незвычайны бляск у вачах, але ў дадатак - худзенькая, i было вiдаць, што яе хударлявасць з'яўляецца вынiкам абмежавання ў ежы, а Вулф зусiм не мог трываць людзей, якiя мала ядуць. Я з самага пачатку ведаў, што рана цi позна ён накiнецца на яе.

Але Клара перайшла ў контратаку.

- Я не маю на ўвазе гэта, - сказала яна пагардлiва. - Навошта так хвалявацца! Я маю на ўвазе, што я схлусiла бацьку. Тое, што ён падумаў наконт мяне i Альберта - гэта няпраўда. Я проста выхвалялася перад iм, таму што... не мае значэння чаму. Ва ўсякiм разе, тое, што я яму гаварыла, - няпраўда, я так i сказала яму ў той вечар!

- Якi вечар?

- Калi мы вярнулiся дадому з вечарыны за кулiсамi пасля спектакля "Рыгалета". Менавiта там мой бацька накаўцiраваў Альберта, як вы ведаеце, проста на сцэне. Калi мы вярнулiся дадому, я паведамiла, што ўсё тое, што я расказала яму пра нас з Альбертам, - няпраўда.

- Калi ж вы хлусiлi, у першым выпадку цi ў другiм?

- Не адказвай на гэтае пытанне, мая дарагая, - умяшаўся суддзя Арнольд, дзейнiчаючы ў якасцi адваката. Ён сурова глянуў на Вулфа. - Гэта ўсё не мае дачынення да справы. Калi ласка, цiкаўцеся фактамi, але фактамi, што маюць непасрэднае дачыненне. Тое, што мiс Джэймс сказала бацьку, - неiстотна.

- Ну, не, - пакруцiў галавой Вулф. Ён перавёў позiрк справа налева, потым зноў направа. - Вiдаць, я невыразна ўсё растлумачыў. Мiсiс Мiён пажадала, каб я вырашыў, цi ёсць у яе падставы для прад'яўлення iску, i не столькi юрыдычныя, колькi маральныя. Калi высветлiцца, што гвалтоўныя дзеяннi мiстэра Джэймса супраць мiстэра Мiёна мелi маральныя падставы, гэта будзе фактарам, якi я ўлiчу, прымаючы рашэнне.

Вулф засяродзiў увагу на Клары.

- Мела маё пытанне дачыненне да справы цi не, мiс Джэймс, я згодны з тым, што яно было не вельмi далiкатнае, i таму выклiкала ў адказ няшчырасць. Я здымаю гэтае пытанне. Паспрабуйце замест яго адказаць вось на такое. Цi намякалi вы бацьку да той вечарыны за кулiсамi, што мiстэр Мiён спакусiў вас?

- Ну, - засмяялася Клара. Смяялася яна звонка i прывабна. - Што за цудоўная старасвецкая манера пытацца пра такое. Так, я намякнула. Але гэта няпраўда.

- Але вы паверылi, мiстэр Джэймс?

Джыфард увесь гэты час ледзь стрымлiваўся, i я хацеў бы заўважыць, што цярпець такiя навадныя пытаннi ад незнаёмага пра дачку, вiдаць, было цяжка. Але, зрэшты, астатнiя прысутныя не пачулi нiчога новага, а ўсё гэта, як бы там нi было, сапраўды мела дачыненне да справы. Ён прымусiў сябе гаварыць спакойна.

- Я не паверыў таму, што мне паведамiла дачка.

Вулф кiўнуў галавой.

- На гэтым можна спынiцца, - сказаў ён з палёгкай. - Я рады, што з гэтай часткай размовы скончана. - Вулф спынiў позiрк на Руперце Гроўве.

- Цяпер, мiстэр Гроўв, раскажыце мне пра гутарку, якая адбылася ў студыi мiстэра Мiёна за некалькi гадзiн да яго смерцi.

Мiстэр Руперт Тлушч, якi сядзеў, схiлiўшы галаву на бок, сустрэўся позiркам сваiх пранiклiвых чорных вачэй з позiркам Вулфа.

- Яна адбылася з мэтай, - сказаў ён высокiм голасам, - абмеркаваць патрабаванне Мiёна аб кампенсацыi за прычыненую яму шкоду.

- Вы былi там?

- Зразумела, я там прысутнiчаў. Я быў кансультантам i iмпрэсарыо Мiёна. Разам са мной былi мiс Бослi, доктар Лойд, мiстэр Джэймс i суддзя Арнольд.

- Хто наладзiў сустрэчу, вы?

- Нейкiм чынам, так. Суддзя Арнольд прапанаваў, а я паведамiў пра гэта Мiёну i патэлефанаваў доктару Лойду i мiс Бослi.

- I што вырашылi?

- Нiчога. Альбо нiчога канкрэтнага. Узнiкла пытанне наконт памеру прычыненай шкоды - паколькi Мiён павiнен быў хутка зноў заспяваць.

- Як паставiлiся да гэтага вы?

- Хiба я не гаварыў, што быў iмпрэсарыо Мiёна, - сказаў ён, прыплюшчыўшы вочы.

- Несумненна. Але я маю на ўвазе, як паставiлiся вы да самой кампенсацыi?

- На маю думку, трэба было неадкладна выплацiць папярэднюю суму ў пяцьдзесят тысяч даляраў. Нават калi б у Мiёна i хутка аднавiўся голас, ён ужо паспеў за гэты час страцiць столькi ж i нават болей. Было скасавана яго турнэ па Паўднёвай Амерыцы, i ён не змог зрабiць шмат запiсаў па кантрактах...

- Гаворка нават i блiзка не магла iсцi пра пяцьдзесят тысяч даляраў, - з варожасцю ў голасе ўступiў у размову суддзя Арнольд. Хоць сам ён быў карантыш, але з горлам у яго было ўсё ў парадку. - Я прывёў лiчбы...

- Iдзiце к чорту са сваiмi лiчбамi! Кожны можа...

- Калi ласка! - Вулф пастукаў касцяшкамi пальцаў па стале. - Як ставiўся да гэтага мiстэр Мiён?

- Зразумела, таксама, як i я, - звяртаючыся да Вулфа, Гроўв адначасова са злосцю паглядаў у бок Арнольда. - Мы гэта папярэдне абмеркавалi.

- Ну, вядома, - Вулф перавёў позiрк улева. - Што вы думаеце пра гэта, мiстэр Джэймс?

- Лiчу, - улез у размову суддзя Арнольд, - што я павiнен гаварыць ад iмя клiента. Вы згодны, Джыф?

- Давайце, - прамармытаў барытон.

Арнольд менавiта так i зрабiў, ён прагаварыў амаль гадзiну з тых трох, на працягу якiх адбывалася размова. Мяне здзiвiла, што Вулф не спынiў яго, i ўрэшце я прыйшоў да высновы, што ён даў магчымасць яму трашчаць толькi таму, каб яшчэ раз пацвердзiць свае даўнiя адносiны да адвакатаў. Калi так, дык гэта яму з поспехам удалося.

Арнольд нiчога не абмiнуў. У яго было шмат чаго сказаць наконт дэлiнквентаў з экскурсам у больш чым двухсотгадовы гiстарычны перыяд, робячы асаблiвы нацiск на псiхiчны стан дэлiнквента. Другiм фактарам, на якiм ён падрабязна спынiўся, было паняцце непасрэднай матывiроўкi. Ён сапраўды пераканаўча разважаў наконт гэтай самай непасрэднай матывiроўкi, але ўсё гэта было настолькi складана, што ўрэшце я збiўся з логiкi яго разважанняў.