Старшыня сельсавету паклiкаў да сябе ў канцылярыю старшыняў калгасаў, iхных рахункаводаў, брыгадзiраў, настаўнiкаў, актыў. За зачыненымi дзьвярыма, з удзелам прадстаўнiкоў раёна, пачалася нарада, распрацоўка канкрэтных мерапрыемстваў па ажыцьцяўленьню суцэльнай мабiлiзацыi.

Мокрае Першае i Мокрае Другое, як-бы перасталi iснаваць - з iх забралi галоўную сiлу - мужчын. Засталiся жанчыны, дзецi i нямоглыя старыя. Хаты стаяць, як абрабаваныя. Iх пакiнулi людзi, гартам якiх яны трымалiся. З кожнай з iх як-бы вылецела душа - птушка, што кармiла птушанят. Дамы-гнёзды засталiся пакiнутымi i асiрацелымi, стаяць няўпэўненыя ў павароце тых, хто iх пакiнуў. Мабiлiзацыя, быццам якая чума, прайшлася па вёсках, апустошыла, зьнявечыла iх, пакiнуўшы толькi тых, хто ёй непатрэбен - у сьлёзах, у роспачы, у чаканьнi Божай мiласьцi. З нядзелi пад панядзелак, калi з абодвых Мокрых мусiлi новабранцы ад'ехаць, у хатах-гнёздах ня спалi, або калi й спалi, дык вельмi мала i трывожна: гэта была апошняя ноч, ноч разьвiтаньня, ноч болесьцi, ноч спачуцьця, ноч любасьцi i страху перад будучыняй. Вулiцы замёрлi, хаты стаiлiся, пад iхнымi стрэхамi варушылася неразгаданае ў сваёй iснасьцi жыцьцё, найбольш у гэтую ноч глыбокае ў сваiм выяўленьнi. У гэтую ноч вусны шэптам сказалi тое, чаго яны яшчэ нiколi ня гаварылi. Неба высока стаяла ў гэтую ноч, у iм гаварылi-радзiлiся зоры, лiлi з вышынi спагаду людзям пад стрэхамi. Мiгцелi, быццам варажылi пра лёс, што напаткаў гэтых людзей.

Сельсавет ператварыўся ў сваеасаблiвы штаб - адсюль выходзiлi загады i распараджаньнi. У гэтым штабе ўлада фактычна належыла ўжо не старшынi сельсавету, а ваенным, што сядзелi ў гэтым штабе. Функцыi старшынi зводзiлiся ўсяго да выкананьня загадаў ваенных: накiраваньня ў раённы цэнтр прыгодных павозак з коньмi, калгаснага статку - кароў, авечак, сьвiньней, эвакуацыя маслазаводу, адпраўка на станцыю насеннага фонду. Але для ўсяго гэтага ў старшынi не хапала ўжо людзей - паслугоўвацца трэба было толькi старыкамi, калекамi i жанчынамi. Да таго-ж ня было ўжо цягла - лепшыя, прыгодныя для працы конi i валы былi забраныя. Калгасы засталiся абяззброенымi, разгромленымi, паралiзаванымi. На старшыняў калгасаў старшыня сельсавету насядаў, як толькi мог, за невыкананьне ягоных распараджаньняў пагражаў ваеннымi законамi, хоць добра ня ведаў i сам, якая палiтыка вышэйшых уладаў адносна гаспадарчай дзейнасцi калгасаў: абрабляць зямлю, сеяць, цi таптаць, палiць ужо пасеенае i вырашчанае. Адносна загаду Сталiна - пакiдаць ворагу спаленую зямлю, старшынi калгасаў вагаюцца: а што-ж будуць есьцi тыя, што засталiся ў калгасе - жанчыны, дзецi i ўсе нямоглыя старыя? Што iм памiраць з голаду? Праўда, былi i такiя старшынi калгасаў, што выконвалi загад Сталiна: тапталi, палiлi жыта, што пайшло ўжо было ў колас. Жанчыны-салдаткi ўсяляк змагалiся з такiмi старшынямi - проста выходзiлi з дзецьмi на поле: тапчы i нас, палi, калi ты такi бязьлiтасны i крыважэрны.

Да штабу належылi, апрача старшынi сельсавету, упаўнаважанага, людзей з ваенкамату, таксама некалькi актывiстаў, сярод iх Вяркееў i Мiкола Бугроў. Гэта ўсё так званая "бронь", незмабiлiзаваная, пакiнутая на мясцох для наладжаньня гаспадарчай, хоць i вельмi абмежаванай, дзейнасьцi калгасаў, а галоўнае - для мацаваньня грамадзянскай абароны супраць ворага. У дадатак бронь як-бы ўвасабляла сабой савецкую ўладу, што застанецца тут у падпольлi нат i тады, калi ворагу ўдасца заняць гэтую тэрыторыю. На выпадак акупацыi, ў раёне Макранскага сельсавету мяркуецца стварыць ядро першай партызанскай групы, якое складзецца з раённага начальства, у тым лiку першага сакратара райкому партыi. Для падпольля ўмовы ў Макранскiм сельсавеце як найлепшыя непраходныя балоцiстыя лясы, аддаленасьць мясцовасьцi ад шляхоў зносiн: чыгункi, шасэйных дарог, дарог наогул. Немец ня здолее ўстанавiць тут свайго кантролю. Штаб ужо мае i такую-сякую зброю. Старшыню сельсавету можна было бачыць на вулiцы з вiнтоўкай. Зброя як-бы падмацоўвала ягоны аўтарытэт, сьведчыла, што ён не абы якi чалавек, а носьбiт улады, якая не папусьцiцца нiчым. Жаночае апалчэньне, як цяпер называлi жанчын, глядзела на старшыню з вiнтоўкай з зьдзiўленьнем i пагардай. Але старшыня - улада i нiчога не папiшаш. Штаб дае яму загады i ён iх выконвае: гонiць гэтае апалчэньне на акопы, часам далёка, за некалькi кiлямэтраў, аж на раку Бесядзь, там капаюць даўгую - на цэлыя кiлямэтры - глыбокую канаву, у якой застрануць фашысцкiя танкi. На рэчцы Бесядзь ваенныя стратэгi мяркуюць затрымаць немцаў i даць iм бой, калi яны надыйдуць сюды. На гэты стратэгiчна важны пункт сагналi жанчын i хлопчыкаў-падлеткаў з розных вёсак сумежных сельсаветаў. Камандуюць гэтай апэрацыяй ваенныя. Жанчыны iх называюць лейтэнантамi. Адзiн з такiх лейтэнантаў стаiць на кватэры ў Пiлiпа. Гэта, як потым выявiлася, той самы малады чалавек, якога прывёў быў Пiлiпу старшыня сельсавету i якi, праспаўшы колькi гадзiн у сенцах, невядома куды зьнiк. Цяпер-жа ён атабарыўся ў Пiлiпа, як належыцца. Сьпiць позна, мыецца, холiцца, сьнедае не сьпяшаючыся, падцягвае сваю партупею, гаворачы Хiме "спасiба, мамаша" i выходзiць. Едзе, разам з палiтруком, на Бесядзь. Што яму вайна? Яму добра на акопах, у жаночым тыле. Ён бронь. Прозьвiшча ягонае - Сьмiрноў. Iмя - Сашок. Гэтак яго называе палiтрук. Пiлiп чамусьцi ня ўмее правiльна вымавiць ягонае iмя, i замест "Сашок", у яго выходзiць "Шашок". Прыехаў Сьмiрноў Сашок у Касьцюковiчы з Каломны толькi нядаўна. Раён i прыслаў яго ў Мокрае, як ваеннага спэцыялiста. Ён таксама належыць да макранскага штабу, Стаўкi, як жартлiва называе гэты штаб Вусаты Якаў, старэйшы чалавек, iнвалiд Першай сусьветнай вайны.

З Дусяй Шашок не ўваходзiць у гутарку, як-бы не прыкмячае яе. Толькi калi падчас сьнеданьня яна падасьць што-небудзь на стол, гаворыць ёй "спасiба, барышня". Аднак пасьнедаўшы, вылазячы з-за стала, заўсёды гаворыць "спасiба" ня ёй, а ейнай мацi. Гэта ён робiць знарок, каб не рабiць выгляду, што ён цiкавiцца дачкой. Але ў сваёй душы Шашок пастанавiў "састрэлiць барышню". Яна яму вельмi падабаецца, такая спакусьлiвая козка. Калi ранiцою Дуся йдзе з клецi праз сенцы ў хату, Шашок, лежачы на ложку, сваёй выцягнутай рукою хапае яе за сукенку, цягне да сябе. Дуся аднак вырываецца, хаваецца ад яго ў хаце. Лейтэнант пасьля гэтага ня можа ўжо заснуць: "Ничего, никуда не денешься". Пачынае зьбiрацца - мыцца, брыцца. Чакае калi яго запросiць "мамаша" на сьнеданьне.

З абодвых Мокрых на акопы жанчын забiрае ваенны грузавiк. Вязе на Бесядзь. Гэта пераважна дзяўчаты - дарослыя i яшчэ недарослыя. Жанчыны старэйшыя, што маюць малых дзяцей, застаюцца, для iх ёсьць iншая работа. Увечары машына прывозiць "апалчэньне" назад, дахаты. Але бывае, калi ваенная машына едзе куды-небудзь у iншай патрэбе i тады "апалчэньне" застаецца начаваць на акопах. Што тут тады дзеецца! Спаць няма дзе, толькi на зямлi, на траве, пад кустом. Накрыцца няма чым - камары залязяць, куды ня трэба. Пад галаву можаш палажыць толькi сваю рыдлёўку. Якi-ж тут можа быць сон? Ну, i лiчаць дзяўчаты на небе зоры. Ня сьпяць. Дурэюць. Шчакочаць адна другую. Iм што, дурасьлiвым? Палезьлi-б да "лейтэнантаў" у iхныя шатры-будкi, але цi-ж лёгка на гэта адважыцца? Можа некаторыя спрытнейшыя i маглi-б. Ды iм, лейтэнантам, ня трэба столькi, колькi нас тут усiх. У iх выбар вялiкi. У нас тут усякай твары па пары. Любая, якую хочаш, масьць ёсьць. Самых маладзейшых i прыгажэйшых могуць мець. I маюць. Губа ў iх ня дура. Унь як Пiлiпаву аблюбавалi! Кожны да сябе ў шалаш запрашае. Ды дзеўка ня дура - баронiцца.

- Баронiцца? Дужа ты знаеш.

- Што знаю, тое й кажу.

- Нiчога ты ня знаеш. Сама бачыла!

- Што ты бачыла?

- А тое, што, заголеную, ў кустох качалi. Сярод белага дня.

- Хто яе там качаў?

- Ды той-жа Шашок, што ў iх прымасьцiўся.

- Цi не гаворыш ты лiшняе, дзеўка? Мо зайздросьцiш?

- Цьфу! Захацела б - ляжала-б у будцы таксама. Ёсьць тут адзiн. Лупiць на мяне вочы. Ды я ведаю - сарвець i паедзе. Нашто мне такое? Я ня Дуся.