Якуб Колас

Хмарка

Не шукай ты шчасця, долi

На чужым далёкiм полi.

Янка Купала

Нiякага клопату i гора не ведала гэта прыгожая белая Хмарка. Яна не ведала, з чаго i як радзiлася на свет, адкуль узялася яна; не ведала нават, цi ёсць у яе мацi. Можа, затым яна i была такая шчаслiвая, што нiчога не ведала аб белым свеце.

Той дзень, праўдзiвей, тая ранiца, калi з'явiлася яна на небе, была вельмi ж цiхая - такая цiхая, што нават чутно было, як спявалi, седзячы на круглым лiсцiку зялёнай лотацi, два прыўдалыя конiкi. Сiваваронка, снуючыся каля таўшчэразнага жаралiстага дуба, дзе было яе гняздо, трашчала, бы тая трашчотка, на ўвесь луг, сварачыся з цыбатым i даўганосым Буслам, якi, праўда, i вухам не вёў на ўсю гэту плявузготу сярдзiтай суседкi, а любоўна цешыўся са сваiх дзетак, што таксама сядзелi ў гняздзе на тым жа дубе. Дзесь у небе жалобна пiшчэў галодны каршун, i гукi яго далёка расплывалiся ў нерухомай цiшы летняй ранiцы.

У ветра, вiдаць, было нейкае свята ў гэту ранiцу, або добра нагуляўся ён дзе за ўчарашнi дзень, бо яшчэ не варушыўся i спаў, хоць сонейка падбiралася пад поўдзень.

I гарачая была гэта ранiца. Грэчка, якая зачынала ўжо зацвiтаць, i даўно акучаная бульба проста млелi ад гарачынi i ў знемажэннi тужлiва паапускалi сваё лiсце. I лiсточкi iх таксама пачыналi жаўцець. Маленькi, беленькi камячок, якiм спярша была гэтая Хмарка, пачынаў тым часам павялiчвацца, шырыцца i рабiцца болей грузкiм.

Добра было гэтай Хмарцы плыць высока-высока ў безгранiчных разлогах светаў i акiдаць поглядам прыгожыя малюнкi зямлi, што ляжала пад ёю.

З тэй страшэннай высачынi, на якой плыла Хмарка, усё выглядала вельмi хораша, вельмi прыгожа: здалёку ўсё з'яўляецца нам iначай, як яно ёсць папраўдзе, бо такая ўжо натура i схiльнасць нашай душы - бачыць усё добрае i прыгожае ў тым, што далёка ад нас, што не з намi. I паплыла паволi шчаслiвая хмарка ў далёкую-далёкую дарогу, дзе застанаўляючыся, як прыемная думка, дзе кiруючыся на малюнкi, што найбольш зацiкаўлялi яе; а поле з пясчанымi схiламi сваiх узгоркаў, зялёныя лугi з пакручастымi стужкамi блiскучай вады, адвечныя лясы-бары - адным словам, усе тыя з'явы, якiя першымi кiнулiся ў вочы нованароджанай Хмарцы, аставалiся ўсё далей i далей, i сама гэта даль акрывалася ў намiтку сiняватай смугi. Уласнае шчасце бязроднай Хмаркi (яна не памятала роду) не давала ёй мажлiвасцi прымецiць чужое гора. Ёй здавалася, што ўсе на свеце, як i сама яна, радуюцца i цешацца сваёй доляй. Па гэтай прычыне Хмарка не ведала, якую тугу i жаласць пакiдае яна за сабою на зямлi, з якой прагавiтасцю чакала поле задаволення свае смагi. Унь там, за вёскаю, чуць-чуць калышацца ў межах пажоўклае жыта. Гэта вецер, толькi што абудзiўшыся, пачынае пазяхаць, пацягацца. Бедныя каласкi пiльна прыглядаюцца да Хмаркi. Калi-нiкалi iх ажыўляе надзея ўздужаць з ласкi шчодрай Хмаркi. Але Хмарка iдзе далей, толькi цянёк ад яе праплыве, як здань якая, па жыце, i яно нiкне каласкамi, стаiць, нiкому не скардзiцца, як бы самлеўшы. I сумна рабiлася ўсюды, i нейкая крыўда i жаласць бруiлiся над усiм, што пакiдала Хмарка. Два прыўдалыя конiкi перасталi спяваць i пахавалiся пад лiсток лотацi. Гэта яны спявалi песню ў чэсць Хмаркi, а яна так зняважыла iх.

Пташкi таксама змоўклi, а маленькi ручаёк, здавалася, панёс свой жаль у зямлю пад каменнi, у цень альховых кустоў.

А Хмарка, шчаслiвая, радасная, ясная, як майская ранiца, усё iшла, iшла далей i далей да невядомых краёў свету, i толькi ёй рабiлася крыху сумна, ёй шкода было пакiдаць тыя малюнкi, да якiх ужо прывыкла, але жывая натура гнала яе i гнала, не даючы супачынку. Так iшла яна ўвесь дзень. Пад вечар, як сонейка схiлiлася блiзка да захаду, Хмарка зайшла ў такi край, якi непадобен быў да тых краёў, адкуль яна выбралася ў дарогу.

Перад ёю пачалiся высокiя горы, вярхi якiх пакрывалi адвечныя снягi. Сонейка пачало хавацца за край зямлi, апошнiя стрэлы яго праменняў ахварбавалi яе ў агнявiсты колер i патухлi. Востры холад пустых i жудасных верхавiн дзiкiх гор моцна сцiснуў Хмарку. Яна скурчылася ўся, зрабiлася маленькай i тонкай, знайшла зацiшак мiж гор i спынiлася, прыхiлiўшыся да старой Скалы. Страшна стала Хмарцы.

- Адкуль прыпаўзла, нябога? - спытала Скала Хмарку.

Яшчэ большы страх агарнуў яе.

- Не ведаю, - боязна адказала яна.

- Што робiш, чым займаешся?

Хмарка зрабiлася яшчэ меншай i маўчала.

- Я люблю паслухаць, што робiцца на свеце, - апраўдвала Скала сваё пытанне. - Што ж ты бачыла, раскажы мне.

Хмарка крыху асмелiлася i пачала расказваць, як хораша на зямлi, як усе там шчаслiвы i радасны, як спяваюць мошкi, конiкi, травы, збажына.

- Хто сам шчаслiвы, таму здаецца, што i ўсе шчаслiвы, - сказаў Арол на гутарку Хмаркi. - Быў i я ў тых краях, адкуль прыблуталася iмасць. Там, гаворыш, - шчасце? А што ж, па-твойму, няшчасце? Там палi выплакалi апошнiя слёзы, каб даць табе жыццё, шчаслiвая Хмарка! I цяпер там нават расы не бывае. Але не для таго назначалiся слёзы, каб радзiць цябе на свет для бадзяння па чужых краях... - I доўга яшчэ гаманiў Арол, наракаў на Хмарку.

Слухала Хмарка нараканнi Арла i прыкра зрабiлася ёй. Прайшла ноч, зачаўся новы дзень, зноў пайшла ў дарогу Хмарка. Цяпер яна ўжо не чула сябе шчаслiвай i вольнай, як наўперад: так глыбока запалi ёй арлiныя словы.

Днi iшлi, праходзiлi тыднi, а яна, як заклятая, усё хадзiла па свеце. I дзе толькi не была яна! Якога гора не прыйшлося зажыць ёй у дарозе! Насiлася яна над пустэлямi, перад ёю рассцiлалiся моры, якiя не мелi берагоў. Ганялi яе ветры, iрвалi на кусочкi яе тонкiя валаконцы. I нiдзе на свеце не было ёй супакою. I вярнулася яна зноў у той край, адкуль i выйшла. Пажоўклыя палi, сухiя травы, пагарэлая збажынка гаротна вiталi Хмарку; пацямнела яна, зажурылася, паапускала пасмы i заплакала халоднымi слязьмi над роднымi палямi...

Стары Дуб, абмыўшыся дажджом, павесялеў i сказаў да Бусла, з якiм даўно ўжо быў у дружбе:

- От навука для тваiх дзяцей. Моцна ж накажы ты iм, дружа, каб не лёталi дарэмна па свеце, не бадзялiся: у сваiм родным кутку работы досыць для кожнага.

Бусел маўчаў. Вiдаць, ён iначай пазiраў на гэту з'яву, а можа, i недачуў слоў свайго сябра.