Сёння, прыпамiнаючы радоўку, разумееш, што шмат прыемнага i карыснага для ўласнага самаадукавання было ў ёй. Колькi рознага цiкавага i нечаканага перадумаеш за доўгi дзень сярод летняй прыгажосцi! Колькi песень пераспяваеш на ўвесь голас! Колькi чыстых i светлых мараў народзiцца ў трапяткой душы!
Цяпер з сумам адзначаеш, што разам з апошняй колiшняй радоўкай знiкла нешта роднае, далёкае, непаўторнае.
IКАЎКА
Рашыў я неяк пасля вечарынкi заначаваць у свайго сябра, каб не iсцi з апошнiх сiл у няблiзкi свет.
Дакладней, не начаваць я сабраўся, а дняваць, бо танцы скончылiся на досвiтку i хутка павiнна было ўзысцi сонца.
Цiхенька, каб не разбудзiць астатнiх, леглi мы з iм на адным ложку i толькi сабралiся задаць храпака, як на мяне ўссела iкаўка. Дае мне пад дых, ажно падкiдвае з ложка. Ды каб хоць iкалася цiха - няхай бы сабе iкалася. А то як iкнецца, аж рэха мiтусiцца па хаце. А ў гэтай жа хаце, на другiх ложках, адпачываюць i мацi, i бацька, i сястра майго сябра. Гэта ж не горад, што сям'я распаўзаецца па розных пакоях, - храпi сабе ды iкай на здароўе.
Што мне рабiць? Куды дзецца? Зацiскаю далонямi рот, а iкаўка выскаквае з-пад далоняў яшчэ званчэйшая - нiбы стрэл з ружжа. Хацеў апрануцца i цягнуцца дахаты, як чую голас сябравай мацi:
- Сяргей! Цi не ты ўкраў у нас шаршатку, як мiнулы раз заставаўся ў нас пасля вечарынкi? А то майму гаспадару няма чым валёнкi падшываць...
Кроў ударыла мне ў скронi. Я ўскочыў, як пружына, i сеў на ложку. Якi сорам! У вачах людзей, што прытулiлi мяне, я выглядаю злодзеем.
- Цётачка! Не браў я шаршатку! - як магчыма пераканаўча, дрыготкiм голасам выдыхнуў я. - Ды я магу паклясцiся, цётачка... У майго таты свая шаршатка ёсць... Цi ж я...
Тут на ўсю хату грымнуў рогат. Смяялiся ўсе, бо не спалi не толькi з-за маёй iкаўкi, а таму, што развiднела i трэба было ўставаць, даглядацца.
Я лыпаў вачыма, не разумеючы прычыны такога дружнага смеху. Сябрава мацi ласкава супакоiла мяне:
- Ды не браў ты шаршатку, супакойся! Я ж пажартавала, каб прагнаць тваю iкаўку...
Тут толькi я заўважыў, што не iкаю i не цягне болей iкаць. Як рукой зняло!
Аказваецца, каб адпугнуць iкаўку, трэба "iкаўшчыка" схамянуць, рэзка пераключыць на нешта iншае.
Што i казаць - моцнае лякарства, калi запомнiлася на ўсё жыццё.
ГРЫБНЫЯ "СНЕЖКI"
Не ведаю, як цяпер, а калiсьцi леснiкi займалiся i такой працай, як прачыстка лесу. Каму яна патрэбна, тая прачыстка, - цяжка сказаць, бо лес тым, што трухнявее i згнiвае, - сам сябе ўгнойвае. Чаму, напрыклад, сасна ў гарадскiх умовах дрэнна расце? Таму, што ёй не хапае такога натуральнага ўгнаення...
Iшлi леснiкi ў лес, рэзалi паваленае гнiллё, забiвалi калкi i памiж iмi складвалi гэты хлам у "раўметры". Ссякалi дробны сушняк, падбiралi рознае ламачча. Ачышчалi лес невядома ад чаго i для чаго, быццам гэта парк, па якiм будуць шпацыраваць модныя паненкi - хаця б капронавыя панчохi не разадралi!
Дык вось, лесу многа, а леснiкоў менш, чым таго нячышчанага лесу. Што рабiць? Гукалi леснiкi дапаможцаў з усiх бакоў. Бывала, i калгас дапамагаў чалавекам-другiм. Знаходзiлiся i добраахвотнiкi, сярод якiх аказаўся i я з Пятром Слiжуком. Авось ды якую капейчыну летам заробiм!
Узялi мы з Пятром пiлу, сякеры, прыгатавалi з дому метровую палку-мерку, каб тыя раўметры падлiчваць, i пашыбавалi ў лес, якi нам даручыў ляснiк.
Рэжам усякую трухляцiну ды сушняцiну, забiваем калкi i выкладваем раўметры, як нас i вучылi. Азарт забiрае - грошы ж "закалачваем"! Стараемся памiж бярвенцамi сучкоў ды смецця пакласцi, каб вышэй было. Будзе вышэй будзе болей раўметраў, больш грошай...
А грыбоў у лесе - няма дзе нагу паставiць! Асаблiва многа перастарэлых, счарнелых чашчавiкоў, у якiх галовы i пахiлiлiся, i пазвальвалiся зусiм. Нахiлiўся я, каб пiлу ўзяць, чую - шлёп мне нешта па спiне, ажно прылiпла. Павярнуўся, гляджу на сябра, а ён ледзь стрымлiвае рогат i робiць выгляд, што нi пры чым.
Ах, ты так! Хапаю з-пад ног чашчавiк, i ён звонка хлюпаецца на Пятрову кашулю. Цяпер рогат не ў сiлах стрымаць мы абодва.
I панеслася гульня ў "снежкi"! Выбiралi самыя даспелыя грыбы, ад якiх праз кашулю дапiнаў грыбны сок аж да цела.
Весела! Забылiся пра раўметры i грошы!..
Такiмi гульнямi мы запаўнялi свае перакуры кожны дзень.
Мама пыталася:
- Што там у вас у лесе за работа такая? Усе кашулi ў нейкiх рудых плямах не магу адмыць!..
Аказваецца, грыбныя снежкi не адмываюцца.
Сёння, праз сорак пяць гадоў, сустракаюцца ў лесе парослыя мохам, струхнявелыя нечыя раўметры - нiкому не патрэбная, дурная работа.
Тады нам з Пятром не заплацiлi нi капейкi, хаця мы не толькi наклалi шмат раўметраў, але i перапсавалi свой гардэроб.
НА МЯДЗВЕДЗЯ!
У пяцiдзесятыя гады Карпiлаўка была адрэзана ад "вялiкай зямлi" страшэнным бездарожжам. З Менска цi Лагойска да Карпiлаўкi машыны не дабiралiся, бо нават у самыя спякотныя днi ў ямах i канавах на дарозе не перасыхала гразь i стаяла вада. З аднаго боку - гэта было някепска - ад грыбоў i ягад лясы гнiлi, зайцы ў лесе ледзь не збiвалi з ног, цецерукоў развялося столькi, што яны гатовы былi чалавеку на галаву сесцi. Навокал - першабытнасць!
Я тады да канца не разумеў гэтай прыгажосцi, наадварот, сумаваў па недахопу людзей i чалавечаму тлуму.
Праўда, немагчыма было не заўважаць i не зачароўвацца ад таго неверагоднага птушынага рознагалосся, якое запоўнiла сабой усё. Здавалася яно падпiрала i трымала на сабе неба. Асаблiва гэта адчувалася перад захадам сонца, калi можна было падумаць, што ў свеце не iснуе нiчога, акрамя птушыных высвiстванняў ды вышчабетванняў...
Сёння мы, "цары" прыроды, зрабiлi нашыя лясы маўклiвымi i сiроцкiмi.
Вось у тыя пяцiдзесятыя нерушы-гады i ў нашых лясах гаспадарнiчалi ваўкi. Каб неяк стрымаць iх распаўсюджванне, паляўнiчым выплочвалi грашовыя ўзнагароды за кожную здадзеную шкуру ваўка, акрамя таго, што каштавала сама шкура.
Але ваўкi хутка адышлi на другi план, бо вяскоўцам пачалi казытаць нервы мядзведзi, якiм спадабалiся нашы бязлюдныя лясы i глухiя мясцiны. Праўда, за ўсе гады мядзведзь нiкога не задзёр, але пастухi не раз давалi ад яго дзёру, кiнуўшы кароў. Толькi i было гаворкi пра сустрэчы з клышаногiм.
У жыццi мясцовых жыхароў з'явiлася тая, невядомая раней, разынка, якая i падсалiла i падпярчыла шэрую будзённасць. Гэта ж толькi ўдумацца - мядзведзь у лесе! Быццам ты жывеш у дрымучай тайзе! Iдзеш памiж дрэў, а за душу нешта пашчыпвае.